«Ανήμερα την Πρωτοχρονιά, πίναμε καφέ με συναδέλφους σε μια καφετέρια. Ξαφνικά χτύπησαν τα κινητά όλων, ήταν ειδοποίηση για επικείμενο σεισμό. Το μήνυμα έλεγε «Πρόκειται να γίνει ισχυρός σεισμός. Μείνετε ήρεμοι και καλυφθείτε». Στην καφετέρια βέβαια δεν υπήρχε κάποιο μέρος να καλυφθείς, απλά έμειναν όλοι στη θέση τους, όσοι είχαν πράγματα στα χέρια τα άφησαν κάτω. Επειτα από 45 δευτερόλεπτα έγινε σεισμός 7,6 Ρίχτερ. Παρότι ήμασταν μακριά από το επίκεντρο, περί τα 250 χιλιόμετρα, τον νιώσαμε έντονα, είχε μεγάλη διάρκεια».
Ο σεισμολόγος Γεράσιμος Παπαδόπουλος γνωρίζει όσο λίγοι Eλληνες συνάδελφοί του την Ιαπωνία. Εδώ και δύο μήνες βρίσκεται και πάλι εκεί –για έκτη φορά στη χώρα για επιστημονικούς σκοπούς– συμμετέχοντας σε μια ερευνητική ομάδα στο Διεθνές Κέντρο για τη Μελέτη Φυσικών Καταστροφών στο Πανεπιστήμιο του Τοχόκου. Ερωτώμενος ποια είναι τα διδάγματα που μπορεί να πάρει η Ελλάδα στην αντιμετώπιση των σεισμών, ξεδιπλώνει την άποψή του με άνεση, έχοντας προφανώς κατασταλάξει έπειτα από χρόνια επιστημονικής συνεργασίας με συναδέλφους του στην Ιαπωνία.
«Το πρώτο που πρέπει να διδαχθούμε από τους Ιάπωνες δεν είναι επιστημονικής ή τεχνικής φύσης, αλλά πολιτικής και κοινωνικής», λέει στην τηλεφωνική μας συνομιλία. «Οι άνθρωποι εδώ πραγματικά μαθαίνουν έπειτα από κάθε καταστροφή. Αναγνωρίζουν τι δεν πήγε καλά και κοιτάζουν να το θεραπεύσουν. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα. Στις 11 Μαρτίου 2011 στην περιφέρεια Τοχόκου έγινε σεισμός έντασης 9 Ρίχτερ, ο πιο ισχυρός που είχε συμβεί ποτέ στην Ιαπωνία. Από τον σεισμό δημιουργήθηκε ένα μεγάλο τσουνάμι, που ξεπέρασε τα 20-30 μέτρα ύψος και εισχώρησε στην ξηρά έως και 5 χιλιόμετρα. Την καταστροφή αυτή τη γνωρίσαμε στην Ελλάδα και από τις σοβαρές βλάβες που υπέστη ο πυρηνικός σταθμός στη Φουκουσίμα, αλλά και τον μεγάλο αριθμό των θυμάτων, που έφτασαν τις 20.000. Αμέσως ο επιστημονικός και πολιτικός κόσμος αναγνώρισε ότι δεν έγινε εγκαίρως ειδοποίηση για το τσουνάμι – είχαν στη διάθεσή τους μόλις τρεις υποθαλάσσιους αισθητήρες. Ξεκίνησαν λοιπόν ένα τεράστιο πρόγραμμα, που κόστισε δισεκατομμύρια γιεν και δημιούργησαν ένα εκπληκτικό υποθαλάσσιο δίκτυο παρατηρητηρίων, που περιλαμβάνουν σεισμογράφους, επιταχυνσιογράφους και όργανα που μετρούν την πίεση του νερού. Το δίκτυο αυτό συνδέεται με την ξηρά με οπτικές ίνες ώστε να μεταδίδονται τα στοιχεία σε σχεδόν πραγματικό χρόνο. Με τον τρόπο αυτό η Ιαπωνία απέδειξε ότι διδάχθηκε και δεν δίστασε να ξοδέψει τεράστια ποσά, ενεργοποιώντας και τον ιδιωτικό τομέα. Αυτό είναι το μεγαλύτερο πλεονέκτημα της Ιαπωνίας. Ετσι σκέφτονται και λειτουργούν».
Η Ιαπωνία βρίσκεται πολύ ψηλά και σε επίπεδο αντισεισμικής τεχνολογίας, όμως αντίθετα με ό,τι πιστεύουμε, η Ελλάδα δεν υστερεί δραματικά. «Από το 1995, οπότε και έγινε ο καταστροφικός σεισμός του Κόμπε, κάθε τι που κατασκευάζεται εδώ είναι εξαιρετικά ανθεκτικό σε σεισμούς. Τα σπίτια, οι γέφυρες, τα αεροδρόμια, όλα συμπεριφέρονται πολύ καλά σε σεισμούς έως και 9 Ρίχτερ. Δεν μπορώ να πω όμως ότι είναι αυτό που λείπει από τη χώρα μας. Εχουμε έναν πολύ καλό αντισεισμικό κανονισμό και τα νέα κτίρια είναι εξαιρετικά ασφαλή, δεν υστερούμε. Το πρόβλημα των παλαιών κτιρίων υπάρχει σε όλες τις χώρες, ακόμα και στην Ιαπωνία».
«Το πρώτο που πρέπει να διδαχθούμε από τους Ιάπωνες δεν είναι επιστημονικής ή τεχνικής φύσης, αλλά πολιτικής και κοινωνικής».
Ενα δεύτερο σημείο στο οποίο η χώρα μας μπορεί να διδαχθεί είναι η συνεχής εκπαίδευση του πληθυσμού. «Στην Ελλάδα γίνονται ασκήσεις σεισμού μια φορά τον χρόνο στα σχολεία. Στην Ιαπωνία γίνονται 2-3 φορές τον χρόνο και όχι μόνο στα σχολεία, αλλά στα πανεπιστήμια, στους χώρους εργασίας, παντού. Στους δύο μήνες που βρίσκομαι εδώ συμμετείχα σε μια τέτοια άσκηση στο Πανεπιστήμιο Τοχόκου. Με αυτή τη συστηματική εκπαίδευση, ο κόσμος έχει μάθει να δέχεται την προειδοποίηση για σεισμό και να αντιδρά γρήγορα και χωρίς πανικό».
Με τεχνητή νοημοσύνη
Η ειδοποίηση για σεισμό είναι κάτι που αναπτύχθηκε στη χώρα ήδη από τη δεκαετία του ’90. «Την εποχή εκείνη γίνονταν προειδοποιήσεις στην κρατική τηλεόραση, το κανάλι NHK. Από το 2007 κατάφεραν οι προειδοποιήσεις να γίνουν κτήμα όλων με μήνυμα στο κινητό, περίπου όπως είναι το δικό μας 112. Το πόση ώρα έχεις στη διάθεσή σου για να αντιδράσεις εξαρτάται από την απόστασή σου από το επίκεντρο. Αν είσαι κοντά, έχεις 5-10 δευτερόλεπτα. Εμείς, όπως σας ανέφερα, είχαμε πριν από λίγες ημέρες 45 δευτερόλεπτα γιατί ήμασταν μακριά. Το σύστημα αυτό, μόλις ξεκινήσει να καταγράφεται ένας σεισμός, καταλαβαίνει μέσω τεχνητής νοημοσύνης πόσο μεγάλος θα είναι και ποια η πιθανή εμβέλεια για βλάβες και αυτόματα στέλνει την ειδοποίηση, χωρίς να μεσολαβεί άνθρωπος. Βέβαια, όπως σας προανέφερα, για να είναι αποτελεσματικό αυτό το σύστημα πρέπει να εκπαιδευτεί σωστά και ο γενικός πληθυσμός, να γνωρίζουν όλοι πώς να αντιδράσουν και όχι απλά να πανικοβληθούν». Εκτός από την ειδοποίηση για σεισμό, υπάρχει και ειδοποίηση για τσουνάμι. «Το σύστημα προειδοποίησης εμφανίζεται στο κρατικό κανάλι μόλις 3 λεπτά μετά τον σεισμό, δείχνοντας σε χάρτη με κόκκινο τις περιοχές που πρόκειται να επηρεαστούν». Να σημειωθεί ότι χάρη στο σύστημα προειδοποίησης σταματούν αυτόματα τα περίφημα τρένα Σενκασέν, που φθάνουν τα 600 χλμ./ώρα, χωρίς να τραυματιστούν οι επιβάτες.
«Ο οργανισμός σιδηροδρόμων της Ιαπωνίας έχει δικό του σεισμογραφικό δίκτυο – εμείς πάλι σχεδόν δεν έχουμε σιδηροδρομικό δίκτυο», παρατηρεί ο κ. Παπαδόπουλος και επισημαίνει ότι ο κίνδυνος από τσουνάμι είναι στη χώρα μας πολύ υποτιμημένος. «Το 1956 από τον σεισμό στη Σαντορίνη είχε δημιουργηθεί τσουνάμι 20 μέτρων. Με την ανάπτυξη των παράκτιων περιοχών στη χώρα μας, δεν θέλει κανείς να σκεφτεί τι θα συμβεί σε ανάλογο ενδεχόμενο. Η χώρα μας έχει σύστημα προειδοποίησης για τσουνάμι – και το ένα από τα πέντε εθνικά επιχειρησιακά κέντρα της UNESCO, που συντονίζει την προσπάθεια. Βέβαια, σε περίπτωση σεισμού σε καμία από τις πέντε χώρες (Ελλάδα, Τουρκία, Ιταλία, Γαλλία, Πορτογαλία) δεν δίνεται δημόσια ειδοποίηση, αλλά ενημερώνεται η πολιτική προστασία».
Oσο για την προειδοποίηση για σεισμό, βρισκόμαστε ακόμα μακριά. «Eχουν γίνει κάποιες λίγες ερευνητικές προσπάθειες, αλλά έως εκεί. Θα πρέπει η χώρα να αποφασίσει αν το θέλει. Να γίνουν διαβουλεύσεις στην επιστημονική κοινότητα κατά πόσο με τα χαρακτηριστικά της ελληνικής σεισμικότητας ένα τέτοιο σύστημα θα μπορούσε να είναι επιχειρησιακό. Oμως ποτέ δεν διεξάγεται μια σοβαρή συζήτηση για αυτό το θέμα, ώστε να γίνει εισήγηση στην πολιτική ηγεσία. Μην ξεχνάμε ότι από τη στιγμή που θα αποφασιστεί, θα χρειαστεί 10-15 χρόνια για να στηθεί. Αυτό από μόνο του είναι δύσκολο σε μια χώρα που οι πολιτικοί έχουν ορίζοντα 1-2 ετών στις πράξεις τους. Γενικώς υπάρχει ένας φόβος απέναντι στην επιστήμη και την τεχνολογία. Το υπουργείο Πολιτικής Προστασίας αντί να προσλαμβάνει επιστήμονες, προσλαμβάνει δασοκομάντος».