Τον περασμένο μήνα, ο στρατός του Ισημερινού διατάχθηκε να ανακτήσει τον έλεγχο των φυλακών της χώρας ύστερα από εξεγέρσεις με αφορμή τη διαφυγή δύο αρχηγών συμμοριών. Την περασμένη εβδομάδα στη Βραζιλία, δύο κρατούμενοι-μέλη συμμορίας έγιναν οι πρώτοι δραπέτες νέου τύπου φυλακών υψίστης ασφαλείας, ενώ Κολομβιανοί αξιωματούχοι κήρυξαν τα σωφρονιστικά καταστήματα της χώρας σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης μετά τη δολοφονία δύο φρουρών.
Οι συμμορίες είναι αυτές που ασκούν τον έλεγχο σε φυλακές της Λατινικής Αμερικής, εκβιάζοντας τους φυλακισμένους για λύτρα με στόχο την παροχή προστασίας ή ακόμη και για πρόσβαση σε είδη πρώτης ανάγκης, όπως τρόφιμα. Οι φυλακές λειτουργούν επίσης ως καταφύγια για αρχηγούς συμμοριών, οι οποίοι διοικούν από εκεί τις οργανώσεις τους, σχεδιάζοντας δολοφονίες, ενορχηστρώνοντας την εισαγωγή ναρκωτικών στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη, και διευθύνοντας διεθνή δίκτυα εκβιασμού και απαγωγών.
Κάθε φορά που οι Αρχές προσπαθούν να περιορίσουν την επιρροή των συμμοριών στις φυλακές, οι επικεφαλής τους οργανώνουν εκστρατείες πίεσης, συχνά με εντυπωσιακές και αιματηρές επιθέσεις. «Το κέντρο βάρους του οργανωμένου εγκλήματος εντοπίζεται μέσα στις φυλακές. Εκεί βρίσκονται τα στελέχη και από εκεί πηγάζουν οι διαταγές για τις επιχειρήσεις των συμμοριών που τρομοκρατούν τη χώρα», λέει ο απόστρατος συνταγματάρχης του στρατού του Ισημερινού, Μάριο Παζμίνιο.
Ο πληθυσμός κρατουμένων στις φυλακές της Λατινικής Αμερικής σημείωσε έκρηξη τις τελευταίες δύο δεκαετίες, εξαιτίας νέων αυστηρών νόμων, όπως αυτοί που διέπουν την προφυλάκιση. Η έλλειψη πόρων για τις φυλακές οδήγησε τις κυβερνήσεις να παραχωρήσουν στην ουσία τη διοίκηση των σωφρονιστηρίων στους κρατουμένους.
Οσοι καταλήγουν στη φυλακή έχουν συχνά μόνο μία επιλογή: να στρατευθούν σε συμμορία ή να γίνουν θύμα της. Οι φυλακές της ηπείρου έγιναν έτσι ιδανικό πεδίο στρατολόγησης μελών για τα πιο βίαια καρτέλ, τα οποία σφίγγουν έτσι τον έλεγχό τους πάνω στις κοινωνίες της περιοχής. Αξιωματούχοι σωφρονιστικών καταστημάτων, συχνά επωφελούμενοι οικονομικά από τη γενναιοδωρία των συμμοριών, εξασφαλίζουν εύθραυστη ειρήνη με τις συμμορίες εκχωρώντας σε αντάλλαγμα την ουσιαστική διοίκηση των σωφρονιστηρίων.
Τα καρτέλ ελέγχουν σήμερα το ήμισυ των 285 φυλακών του Μεξικού, ενώ στη Βραζιλία και στον Ισημερινό η πλειονότητα των καταστημάτων κράτησης ελέγχεται από εγκληματικές συμμορίες.
Η δύναμη των συμμοριών είναι τέτοια, που ορισμένοι ηγέτες τους ζουν χαρακτηριστικά άνετα στη φυλακή, διαθέτοντας πραγματικά σούπερ μάρκετ με τρόφιμα στα κελιά τους και διοργανώνοντας κοκορομαχίες ή εξασφαλίζοντας πολυήμερες επισκέψεις από μέλη της οικογένειάς τους στη φυλακή.
Η ψήφιση αυστηρότερης ποινικής νομοθεσίας στις περισσότερες χώρες έχει διογκώσει τον αριθμό των προφυλακισμένων, οι οποίοι μπορεί να περάσουν χρόνια περιμένοντας την εκδίκαση της υπόθεσής τους. Οι περισσότεροι από τους προφυλακισμένους είναι φτωχοί και δεν έχουν τη δυνατότητα να εξασφαλίσουν νομική βοήθεια για υπό όρους αποφυλάκιση. Ποσοστό 50% του πληθυσμού φυλακών στο Μεξικό αναμένει δικάσιμο.
«Οι φυλακές είναι κέντρα εκμετάλλευσης φτωχών ανθρώπων. Κάποιοι παραμένουν προφυλακισμένοι για 10 και 20 χρόνια και πολλοί αποφυλακίζονται αφού έχουν προσχωρήσει σε συμμορίες προκειμένου να επιβιώσουν», σχολιάζει η Ελενα Αζαόλα, η οποία μελετά εδώ και 30 χρόνια το σωφρονιστικό σύστημα στο Μεξικό.