ΒΡΥΞΕΛΛΕΣ – ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ. «Προάγγελο» της νέας πολιτικής πρόκλησης για την Ευρώπη και την ευθυγράμμισή της με τις παγκόσμιες δράσεις κατά της κλιματικής κρίσης αποτελούν οι συνεχιζόμενες κινητοποιήσεις των Ευρωπαίων αγροτών. Το «δίλημμα» που αντιμετωπίζει είναι σχεδόν υπαρξιακού χαρακτήρα: πώς θα διατηρηθεί η ζωική και γεωργική παραγωγή, χωρίς να διακυβεύονται συγχρόνως το περιβάλλον, το κλίμα και η βιοποικιλότητα.
Το κρίσιμο αυτό ερώτημα θα έπρεπε βέβαια να είχε απαντηθεί νωρίτερα, όταν το 2019 έπεφταν τα πρώτα θεμέλια της υπερφιλόδοξης «Πράσινης Συμφωνίας» που έγινε σήμα κατατεθέν για την τρέχουσα θητεία της Κομισιόν, αλλά και η αιχμή του δόρατος του πολιτικού μανιφέστου της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, προκειμένου να εκλεγεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Από τότε, όμως, η Ευρώπη βρέθηκε αντιμέτωπη με ενεργειακή κρίση και έκρηξη του πληθωρισμού –λόγω και του συνεχιζόμενου πολέμου στην Ουκρανία–, γεγονότα που οδηγούν σε αναθεώρηση στόχων, ώστε η Φον ντερ Λάιεν να εξασφαλίσει δεύτερη θητεία στην Κομισιόν.
Φάνηκε μάλιστα να άκουσε προσεκτικά τους Ευρωπαίους ηγέτες κατά την πρόσφατη Σύνοδο Κορυφής όταν –υπό την πίεση και της επεισοδιακής διαμαρτυρίας με χιλιάδες τρακτέρ στις Βρυξέλλες– περιέγραψαν τα αιτήματα των αγροτών στις περιφέρειές τους και τους προβληματισμούς για το μέλλον των κινητοποιήσεων, καθώς και την ενδεχόμενη πολιτική κεφαλαιοποίησή τους από ακραίες δυνάμεις.
Για τον λόγο αυτό, δεν έπεσε ακριβώς ως «κεραυνός εν αιθρία» η εξαγγελία της προέδρου της Κομισιόν την περασμένη Τρίτη να αποσύρει τον κανονισμό για βιώσιμη χρήση φυτοφαρμάκων (SUR), που είχε στόχο την κατά 50% μείωση της χρήσης τους έως το 2050. Απευθυνόμενη στην Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου η Φον ντερ Λάιεν είπε χαρακτηριστικά: «Θέλουμε να διασφαλίσουμε ότι σε αυτή τη διαδικασία οι αγρότες θα έχουν τον πρώτο λόγο».
Οι Ευρωπαίοι αγρότες βέβαια διαμαρτύρονται ότι βρίσκονται αντιμέτωποι με πολλαπλές προκλήσεις: υψηλό κόστος καυσίμων, «πράσινους κανονισμούς», αθέμιτο ανταγωνισμό από παραγωγούς τρίτων χωρών, που δεν υπόκεινται σε αντίστοιχους περιβαλλοντικούς περιορισμούς.
«Η Κομισιόν προφανώς δεν αναμένει ότι η γεωργία θα συμβάλει σημαντικά στη μείωση των εκπομπών αερίων στην Ε.Ε. έως το 2040. Γι’ αυτό, η Φον ντερ Λάιεν απέσυρε τους εν λόγω στόχους. Αυτό δείχνει την πολύ ιδιαίτερη μεταχείριση που απολαμβάνει ο τομέας στην Ευρώπη», αναφέρει μιλώντας στην «Κ» ο Σιμόν Ταλιαπιέτρα, κύριος ερευνητής του Ινστιτούτου Bruegel, στις Βρυξέλλες. Είναι πάντως αξιοπρόσεχτη αυτή η ειδική μεταχείριση, καθώς όπως σχολιάζει, ο γεωργικός τομέας «αντιπροσωπεύει το 1,4% του ΑΕΠ της Ε.Ε. και μόλις το 4,2% της απασχόλησης στην Ε.Ε., αλλά λαμβάνει επιδοτήσεις αξίας ενός τρίτου του προϋπολογισμού της Ε.Ε.». Παρ’ όλα αυτά, ο Ταλιαπιέτρα παραδέχεται ότι ο αγροτικός τομέας θα είναι αναμφισβήτητα «ο πιο δύσκολος για την εξάλειψη του άνθρακα και η Ε.Ε. θα μετακυλίσει βασικά ορόσημα για μετά το 2040».
«Η Κομισιόν προφανώς δεν αναμένει ότι η γεωργία θα συμβάλει σημαντικά στη μείωση των εκπομπών αερίων στην Ε.Ε. έως το 2040. Γι’ αυτό, η Φον ντερ Λάιεν απέσυρε τους εν λόγω στόχους».
Η χρονική παράταση, ωστόσο, των «οροσήμων» της πράσινης ατζέντας οφείλεται κατά κύριο λόγο στην πολιτική βαρύτητα της ψήφου των αγροτών. Οι αλλαγές που περιλαμβάνονταν στην Πράσινη Συμφωνία για καλλιέργειες, χρήση φυτοφαρμάκων και γεωργικές μεθόδους θα μπορούσαν –κατά πώς φαίνεται– να μετατεθούν μετά τις ευρωπαϊκές εκλογές του Ιουνίου. Η οπισθοχώρηση της προέδρου της Κομισιόν οφείλεται και στο γεγονός ότι οι αγρότες αποτελούν βασικό «κορμό» του εκλογικού σώματος της πολιτικής της «οικογένειας», του κεντροδεξιού Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος (ΕΛΚ). Η γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή είναι συγχρόνως και «ισχυρά σύμβολα της ευρωπαϊκής ταυτότητας», όπως τόνιζαν ευρωβουλευτές της ακροδεξιάς ομάδας (ΙD) κατά τη σχετική συζήτηση στην Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, την περασμένη Τετάρτη.
Εδώ και περίπου ένα μήνα, ομάδες γεωργών και κτηνοτρόφων σε όλη την Ευρώπη βρέθηκαν στους δρόμους, μπλοκάροντας με τρακτέρ βασικές οδικές αρτηρίες, και ερχόμενοι σε συμπλοκές με την αστυνομία στο Βερολίνο, στο Παρίσι, στις Βρυξέλλες και αυτή την εβδομάδα στη Ρώμη, σε διάφορες πόλεις της Ισπανίας, της Πορτογαλίας και της Πολωνίας. Αν και οι αγροτικές κινητοποιήσεις δεν αποτελούν νέο φαινόμενο για την Ε.Ε., ωστόσο για πρώτη φορά καταγράφονται μαζικές, συντονισμένες σχεδόν διαμαρτυρίες σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Είναι χαρακτηριστικό ότι μόνο στην Αυστρία, στη Δανία, στη Φινλανδία και στη Σουηδία δεν έχουν κινητοποιηθεί ακόμα γεωργοί και κτηνοτρόφοι.
Σε μια παράλληλη προσπάθεια κατευνασμού των αγροτών, η πρόεδρος της Κομισιόν ξεκίνησε πρόσφατα «στρατηγικό διάλογο» μαζί τους όπου –ανάμεσα σε άλλα– δεσμεύτηκε για μείωση του γραφειοκρατικού «φόρτου» σε ό,τι αφορά τις αποζημιώσεις, διασφάλιση ίσων όρων ανταγωνισμού «απαντώντας» ευθέως στο αίτημά τους σχετικά με τις εμπορικές συμφωνίες Ε.Ε. με τρίτες χώρες (όπως τη Mercosur) καθώς και παρεκκλίσεις για το 2024 από τους κανόνες της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ), που τους υποχρεώνουν να διατηρούν ορισμένες περιοχές μη παραγωγικές. Δεσμεύτηκε, εξάλλου, να παρουσιάσει νέα έκθεση έως τα μέσα του καλοκαιριού και ύστερα από σχετικές διαβουλεύσεις με τους αγρότες και περιβαλλοντικές οργανώσεις, που θα ενισχύσει τη μελλοντική ΚΑΠ.
Οι εξαγγελίες της προέδρου της Κομισιόν αντιμετωπίστηκαν με ενθουσιασμό από το ισχυρό «λόμπι» των Ευρωπαίων αγροτών COPA-COGECA –που έσπευσε η ίδια να συναντήσει κυριολεκτικά, μετά τη λήξη της Συνόδου Κορυφής την περασμένη εβδομάδα συνοδευόμενη από τον Βέλγο πρωθυπουργό Αλεξάντερ ντε Κρο– και ως «νίκη» των κινητοποιήσεών τους. «Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναγνωρίζει επιτέλους ότι η έως τώρα προσέγγισή της ήταν λάθος», ανέφερε η COPA-COGECA σε ανάρτησή της στην πλατφόρμα X.
Η μεγαλύτερη ανησυχία και των δύο φιλοευρωπαϊκών ομάδων του ΕΛΚ και των Σοσιαλιστών είναι «η ευκαιρία που βλέπουν πλέον λαϊκιστικά και ακροδεξιά κόμματα εναντίον της πράσινης ευρωπαϊκής ατζέντας», αναφέρει ο Σιμόνε Ταλιαπιέτρα. Oχι τυχαία, ο ακροδεξιός ηγέτης της ιταλικής Λέγκας Ματέο Σαλβίνι αναφώνησε την περασμένη Τρίτη, «ζήτω οι αγρότες! Τα τρακτέρ τους αναγκάζουν την Ευρώπη να κάνει πίσω στην τρέλα που επιβάλλουν οι πολυεθνικές και η Αριστερά». Ενθαρρυμένοι άλλωστε από την οπισθοχώρηση της προέδρου της Κομισιόν τουλάχιστον έξι ευρωβουλευτές από το γαλλικό ακροδεξιό κόμμα RN έχουν ήδη καταρτίσει ψήφισμα για «κατάργηση» της Πράσινης Συμφωνίας.
Η διεκδίκηση της ψήφου των Ευρωπαίων αγροτών εγκαινιάζει, όπως φαίνεται, την έναρξη της προεκλογικής περιόδου –ενόψει ευρωεκλογών–, ωστόσο ο συγγραφέας Τζορτζ Μόνμπιοτ στον Guardian διαπιστώνει ότι τα ακροδεξιά κόμματα έχουν ήδη «πάρει κεφάλι». Αλλωστε, «η αναβίωση της Ακροδεξιάς στην Ευρώπη τροφοδοτείται σε μεγάλο βαθμό από αυτό που κάποτε αποκαλούσαμε αγροτικό λαϊκισμό», λέει χαρακτηριστικά.
Υποχώρηση με το βλέμμα στην κάλπη
Η οπισθοχώρηση της Φον ντερ Λάιεν έναντι των αγροτών έγινε φυσικά με το «βλέμμα» στην πολιτική της «οικογένεια», το ΕΛΚ. Αλλωστε το πρώτο «ξήλωμα» της Πράσινης Συμφωνίας ξεκίνησε ήδη από τον περασμένο Μάιο, όταν περιστοιχισμένος από 200 εκπροσώπους ευρωπαϊκών κεντροδεξιών κομμάτων στην πολιτική συνέλευση του ΕΛΚ στο Μόναχο ο επικεφαλής του, Μάνφρεντ Βέμπερ, προανήγγειλε την κατάθεση δύο τροποποιήσεων με σκοπό να «φρενάρει» τους στόχους για μείωση της χρήσης φυτοφαρμάκων κατά το ήμισυ, καθώς και εκείνους για την αποκατάσταση υποβαθμισμένων οικοτόπων και επαπειλούμενων ειδών, στο σχέδιο νόμου για την αποκατάσταση της φύσης (Nature Restoration Law). Κατάφερε πλέον και τους δύο στόχους. Για τον λόγο αυτό άλλωστε η πρόεδρος των Σοσιαλιστών και Δημοκρατών (S&D) Ιράτσε Γκαρθία αντέδρασε την περασμένη Τρίτη, λέγοντας πως «είναι απαράδεκτη η πολιτικοποίηση των δεινών των αγροτών για εκλογικό όφελος».
Τι ζήτησαν – τι πήραν οι Ευρωπαίοι αγρότες
Παρά το γεγονός ότι οι αγρότες αποτελούν ισχυρό «λόμπι» που έχει εξασφαλίσει το 1/3 του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού σε επιδοτήσεις, εκφράζουν θυμό και οργή για διάφορα και διαφορετικά θέματα. Στη Γερμανία και στη Γαλλία το βασικό αίτημα ήταν η απόσυρση του μέτρου κατάργησης της επιδότησης του αγροτικού ντίζελ. Κάποιοι άλλοι διαμαρτύρονται για τους «πράσινους κανονισμούς», που αφορούν τη μείωση χρήσης αζωτούχων λιπασμάτων. Οι Ισπανοί απέδωσαν τη φτωχή φετινή συγκομιδή της ποικιλίας ρυζιού arroz bomba στον μύκητα Pyricularia που έχει πλήξει την παραγωγή, μετά την ευρωπαϊκή απαγόρευση φυτοφαρμάκου που χρησιμοποιούσαν.
Στη Γαλλία έβαλαν στο «στόχαστρο» εμπορικές συμφωνίες της Ε.Ε. με τρίτες χώρες (όπως τη Mercosur με χώρες της Λατινικής Αμερικής), καθώς επιτρέπουν την εισαγωγή αγροτικών προϊόντων από χώρες που δεν υπόκεινται τους ίδιους περιβαλλοντικούς περιορισμούς. Κάποιοι Ευρωπαίοι γεωργοί ζητούν αύξηση κρατικών επιδοτήσεων, καθώς αντιμετωπίζουν τις συνέπειες των ακραίων πλέον καιρικών συνθηκών, λόγω της κλιματικής κρίσης. Αλλοι επικαλούνται τον γραφειοκρατικό «φόρτο» των Βρυξελλών για την απόδοση των αποζημιώσεών τους.
Στη Γερμανία, πάντως, η κυβέρνηση έκανε πίσω στο βασικό αίτημά τους αποφασίζοντας να καθυστερήσει την κατάργηση της επιδότησης του αγροτικού ντίζελ, ενώ στη Γαλλία η κυβέρνηση του νέου πρωθυπουργού Γκαμπριέλ Ατάλ προσέφερε «πακέτο» οικονομικής βοήθειας ύψους 150 εκατ. ευρώ στους κτηνοτρόφους, «πάγωσε» προσωρινά το εθνικό σχέδιο μείωσης της χρήσης φυτοφαρμάκων και το κυριότερο, απαγόρευσε την εισαγωγή προϊόντων, που έχουν καλλιεργηθεί με φυτοφάρμακα, παράνομα στη Γαλλία. Είχαν προηγηθεί επεισοδιακές κινητοποιήσεις στο Παρίσι και αλλού, που ωστόσο η κυβέρνηση Ατάλ ποτέ δεν καταδίκασε.
Συνέχισε μάλιστα να επιμένει στην απόσυρση των διαπραγματεύσεων με τις χώρες της Λατινικής Αμερικής (Mercosur), προκαλώντας βαθιά ενόχληση στο Βερολίνο και σε άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες οι οποίες στηρίζουν τη δημιουργία μιας ελεύθερης ζώνης εμπορίου, που αντιστοιχεί σε σχεδόν 800 εκατ. καταναλωτές. Στην κοινή συνέντευξη Τύπου, αυτή την εβδομάδα με τον Γερμανό καγκελάριο Ολαφ Σολτς στο Βερολίνο, ο 34χρονος Ατάλ δεν δίστασε να πει «συμφωνούμε ότι διαφωνούμε, όπως λέμε στη Γαλλία (comme on dit)». Tη στάση της Γαλλίας, πάντως, επέκριναν αρκετοί ευρωβουλευτές στη σχετική συζήτηση στην Ολομέλεια του Ευρωκοινοβουλίου, ιδίως Ισπανοί που στηρίζουν τη Mercosur.
Στην ίδια «γραμμή» με το Παρίσι, πάντως, η Φον ντερ Λάιεν αποφάσισε την απόσυρση του κανονισμού για βιώσιμη χρήση φυτοφαρμάκων, τονίζοντας ότι έχει γίνει «σύμβολο πόλωσης». Την ίδια μέρα, μάλιστα, παρουσιάστηκε και ο «οδικός χάρτης» της Κομισιόν για μείωση εκπομπών αερίων κατά 90% έως το 2040 –που δεν συμπεριελάμβανε τελικά την πρόταση για 30% μείωση του μεθανίου, αζώτου ή άλλων αερίων–, που συνδέονται με τη γεωργική παραγωγή. Παρ’ όλα αυτά, οι αγροτικές δραστηριότητες που αφορούν το 10% των εκπομπών αερίων σε όλη την Ε.Ε. είχαν χαρακτηριστεί ως «βασικός τομέας μείωσης των εκπομπών αερίων έως το 2040».