Τα αμερικανικά συμφέροντα φέρονται άρρηκτα συνδεδεμένα με τις αμερικανικές αξίες της δημοκρατίας, των ανοιχτών αγορών και της ελευθερίας. Ο λόγος για τον οποίο συνήθως οι ΗΠΑ εισέρχονται στον ανταγωνισμό με άλλες δυνάμεις είναι ο φόβος ότι απολυταρχικά καθεστώτα θα καταστήσουν τον κόσμο ανασφαλή και επικίνδυνο για τη δημοκρατία· ένα δόγμα που παρουσιάζει όμως ηχηρές εξαιρέσεις τουλάχιστον στη διαδρομή για την επίτευξη του στόχου.
Aμφιλεγόμενες συμμαχίες
Προκειμένου να ενισχύσει τη βόρεια πτέρυγα του ΝΑΤΟ, εντάσσοντας τη Φινλανδία και τη Σουηδία στη διατλαντική συμμαχία, η Ουάσιγκτον μάλλον ενέδωσε στο παζάρι της Άγκυρας, μπαίνοντας στη διπλωματία της συναλλαγής με την Τουρκία. Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν αφενός θέτει συχνά εμπόδια στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, αφετέρου επιβάλλει εσωτερικά ένα αυταρχικό στυλ διακυβέρνησης. Όμως οι ανελεύθερες πολιτικές της Τουρκίας, όπως και η επιμονή της να πατάει γεωπολιτικά σε δύο βάρκες, μπαίνουν στην αμερικανική ζυγαριά μαζί με τη γεωγραφική θέση της: βρίσκεται στη διασταύρωση δύο ηπείρων και δύο θαλασσών με μέγεθος που διαδραματίζει ρόλο στις εξελίξεις.
Όμως δεν είναι μόνο η Τουρκία. Αρκεί να στρέψει κανείς το βλέμμα στη Μέση Ανατολή. Το 2020 οι Δημοκρατικοί έστησαν στη γωνία το αυταρχικό καθεστώς της Σαουδικής Αραβίας, με αφορμή τη δολοφονία του δημοσιογράφου Τζαμάλ Κασόγκι. Αλλά η εκτόξευση του πληθωρισμού τα χρόνια που ακολούθησαν, μέσα από τις αυξημένες τιμές του φυσικού αερίου, έθεσαν σε άλλη βάση τις σχέσεις των ΗΠΑ με την πετρελαιοπαραγωγό χώρα. Εξάλλου, ο πρόεδρος Μπάιντεν είναι συνεχιστής της ιδέας που αρχικά προήλθε από τους Ρεπουμπλικάνους: αραβικά κράτη τα οποία μπορούν να συνεννοηθούν με το Ισραήλ αποτελούν μέρος της λύσης για την περιφερειακή σταθερότητα· ας είναι και απολυταρχικά. Εξ ου και το σκέλος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχει χάσει έδαφος στη συνδιαλλαγή των ΗΠΑ με αραβικές χώρες από την Αίγυπτο μέχρι τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Στην αμερικανική εξωτερική πολιτική χρεώνεται εξάλλου το γεγονός ότι εγκατέλειψε τη δημοκρατική απόπειρα του Αφγανιστάν στην τύχη της, το 2021.
Επιπλέον, στον βωμό των συμφερόντων του ΝΑΤΟ οι ΗΠΑ υποβάθμισαν τις ανελεύθερες πολιτικές της πολωνικής κυβέρνησης -η οποία τελικά ηττήθηκε στις πρόσφατες εκλογές- χάρη στον ρόλο της Πολωνίας στη στήριξη της Ουκρανίας, απέναντι στη Ρωσία. Στην Ασία -αντίστοιχα- με το βλέμμα στην Κίνα, ο Λευκός Οίκος έχει βάλει στην άκρη εξόφθαλμες αντιδημοκρατικές πρακτικές καθεστώτων από τις Φιλιππίνες μέχρι την Ινδία και το Βιετνάμ.
Αναγκαίο κακό;
Ο αντίλογος, σύμφωνα με το σκεπτικό που έχει επικρατήσει στην Ουάσιγκτον, είναι ότι η αμερικανική διπλωματία χρειάζεται ίσως ανελεύθερους φίλους για να περιορίσει ανελεύθερους εχθρούς της. «Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ο αντικομμουνισμός χρησίμευσε ως ιδεολογική κόλλα μεταξύ μιας δημοκρατικής υπερδύναμης και των αυταρχικών συμμάχων της, καθώς οι τελευταίοι γνώριζαν ότι ήταν τελειωμένοι εάν θα θριάμβευε ποτέ η Σοβιετική Ένωση. Τώρα, ωστόσο, οι εχθροί των ΗΠΑ φέρουν μια μορφή απολυταρχίας υπαρξιακά λιγότερο απειλητική για άλλες μη δημοκρατίες: ισχυροί άνδρες στον Περσικό Κόλπο, στην Τουρκία ή στην Ουγγαρία έχουν αναμφισβήτητα περισσότερα κοινά με τον Σι και τον Πούτιν παρά με τον Μπάιντεν. Το χάσμα μεταξύ «καλών» και «κακών» αυταρχικών ηγετών είναι μικρότερο από ό,τι ήταν κάποτε, γεγονός που κάνει τις Ηνωμένες Πολιτείες να εργάζονται πιο σκληρά, και να πληρώνουν περισσότερα, για να κρατήσουν τους ανελεύθερους εταίρους ατελώς στο πλευρό τους», παρατηρεί με άρθρο εργασίας στο Foreign Affairs ο Χαλ Μπραντς, διακεκριμένος από τον Χένρι Κίσινγκερ καθηγητής Παγκόσμιων Υποθέσεων στη Σχολή Προηγμένων Διεθνών Σπουδών του Johns Hopkins και ανώτερος συνεργάτης στο American Enterprise Institute.
Θεωρητικά, μια επιτυχημένη εκδοχή της διπλωματίας για μια φιλελεύθερη υπερδύναμη όπως οι ΗΠΑ θα ήταν η τέχνη της εξισορρόπησης των αντίρροπων δυνάμεων της διεθνούς σκηνής χωρίς εκπτώσεις στις δημοκρατικές αξίες της. Δεν προκύπτει όμως στην πράξη. Άλλωστε, και στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο οι δυτικές δημοκρατίες επικράτησαν βοηθώντας έναν απολυταρχικό ηγέτη, τον Στάλιν, να συντρίψει έναν ακόμη χειρότερο απολυταρχικό ηγέτη, τον Χίτλερ.
Μπορείς να προστατεύσεις τη φιλελεύθερη τάξη πραγμάτων με μη φιλελεύθερα μέσα; Αν κρίνει κανείς από τον τρόπο με τον οποίο η αμερικανική διπλωματία κάθε φορά ελίσσεται για να πετύχει τους απώτερους στόχους της, τότε ο σκοπός -ή τουλάχιστον η realpolitik- αγιάζει τα μέσα.