Εμφανώς αδυνατισμένος, φορώντας μπλε κοστούμι και νεύοντας με χαμόγελο στους υποστηρικτές του που είχαν κατακλύσει τον χώρο έξω από το δικαστήριο, προσήλθε στην αίθουσα ο Τζίμι Λάι, κατά την έναρξη της πολύκροτης δίκης του που βρίσκεται στο επίκεντρο του διεθνούς ενδιαφέροντος.
Ο μεγιστάνας των μέσων ενημέρωσης του Χονγκ Κονγκ, που έφτασε ρακένδυτος στα 12 του στο μεγάλο κινεζικό λιμάνι, έκλεισε προ ημερών τα 76 του χρόνια στη φυλακή.
A landmark national security trial for leading China critic Jimmy Lai opened in Hong Kong amid tight security, with the pro-democracy activist battling charges that he colluded with foreign forces, including the United States https://t.co/kYWL5oXC1m pic.twitter.com/np3Z6s4FmP
— Reuters (@Reuters) December 18, 2023
Ο Λάι συνελήφθη τον Αύγουστο του 2020 κατά τη διάρκεια της καταστολής του φιλοδημοκρατικού κινήματος βάσει του (τότε νέου) αμφιλεγόμενου νόμου περί εθνικής ασφάλειας – που πυροδότησε μαζικές, οργισμένες διαδηλώσεις πριν από τρία χρόνια. Κρατείται έκτοτε με βαρύ κατηγορητήριο για συνωμοσία με ξένες δυνάμεις με στόχο την υπονόμευση της εθνικής ασφάλειας και για στασιαστική εκστρατεία από την εφημερίδα του Apple Daily – που εξωθήθηκε στο λουκέτο το 2021.
Η πολύκροτη δίκη, η οποία αναμένεται να διαρκέσει τουλάχιστον ογδόντα ημέρες, είναι η πιο προβεβλημένη ποινική δίωξη σε βάρος εκπροσώπου των μέσων ενημέρωσης από το 1997 και τη μετάβαση του Χονγκ Κονγκ από τον βρετανικό στον κινεζικό έλεγχο. Θεωρείται, δε, ως το σοβαρότερο «crash test» για την ελευθερία του Τύπου και την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης στον ασιατικό οικονομικό κόμβο που θα θέσει νέα δεδομένα στο ραγδαία μεταβαλλόμενο δικαιικό σύστημα του Χονγκ Κονγκ.
Η σύζυγος και ο γιος του Λάι έξω από τα δικαστήρια όπου πραγματοποιείται η πολύκροτη δίκη. Φωτ.: REUTERS/Lam Yik
Η δίκη θα πραγματοποιηθεί υπό τον νέο δικαστικό νόμο που καταγγέλλεται πως στοχοποιεί τους αντιφρονούντες και ποινικοποιεί τη διαφωνία. Μέχρι στιγμής, όποιος έχει δικαστεί με τον συγκεκριμένο νόμο έχει καταδικαστεί. Και, ακόμη και μεταξύ των πιο φλογερών υποστηρικτών του Λάι, επικρατεί ελάχιστη αισιοδοξία πως εκείνος θα αποτελέσει εξαίρεση.
Ποιος είναι ο Τζίμι Λάι
Η ζωή του Τζίμι Λάι, τόσο η προσωπική όσο και η οικονομική, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την Ιστορία του σύγχρονου Χονγκ Κονγκ.
Τη δεκαετία του 1960, καθώς η ηπειρωτική Κίνα χειμαζόταν από τον μεγάλο λιμό, ο 12χρονος Λάι κατάφερε να τρυπώσει σε ένα ψαράδικο, στη νότια επαρχία Γουανγκντόνγκ, και να φτάσει στην τότε βρετανική αποικία του Χονγκ Κόνγκ.
Παιδί ακόμα, ζούσε μόνος σε πλήρη ανέχεια. Δούλευε σε εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας βγάζοντας επτά δολάρια τον μήνα και ζούσε σε ένα μικρό διαμέρισμα της παραγκούπολης Σαμ Σούι Πο, μίας από τις πιο εξαθλιωμένες συνοικίες του Χονγκ Κονγκ ακόμα και σήμερα, με άλλους δέκα συγκατοίκους.
Μέσα σε δύο δεκαετίες, κατάφερε να μάθει αγγλικά, να ανελιχθεί στο εργοστάσιο από τον βυθό της ιεραρχίας στη θέση του πωλητή και να ξεκινήσει τη δική του αλυσίδα λιανικής πώλησης. Σε ένα ταξίδι δειγματισμού υφασμάτων στη Νέα Υόρκη, πήρε μια πίτσα να φάει. Πάνω στη χαρτοπετσέτα ήταν γραμμένο το όνομα Giordano.
Αυτό έμελλε να γίνει το όνομα της αυτοκρατορίας του, της αλυσίδας casual ανδρικών ενδυμάτων με την οποία ο Λάι έκανε την πρώτη του περιουσία.
Ο Λάι πολιτικοποιήθηκε μετά τη διαβόητη αιματηρή καταστολή των φοιτητών στην Τιενανμέν το 1989 και έμελλε να εξελιχθεί σε κάτι σπάνιο στο Χονγκ Κονγκ: ένα μεγιστάνα πρόθυμο να επικρίνει ανοιχτά και απροκάλυπτα την κινεζική ηγεσία.
Το 1995, δύο χρόνια προτού το Χονγκ Κονγκ παραδοθεί από τη Βρετανία στην Κίνα, επεκτάθηκε επιχειρηματικά ιδρύοντας την Apple Daily.
Η εφημερίδα, η οποία είχε δημιουργηθεί κατά το πρότυπο της αμερικανικής USA Today, προκάλεσε μια μικρή επανάσταση στο τοπίο των μέσων ενημέρωσης του μεγάλου λιμανιού, πυροδοτώντας έναν πόλεμο τιμών, ταυτότητας και λειτουργίας με τους αντιπάλους που πάσχιζαν να συμβαδίσουν με τη φαντεζί σκανδαλοθηρία της νέας εποχής.
Ωστόσο, εκτός από διασημότητες, κουτσομπολιό και «κλειδαρότρυπα», τα οποία κυριαρχούσαν στο περιεχόμενο, η εφημερίδα του Λάι αναδείχθηκε σε έναν από τους σφοδρότερους επικριτές της τοπικής κυβέρνησης και του Πεκίνου, κερδίζοντας, μάλιστα, βραβεία και διακρίσεις για τα αποκαλυπτικά ρεπορτάζ της σχετικά με τη διαφθορά και τις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Ο Λάι και η εφημερίδα του υποστήριξαν ανοιχτά τα κύματα διαδηλώσεων υπέρ της δημοκρατίας που σάρωναν κατά καιρούς το Χονγκ Κονγκ, με αποκορύφωμα τις ογκώδεις διαδηλώσεις του 2019, όταν ένα αμφιλεγόμενο νομοσχέδιο που θα επέτρεπε την έκδοση υπόπτων από την επικράτεια του Χονγκ Κονγκ στην ηπειρωτική Κίνα έβγαλε στον δρόμο σχεδόν το ένα τρίτο του πληθυσμού της πρώην βρετανικής αποικίας. Ο ίδιος ο Λάι βρέθηκε πλείστες φορές στον δρόμο μαζί τους πολίτες, υπό καταρρακτώδη βροχή ή με καύσωνα, προκαλώντας την μήνιν του Πεκίνου.
Ο Λάι συλλαμβάνεται σε διαδήλωση κατά το λεγόμενο «κίνημα της Ομπρέλας», το κύμα μαζικών κινητοποιήσεων υπέρ της δημοκρατίας στο Χονγκ Κονγκ, το 2014. Φωτ.: AP Photo/Kin Cheung
Καθώς οι ταραχές αγρίευαν και η σύγκρουση διαδηλωτών και δυνάμεων καταστολής εντεινόταν, οι εκκλήσεις μιας μειοψηφίας για ανεξαρτησία του Χονγκ Κονγκ αυξήθηκαν. Το αίτημα ήταν –και παραμένει– κόκκινη γραμμή για το Πεκίνο, που έφτασε να αποκηρύξει όλες τις φιλοδημοκρατικές φωνές ως «επανάσταση με αμερικανικό δάκτυλο», χαρακτηρίζοντας γενικευτικά και αυθαίρετα τους διαδηλωτές «ταραξίες» και «κακοποιά στοιχεία».
Πιστός καθολικός και ένθερμος υποστηρικτής του πρώην προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ, ο Λάι είχε ηγηθεί μιας συστηματικής εκστρατείας στο εξωτερικό προκειμένου οι ξένες κυβερνήσεις να ασκήσουν πίεση στην Κίνα για το Χονγκ Κονγκ. Κατά τη διάρκεια των ταραχών του 2019, είχε ταξιδέψει στην Ουάσιγκτον όπου συναντήθηκε με τον τότε αντιπρόεδρο Μάικ Πενς και άλλους εκπροσώπους της αμερικανικής πολιτικής αφρόκρεμας για την κατάσταση στον τόπο του.
Ωστόσο για το Πεκίνο, αυτό εξελήφθη ως συνωμοσία με ξένες δυνάμεις για την υπονόμευση της εσωτερικής ασφάλειας.
Για τι κατηγορείται ο Λάι
Ο Λάι βαρύνετα, βάσει του νόμου περί εθνικής ασφάλειας, για συνωμοσία με ξένες δυνάμεις, η οποία επισύρει τη μέγιστη ποινή ισόβιας κάθειρξης. Κατηγορείται επίσης για εξέγερση βάσει ενός νόμου που παραμένει σε ισχύ από την περίοδο που το Χονγκ Κονγκ ήταν βρετανική αποικία και τον οποίο οι Αρχές χρησιμοποίησαν τα τελευταία χρόνια για τη φίμωση των αντιφρονούντων. Εν αναμονή της δίκης του, κρατείται ήδη εδώ και τουλάχιστον τρία χρόνια – από τα οποία το μεγαλύτερο διάστημα στην απομόνωση.
Στο μεταξύ, έχει καταδικαστεί για πολλές άλλες κατηγορίες, μεταξύ των οποίων για δήθεν παραβίαση των όρων μίσθωσης των γραφείων της Apple Daily και για συμμετοχή σε επετειακή κινητοποίηση για τα γεγονότα στην Τιενανμέν.
«Αυτό που προσπαθεί να κάνει το Πεκίνο με τον Τζίμι Λάι είναι να δώσει το παράδειγμα: “Ιδού το άτομο που είχε το θράσος να σταθεί απέναντι στο Πεκίνο και να επικρίνει την κυβέρνηση, στηριζόμενο στην περιουσία του”. Για το Πεκίνο ήταν υψίστης σημασίας να τον ελέγξει», εξηγεί ο Λόκμαν Τσούι, επιστημονικός συνεργάτης στο Citizen Lab του Πανεπιστημίου του Τορόντο.
Τα διαδικαστικά προσκόμματα και οι καθυστερήσεις ερμηνεύτηκαν από πολλούς ως ενδείξεις πως οι δικαστές είναι καθοδηγούμενοι από το Πεκίνο.
«Το να την αποκαλούμε δίκη συνιστά μια πραγματική φάρσα. Πρόκειται για μέρος μιας παγκόσμιας τάσης προς τον αυταρχισμό. Το Πεκίνο ηγείται αυτής της εξέλιξης και η υπόθεση αυτή είναι ένα καταφανές παράδειγμα» λέει ο Τσούι.
Τι συνέβη στην Apple Daily;
Η Apple Daily είχε ξεχωρίσει, μεταξύ άλλων κινεζικών μέσων, για την αταλάντευτη στήριξή της στις κινητοποιήσεις υπέρ της δημοκρατίας από τις οποίες σείστηκε το Χονγκ Κονγκ – μεταξύ αυτών το «κίνημα της Ομπρέλας», το 2019, και οι ταραχώδεις διαδηλώσεις του 2019.
Ιδίως από το ’14 και μετά, ο απροκάλυπτα επικριτικός κατά του Πεκίνου Λάι μπήκε ευθέως στο στόχαστρο του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος.
Μάλιστα, ήταν από τους πρώτους που συνελήφθη βάσει του νέου συστήματος δικαιοσύνης – το οποίο, ειρήσθω εν παρόδω, η Διεθνής Αμνηστία είχε καταγγείλει για «ρεκόρ αυθαίρετης κράτησης, βασανιστηρίων και άλλων ειδών κακομεταχείρισης, σοβαρές παραβιάσεις δικαιωμάτων δίκαιης δίκης, εξαναγκαστικές εξαφανίσεις και διάφορες πρακτικές κράτησης σε συνθήκες απομόνωσης χωρίς δίκη». Η αστυνομία τού πέρασε χειροπέδες, περιφέροντάς τον στην αίθουσα σύνταξης της Apple Daily. Μέσα σε ένα χρόνο τα περιουσιακά στοιχεία της εφημερίδας είχαν δεσμευτεί και οι κορυφαίοι συντάκτες της συλληφθεί. Η εφημερίδα έκλεισε. Και σύντομα στο στόχαστρο του Πεκίνου μπήκαν και άλλα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης του Χονγκ Κονγκ, όπως το Stand News.
«Αγωνιζόμουν για τη δημοκρατία σταθερά στο πέρασμα των χρόνων. Υπάρχει πάντα ένα τίμημα που πληρώνεις» έλεγε σε συνέντευξή του στο CNN λίγο μετά τη σύλληψή του ο Λάι.
«Αυτό που κάνουν στον πατέρα μου και σε άλλους δημοσιογράφους έχει στόχο να στείλει το εξής μήνυμα σε κάθε πολίτη του Χονγκ Κονγκ: “Δεν θα σας πούμε πού βρίσκεται η γραμμή, αλλά, αν έστω την πλησιάσετε, θα πάθετε τα ίδια”» καταγγέλλει ο Σεμπάστιεν Λάι, ο 29χρονος γιος του κατηγορούμενου.
«Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε πως ο νόμος περί εθνικής ασφάλειας φτιάχτηκε για τον Τζίμι» επιβεβαιώνει η Βικτόρια Τιν-μπορ Χούι, καθηγήτρια Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Νοτρ Νταμ της Ιντιάνα.
Γιατί είναι σημαντική η δίκη
Η σύλληψη και η φυλάκιση του Λάι λειτουργούν ως μια εύγλωττη ένδειξη του πώς βλέπει η κυβέρνηση του Χονγκ Κονγκ την ελευθερία έκφρασης υπό τον νόμο περί εθνικής ασφάλειας, σχολιάζουν αναλυτές. Ακτιβιστές και οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων καταγγέλλουν πως η περίπτωση Λάι είναι αντανάκλαση του ίδιου του Χονγκ Κονγκ, μιας κινεζικής πόλης που φημιζόταν για τις ελευθερίες της κι όμως διαβρώθηκε από τα «θέλω» του Πεκίνου.
Οπως όριζε η συμφωνία «Μία χώρα, δύο συστήματα» που συνήφθη όταν το Πεκίνο παρέλαβε τον έλεγχο της πρώην βρετανικής αποικίας, τα δικαιώματα και οι ελευθερίες των πολιτών του Χονγκ Κονγκ επρόκειτο να προστατεύονται απρόσκοπτα για τα επόμενα 50 χρόνια. Η πόλη-λιμάνι, παρότι εδαφικά ανήκε στην Κίνα, λειτουργούσε σε καθεστώς ημιαυτονομίας και ήταν γνωστή για τη δημοκρατική πολιτική της, την κοινωνική ζωντάνια της και την ελευθεροτυπία της.
Η φήμη, μάλιστα, αυτή του Χονγκ Κονγκ για το ισχυρό κράτος δικαίου κατέστησε την πόλη κόμβο πολυεθνικών και διεθνούς εμπορίου, κατά τις δεκαετίες του 1990 και του 2000.
«Αυτά ήταν όσα χαρακτήριζαν το Χονγκ Κονγκ. Και το να βλέπεις όλα αυτά να χρησιμοποιούνται για τη δίωξη του Λάι ουσιαστικά εντείνουν την εχθρότητα και τη δυσπιστία πολλών απέναντι στην κινεζική κυβέρνηση» σημειώνει η Μάγια Γουάνγκ, αναπληρώτρια διευθύντρια του τμήματος Ασίας στο Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
«Η δίκη του Λάι πραγματικά συμβολίζει την αποτυχία του Πεκίνου. Ο κόσμος καλωσόρισε τη μετάβαση (σ.σ. από τη Βρετανία στην Κίνα, το 1997), αλλά η καλοπιστία αυτή ξοδεύτηκε» προσθέτει.
Πλέον, ο καταγγελλόμενος αυταρχισμός του νέου νόμου ο οποίος ασκείται σε δραστηριότητες αυτονόητες μέχρι πρότινος, έχει καταστήσει το Χονγκ Κονγκ ένα λιγότερο προβλέψιμο επιχειρηματικό περιβάλλον.
Ηνωμένες Πολιτείες, Βρετανία και Ευρωπαϊκή Ενωση επικρίνουν τη δίωξη του Λάι, αξιώνοντας την απελευθέρωσή του.
Today’s trial against human rights activist and pro-democracy publisher Jimmy Lai, is another attempt at stifling freedom of expression.@Europarl_EN reiterates its call for Jimmy Lai to be released immediately and unconditionally.#FreeJimmyLaihttps://t.co/CocWXZBbO4 pic.twitter.com/LTAgJOIrI2
— Roberta Metsola (@EP_President) December 18, 2023
Από την άλλη, ο εκπρόσωπος του κινεζικού υπουργείου Εξωτερικών Wang Wenbin κατηγόρησε τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Βρετανία για δύο μέτρα και δύο σταθμά, χαρακτηρίζοντας τον Λάι «παιδί για θελήματα των αντικινεζικών δυνάμεων».
«Τα σχόλια Ηνωμένων Πολιτειών και Ηνωμένου Βασιλείου σχετικά με την υπόθεση παραβιάζουν σοβαρά το πνεύμα του κράτους δικαίου, συνιστώντας κατάφωρη πολιτική χειραγώγηση», δήλωσε ο Γουάνγκ σε τακτική ενημέρωση των δημοσιογράφων.
Πηγή: Washington Post/Reuters/CNN/Associated Press/AFP