Στην ταινία «The Wind Rises», ο Χαγιάο Μιγιαζάκι παρουσιάζει τον περιβόητο σεισμό του Κάντο, το 1923, σε μια σαρωτική σεκάνς ολέθριας ορμής, «μια από τις καλύτερες στην ιστορία των άνιμε», όπως περιγράφει το Rolling Stone στην κριτική του.
Ο σεισμός αυτός, μεγέθους 7.9-βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ, ισοπέδωσε το «ξύλινο» τότε Τόκιο, προκαλώντας τον θάνατο σχεδόν 140.000 ανθρώπων και τραυματίζοντας για πάντα το συλλογικό θυμικό.
Την 1η Σεπτεμβρίου του 2023 συμπληρώθηκε ένας αιώνας από την ιστορική αυτή θεομηνία που έμελλε να διδάξει με τον πιο τραγικό τρόπο στους Ιάπωνες πώς να ζουν υπό καθεστώς διαρκούς απειλής ως πολίτες μιας εκ των πιο σεισμογενών ζωνών του πλανήτη.
Σύμφωνα με κυβερνητικές μελέτες, υπάρχει 70% πιθανότητα να σημειωθεί σεισμός μεγέθους 7 βαθμών ακριβώς κάτω από την πρωτεύουσα μέσα στις επόμενες τρεις δεκαετίες – θεομηνία εκτιμώμενου κόστους άνω των 95 τρισεκατομμύριων γιεν (656 δισεκατομμύρια δολάρια) σε οικονομικές ζημιές.
Ο πρόσφατος σεισμός που έπληξε χθες, Δευτέρα την κεντρική Ιαπωνία και οι δεκάδες ισχυροί μετασεισμοί που τον διαδέχτηκαν, έρχονται ως τραγική υπενθύμιση στους πολίτες της χώρας πως δεν πρέπει -και δεν μπορούν- να εφησυχάζουν.
Όμως, τι έμαθε η Ιαπωνία από τις δεκαετίες αυτές σεισμικών ολέθρων;
Άλματα στην πρόληψη
Η Ιαπωνία δεν καταγράφει τους σεισμούς βάσει έντασης, όπως η Δύση, αλλά με μία κλίμακα που μετρά τη δόνηση του εδάφους και την ταλάντευση που προκαλεί στα κτίρια. Η κλίμακα αυτή κυμαίνεται από το 1 έως το 7 και ο χθεσινός σεισμός στην Ισικάουα έφτασε το ανώτερο (7).
Η διαρκής απειλή ενός νέου σεισμού κρατά την Ιαπωνία σε εγρήγορση, λένε οι ειδικοί. Το 2022, η κυβέρνηση διέθεσε 15 τρισεκατομμύρια γιεν σε έργα αντισεισμικής αντοχής σε φυσικές καταστροφές έως το 2040. Επίσης, επικαιροποιείται τακτικά το σχέδιο διαχείρισης καταστροφών, ώστε να συνάδει με τις δημογραφικές αλλαγές και τις ανάγκες της μετά πανδημίας εποχής – όπως η ενίσχυση της εξ αποστάσεως εργασίας.
«Είναι πολύ σημαντικό να είμαστε ευφάνταστοι ώστε να προετοιμαστούμε για όσο το δυνατόν περισσότερα σενάρια» σημειώνει ο Ακιχίκο Χαμανάκα, διευθυντής στο τμήμα πρόληψης καταστροφών της Μητροπολιτικής Κυβέρνησης του Τόκιο. «Καμία καταστροφή από σεισμό δεν μοιάζει με άλλη. Είναι όλες διαφορετικές, βάσει επικέντρου, μεγέθους και καιρικών συνθηκών» προσθέτει.
Και ο τεχνολογικός και μηχανικός θρίαμβος της χώρας γίνεται σαφής όταν συγκρίνει κανείς τα επακόλουθα της καταστροφής της Δευτέρας με την πραγματική ισοπέδωση του 1923, ή ακόμη και την καταστροφή του 2011.
«Το 2011, οι πελώριοι ουρανοξύστες σείστηκαν, παράθυρα έσπασαν, αλλά κανένα μεγάλο κτίριο δεν κατέρρευσε. Ήταν το τσουνάμι που σκότωσε χιλιάδες ανθρώπους, όχι ο σεισμός ο ίδιος. Είναι δύσκολο να αναλογιστεί κανείς οποιαδήποτε άλλη χώρα στη Γη που θα μπορούσε να έχει βιώσει τον σεισμό της Δευτέρας χωρίς να καταγράφει πολύ χειρότερες καταστροφές» σχολιάζει ο Ρούπερτ Γουίνγκφιλντ-Χάγες, πρώην ανταποκριτής του BBC στο Τόκιο.
Αλεξίπυρες πόλεις
Η πλειονότητα των θανάτων στον σεισμό του 1923 προκλήθηκε εξαιτίας των πυρκαγιών που ξέσπασαν στα ξύλινα σπίτια της ιαπωνικής πρωτεύουσας, όταν οι άνθρωποι ετοιμάζονταν για το μεσημεριανό τους γεύμα.
Σήμερα, στην καρδιά του σύγχρονου Τόκιο εξακολουθεί να υπάρχει μια πυκνοκατοικημένη ζώνη με παλιά, ξύλινα κτίσματα, τα λεγόμενα mokumitsu, που χτίστηκαν μεταπολεμικά στο πλαίσιο της οικονομικής, πληθυσμιακής και αστικής έκρηξης.
Μετά τον ισχυρό σεισμό του 2011 που έπληξε τη βορειοδυτική Ιαπωνία, το Τόκιο διπλασίασε τις προσπάθειές της για την πυρασφάλεια αυτών των συνοικιών, προσφέροντας επιδοτήσεις και φορολογικές ελαφρύνσεις για την κατεδάφιση των παλαιών κατασκευών και την αντικατάστασή τους με νέες, ανθεκτικές στις καταστροφές. Το σχέδιο περιλαμβάνει επίσης την κατεδάφιση κτιρίων για τη διάνοιξη δρόμων που θα λειτουργούν στα στενά σοκάκια των περιοχών αυτών ως αντιπυρικές ζώνες και θα παρέχουν πρόσβαση στα συνεργεία έκτακτης ανάγκης.
Η στρατηγική αυτή είναι σημαντική, αλλά κοστοβόρα, χρονοβόρα και με ιδιαιτερότητες: Οι κάτοικοι των περιοχών αυτών είναι συνήθως υπερήλικες που ζουν εκεί επί δεκαετίες και εμφανίζονται απρόθυμοι ή ανήμποροι, σωματικά ή οικονομικά, να μετακινηθούν.
Τα μέτρα μετριασμού του κινδύνου, όπως η πυρασφάλεια, είναι απαραίτητα, αλλά πρέπει να εφαρμόζονται παράλληλα με πιο ήπια μέτρα, όπως οι ασκήσεις εκκένωσης, σημειώνει ο Οσάμου Μουράο, καθηγητής στο Διεθνές Ερευνητικό Ινστιτούτο Επιστήμης Καταστροφών του Πανεπιστημίου Τοχόκου.
Ενίσχυση κτιρίων
Η καταστροφή του 1923 οδήγησε στην τροποποίηση του νόμου περί αστικής δόμησης της Ιαπωνίας, που προέβλεπε τα πρώτα σεισμικά πρότυπα για τη χώρα.
Έκτοτε, ο αντισεισμικός κανονισμός βελτιώθηκε και, λόγω των μεταγενέστερων μεγάλων σεισμών, επικαιροποιήθηκε με την ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών και μεθόδων μηχανικής. Οι τελευταίες σημαντικές αλλαγές έγιναν το 1981. Σήμερα, η Ιαπωνία διαθέτει ένα από τα αυστηρότερα ρυθμιστικά πλαίσια δόμησης στον κόσμο.
Οι δήμοι παρέχουν κατά καιρούς επιδοτήσεις στους ιδιοκτήτες κατοικιών που επιθυμούν να εκσυγχρονίσουν τα σπίτια τους σε όρους αντισεισμικότητας. Υπάρχει επίσης οικονομική στήριξη για σχολεία, εγκαταστάσεις κοινωνικής πρόνοιας, νοσοκομεία και άλλες δομές. Το 2000 αναθεωρήθηκαν τα πρότυπα αντισεισμικότητας και για τις ξύλινες κατασκευές.
Ειδικοί δρόμοι
Ένας δημοφιλής ιαπωνικός μύθος λέει ότι ένα μεγάλο γατόψαρο ζει κάτω από τη γη και προκαλεί σεισμούς όταν κινείται. Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, πως το ψάρι αυτό «αναδύθηκε» και φιγουράρει στις οδικές πινακίδες στην περίπτωση μεγάλου σεισμού. «Οδός έκτακτης ανάγκης: Κλειστός σε περίπτωση μεγάλου σεισμού» γράφει η πινακίδα με το γατόψαρο.
Οι δρόμοι αυτοί είναι σχεδιασμένοι βάσει νόμου να χρησιμοποιηθούν, σε περίπτωση σεισμού, από τις ομάδες άμεσης επέμβασης (Πυροσβεστική, Αστυνομία, Τραυματιοφορείς, μεταφορά εξοπλισμού/αγαθών κ.ο.κ), γι’αυτό και αποκλείεται η κυκλοφορία της συμβατικής κίνησης.
Συστήματα συναγερμού
Η Ιαπωνία έχει αναπτύξει ένα πρωτοποριακό, παγκοσμίως, σύστημα συναγερμού που δίνει στους πολίτες τον χρόνο να ετοιμαστούν για επικείμενη δόνηση. Πρόκειται για ένα εκταταμένο δίκτυο σεισμογράφων που έχει τοποθετηθεί σε ολόκληρη τη χώρα, ανιχνεύοντας τα αρχικά σεισμικά κύματα κατά την εκδήλωση ενός σεισμού.
Το σύστημα υπολογίζει τα δεδομένα για να εκτιμήσει το πιθανό μέγεθος και τη θέση του σεισμού. Εάν ανιχνεύσει μια δόνηση συγκεκριμένου μεγέθους, εκδίδονται άμεσα προειδοποιήσεις σε τηλέφωνα, τηλεοπτικές οθόνες, καθώς και σε εργοστάσια και μέσα μεταφοράς για να σταματήσουν αυτόματα τη λειτουργία τους, προτού χτυπήσει το καταστροφικό δευτερογενές κύμα.
Το σύστημα αυτό έγκαιρης προειδοποίησης θεωρείται από την ιαπωνική κυβέρνηση ένα μοναδικό εργαλείο, αν και οι επικριτές του επισημαίνουν πως είναι χρήσιμο μόνο για όσους βρίσκονται μακριά από το επίκεντρο, καθώς έχουν ελάχιστα περισσότερο χρόνο να προστατευτούν.
Η τεχνολογία αυτή δεν είναι αψεγάδιαστη, ωστόσο. Το 2020, ένας άκυρος συναγερμός που ανίχνευσε εσφαλμένα το επίκεντρο ενός σεισμού, αναστάτωσε τους κατοίκους του Τόκιο και άλλων 14 νομών, προετοιμάζοντας τους πολίτες για έναν σεισμό 7,3 βαθμών που δεν ήρθε ποτέ.
Ενημέρωση
Όμως, το μακρόπνοο σχέδιο πρόνοιας περιλαμβάνει ασφαλώς και την παιδεία. Η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών είναι εξίσου κρίσιμες με τα έργα υποδομής, λέει ο Χαμανάκα.
Το 1960, ως δραματική υπενθύμιση της σεισμικής ευπάθειας της περιοχής και της τραγικής ιστορίας της, αλλά και μέσο ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης, η κυβέρνηση θέσπισε την 1η Σεπτεμβρίου ως ημέρα Πρόληψης Καταστροφών.
Έκτοτε, με αφορμή την ημέρα αυτή, εταιρείες, δήμοι, περιφέρειες, αλλά και κεντρική εξουσία διοργανώνουν ασκήσεις ετοιμότητας σε την περίπτωση ισχυρού σεισμού ή τυφώνα -που επίσης πλήττει κατά καιρούς τη χώρα με σοβαρές συνέπειες.
Τα παιδιά μαθαίνουν από νωρίς στα σχολεία τι πρέπει να κάνουν σε περίπτωση σεισμού, ενώ υπουργεία, οργανισμοί και τοπικές υπηρεσίες διαθέτουν στις ιστοσελίδες τους οδηγίες για με ιστορικό υλικό, αλλά και οδηγίες.
Το Τόκιο διαθέτει πολλά «πάρκα αποτροπής καταστροφών», κοινούς δημόσιους χώρους δηλαδή που, καθώς διαθέτουν συστήματα παραγωγής ηλιακής ενέργειας και δεξαμενές νερού έκτακτης ανάγκης, μετατρέπονται σε σημεία συγκέντρωσης των πολιτών που έχουν εκκενώσει τις περιοχές τους.
Η Ιαπωνία είναι εξαιρετικά επιρρεπής σε σεισμούς λόγω της γεωγραφίας της, καθώς βρίσκεται κατά μήκος του ενεργού δακτυλίου της φωτιάς του Ειρηνικού, όπου πολλαπλές τεκτονικές πλάκες συγκλίνουν και συγκρούονται.
Πηγή: Bloomberg/Euronews/BBC