Το βασικό συμπέρασμα της πολύμηνης έρευνας για τον ρόλο του Οργανισμού Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Frontex στο πολύνεκρο ναυάγιο της Πύλου το περασμένο καλοκαίρι, που διεξήγαγε η Ευρωπαία Διαμεσολαβήτρια Έμιλι Ο’ Ράιλι, είναι ότι οι «ισχύοντες κανόνες αφήνουν τον Frontex χωρίς τη δυνατότητα να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του όσον αφορά τα θεμελιώδη δικαιώματα, ενώ εξαρτάται πλήρως από τα κράτη μέλη, προκειμένου να μετάσχει σε έρευνες για τη διάσωση των μεταναστών, που κινδυνεύουν στη θάλασσα». Για τον λόγο αυτό, η κα Ο’ Ράιλι ζητά την αλλαγή των κανόνων έρευνας και διάσωσης.
Η έρευνά της ξεκίνησε στις 24 Ιουλίου 2023, μετά την τραγωδία του Andriana τον Ιούνιο, όπου εκτιμάται ότι 600 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους.
Σύμφωνα με τα διαθέσιμα έγγραφα που ελέγχθηκαν στη διάρκεια της έρευνας, ο Frontex είχε προσφέρει τις υπηρεσίες του στις ελληνικές αρχές τέσσερις φορές παρέχοντας εναέρια παρακολούθηση του Adriana, αλλά δεν έλαβε σχετική απάντηση. Σύμφωνα με τους ισχύοντες κανόνες, όπως αναφέρει η ανακοίνωση, «δεν μπορούσε να επιτραπεί στον Frontex να μεταβεί εκεί, όπου βρισκόταν το Adriana στις κρίσιμες στιγμές, καθώς δεν είχε την άδεια των ελληνικών αρχών».
Κατά συνέπεια, ο Frontex βρέθηκε μόνο δύο φορές κοντά – μια με αεροπλάνο δύο ώρες- μετά τη σχετική πρώτη προειδοποίηση των ιταλικών αρχών για το σκάφος και στη συνέχεια, 18 ώρες μετά, μέσω drone και αφότου είχε ήδη βυθιστεί το εν λόγω σκάφος, αναφέρει η σχετική ανακοίνωση.
Η έρευνα, εξάλλου, έδειξε ότι ο Frontex δεν διαθέτει εσωτερικές κατευθυντήριες γραμμές, ώστε να εκδίδει σήματα έκτακτης ανάγκης (π.χ. κλήσεις έκτακτης ανάγκης Mayday) καθώς και ότι δεν διασφαλίζεται ότι οι παρατηρητές θεμελιωδών δικαιωμάτων του Οργανισμού μπορούν να μετέχουν επαρκώς στη λήψη αποφάσεων, σχετικά με καταστάσεις έκτακτης ανάγκης στη θάλασσα.
Σε δήλωσή της η Ευρωπαία Διαμεσολαβήτρια τονίζει ότι «πρέπει να αναρωτηθούμε γιατί ένα σκάφος, που προφανώς χρειαζόταν βοήθεια, δεν την έλαβε ποτέ, παρά το γεγονός ότι ένας οργανισμός της Ε.Ε, οι αρχές δύο κρατών μελών, η κοινωνία των πολιτών και τα ιδιωτικά πλοία γνώριζαν την ύπαρξή του». «Γιατί οι αναφορές για συνωστισμό, η εμφανής έλλειψη σωσίβιων γιλέκων και παιδιών στο πλοίο καθώς και η πιθανότητα ύπαρξης θυμάτων απέτυχαν να προκαλέσουν άμεσες προσπάθειες διάσωσης, που θα μπορούσαν να είχαν σώσει εκατοντάδες ζωές» προσθέτει στην ίδια δήλωση.
Στην ανακοίνωση υπενθυμίζεται ότι ο Frontex περιλαμβάνει ακτοφυλακή αλλά η τρέχουσα εντολή και αποστολή του σαφώς δεν μπορεί να καλύψει τέτοιου είδους περιστατικά. «Εάν ο Frontex έχει καθήκον να βοηθήσει στη διάσωση ζωών στη θάλασσα, αλλά δεν διαθέτει τα κατάλληλα εργαλεία, τότε αυτό αποτελεί σαφώς θέμα των νομοθετών της Ε.Ε» επισημαίνεται. Υπάρχει προφανώς θέμα μεταξύ των θεμελιωδών δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων του Frontex και του καθήκοντος του να στηρίξει τα κράτη μέλη στη διαχείριση των συνόρων, αναφέρεται στην ίδια ανακοίνωση.
«Η συνεργασία με τις εθνικές αρχές όταν υπάρχουν ανησυχίες σχετικά με την εκπλήρωση των υποχρεώσεών τους για έρευνα και διάσωση κινδυνεύει να καταστήσει την Ε.Ε συνένοχη σε ενέργειες που παραβιάζουν θεμελιώδη δικαιώματα και κοστίζουν ζωές» τονίζεται παράλληλα.
Γενικά συμπεράσματα
Πέρα από την έρευνα και τις προτάσεις σχετικά με τον Frontex, η Ευρωπαία Διαμεσολαβήτρια προχώρησε στη δημοσίευση συγκεκριμένων συμπερασμάτων σχετικά με την λειτουργία του οργανισμού και στο πολύνεκρο ναυάγιο της Πύλου.
Ενώ σημείωσε ότι ο Έλληνας Συνήγορος του Πολίτη διερευνά τις ενέργειες της ελληνικής ακτοφυλακής αναφέρει ότι δεν υπάρχει ένας ενιαίος μηχανισμός λογοδοσίας σε επίπεδο Ε.Ε, που θα μπορούσε να διερευνήσει ανεξάρτητα τον ρόλο των ελληνικών αρχών, τον ρόλο του Frontex και τον ρόλο της Κομισιόν, η οποία είναι υπεύθυνη για τη διασφάλιση της συμμόρφωσης με τις διατάξεις περί θεμελιωδών δικαιωμάτων βάσει των Συνθηκών της Ε.Ε.
Για τον λόγο αυτό, η Ευρωπαία Διαμεσολαβήτρια ζητά από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την Επιτροπή να συστήσουν μια ανεξάρτητη εξεταστική επιτροπή για να αξιολογήσει τους λόγους για τον μεγάλο αριθμό θανάτων στη Μεσόγειο και για το ναυάγιο του Adriana.
«Σχεδόν οκτώ μήνες μετά το περιστατικό της Adriana, δεν έχουν γίνει αλλαγές για να αποφευχθεί παρόμοιο περιστατικό» αναφέρει χαρακτηριστικά.