Υπάρχουν μερικές στιγμές που εμείς, στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, νιώθουμε φτωχότεροι. Αυτό συνέβη την 9η Φεβρουαρίου, όταν πληροφορηθήκαμε ότι απεβίωσε ο Robert Badinter, ο φλογερός υπερασπιστής της «Δικαιοσύνης που ελευθερώνει» ενάντια στη «Δικαιοσύνη που σκοτώνει».
Ο Badinter ξεκίνησε την πολυσχιδή καριέρα του από τον Δικηγορικό Σύλλογο του Παρισιού (1950). Η δικηγορική του δράση σημαδεύτηκε νωρίς από τις συνηγορίες του κατά της θανατικής ποινής, ιδίως στις πολύκροτες ποινικές υποθέσεις Bontems (1972) και Henry (1977).
Παράλληλα, ακολούθησε ακαδημαϊκή διαδρομή. Αναγορεύτηκε διδάκτορας νομικής (1952) και δίδαξε στα πανεπιστήμια της Dijon, της Besançon, της Amiens και του Paris I. Το 1981, ο Badinter ορίστηκε υπουργός Δικαιοσύνης μετά την εκλογή του Φρανσουά Μιτεράν στην Προεδρία της Γαλλικής Δημοκρατίας.
Υπήρξε εκείνος ο υπουργός Δικαιοσύνης, ο οποίος εισηγήθηκε και εφάρμοσε στη Γαλλία την πλήρη κατάργηση της θανατικής ποινής (1981). Δύο έτη μετά, η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου απέκτησε το έκτο κατά σειράν πρόσθετο Πρωτόκολλό της για την κατάργηση της θανατικής ποινής σε καιρό ειρήνης. Με το 13ο Πρωτόκολλο (2002) καταργήθηκε οριστικά η θανατική ποινή σε όλες τις περιστάσεις.
Υπήρξε εκείνος ο υπουργός που προχώρησε, αμέσως μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, στην αναγνώριση της αρμοδιότητας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου να εξετάζει ατομικές προσφυγές κατά της Γαλλίας (1981). Το ενδέκατο πρόσθετο Πρωτόκολλο στη Σύμβαση κατέστησε το 1998 υποχρεωτική την αρμοδιότητα του Δικαστηρίου για όλα τα συμβαλλόμενα κράτη.
Υπήρξε εκείνος ο υπουργός που το μακρινό 1982 αποποινικοποίησε την ομοφυλοφιλία (για τις ηλικίες άνω των 15 ετών), αιτιολογώντας τη νομοθετική του πρωτοβουλία με την ακόλουθη φράση: «Το Κοινοβούλιο έχει επίγνωση επίσης της μερίδας εκείνης της κοινωνίας που, σε όλο το διάβα της ιστορίας, και ακόμη και σήμερα, υποκινούμενη πάντα από αυθαιρεσία, μισαλλοδοξία, φανατισμό ή ρατσισμό, κυνηγούσε συνεχώς την ομοφυλοφιλία. Από αυτή την άποψη, είναι καιρός να συνειδητοποιήσουμε πόσα οφείλει η Γαλλία στους ομοφυλόφιλους, όπως και σε όλους τους άλλους πολίτες της, σε τόσο πολλούς τομείς». Είχε προηγηθεί κατά ένα έτος, η δημοσίευση από την ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου της εμβληματικής απόφασης Dudgeon κατά Ηνωμένου Βασιλείου με την οποία κρίθηκε (με ευρεία πλειοψηφία) ότι η απόλυτη ποινικοποίηση της ομοφυλοφιλίας ήταν αντίθετη στη Σύμβαση.
Υπήρξε εκείνος, επίσης, ο υπουργός που κατήργησε το δικαστήριο κρατικής ασφάλειας (1981) και τα έξι μόνιμα δικαστήρια των ενόπλων δυνάμεων (1982), κατάλοιπα του πολέμου της Αλγερίας, που αναμφίβολα γεννούσαν ζητήματα, υπό το φως του δικαιώματος σε δίκαιη δίκη (6 της Σύμβασης).
Υπήρξε εκείνος ο υπουργός που εισήγαγε για πρώτη φορά τη νομική βοήθεια για τον ανήμπορο διάδικο (1982), που χορήγησε οικονομική βοήθεια στα θύματα βίαιων επιθέσεων (1983) και αυτοκινητικών ατυχημάτων (1985) και δρομολόγησε το εθνικό ινστιτούτο βοήθειας στα θύματα (1986). Αργότερα, η νομολογία του Δικαστηρίου μας αναγνώρισε, τόσο το δικαίωμα σε νομική βοήθεια, όσο και το δικαίωμα των συγγενών του δολοφονημένου θύματος να προσβάλλουν τυχόν μείωση της ποινής του δράστη (απόφαση ολομελείας, Marguš κατά Κροατίας, 2014).
Παράλληλα, ωστόσο, ήταν εκείνος ο υπουργός που αναμόρφωσε το σωφρονιστικό σύστημα της Γαλλίας, αντικαθιστώντας, έπειτα από τετραετή επιστημονική προετοιμασία, τον ναπολεόντειο ποινικό κώδικα (1986). Επέβαλε τα δικαστήρια εκτέλεσης των ποινών (1983), κατήργησε την άκρως αμφιλεγόμενη (ανεξέλεγκτη) ιατρική επιθεώρηση των φυλακών (1984), επέτρεψε τις τηλεοράσεις στις φυλακές (1985), τη μηνιαία τηλεφωνική επικοινωνία των φυλακισμένων με την οικογένειά τους, το δικαίωμά τους στην αλληλογραφία και το δικαίωμά τους να σβήνουν αργά τη λάμπα στον θάλαμό τους. Τέλος, επέβαλε την προηγούμενη κατ’ αντιμωλία ακρόαση του εισαγγελέα και της υπεράσπισης ενώπιον του ανακριτή, πριν ο τελευταίος αποφασίσει την προφυλάκιση υπόπτου εγκλήματος (1984). Αρκετά έτη αργότερα, το 2000, η ολομέλεια του Δικαστηρίου μας αποφάσισε ότι οι τρόφιμοι των σωφρονιστικών καταστημάτων δικαιούνται συνθήκες ανθρώπινης αξιοπρέπειας (Kudla κατά Πολωνίας).
Το 1986 διορίστηκε πρόεδρος του Συνταγματικού Συμβουλίου για εννεαετή θητεία. Ολοκλήρωσε την καριέρα του ως γερουσιαστής από το 1995 έως το 2011.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, ο Badinter εργάστηκε με αποφασιστικότητα για την αποτελεσματική προστασία των δικαιωμάτων και των ελευθεριών που βρίσκονται στο επίκεντρο της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.
Γεννημένος μάχιμος δικηγόρος, ήταν ταυτόχρονα συνεπής πολίτης υψηλών ιδανικών. Πίστευε στη δύναμη του δικαίου ενάντια στην αδικία και στη βαρβαρότητα. Διακρίθηκε για τον ανθρωπισμό και το θάρρος του, χωρίς ποτέ να διστάσει να αντιταχθεί στις ευκαιριακές –ανεύθυνες– πλειοψηφίες.
Σήμερα, έχοντας απόσταση από τα γεγονότα, μπορούμε να μετρήσουμε με ακρίβεια τα οφέλη της δράσης του, η οποία αναμφισβήτητα προώθησε τη δικαιοσύνη, ανέπτυξε το δίκαιο και εγγυήθηκε την ίση αξιοπρέπεια για όλους. Με τον θάνατό του, η Ευρώπη των δικαιωμάτων έχασε μία από τις πολυτιμότερες συνειδήσεις της. Ο Robert Badinter μας αφήνει μια κληρονομιά που δεσμεύει όλους μας σήμερα και αποτελεί πηγή έμπνευσης για τις μελλοντικές γενεές.
* Ο κ. Frédéric Krenc και ο κ. Γιάννης Κτιστάκις είναι δικαστές στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, εκλεγμένοι στο όνομα του Βελγίου και της Ελλάδας αντιστοίχως.