Πώς είναι να ζεις υπό τον διαρκή φόβο της επίθεσης ή της φυλάκισης από το ρωσικό καθεστώς; Μια πολύ σκληρή πραγματικότητα περιγράφει στην «Κ» η δημιουργός της ρωσικής φεμινιστικής κολεκτίβας τέχνης και διαμαρτυρίας Pussy Riot, Νάντια Τολοκονίκοβα.
Τον Φεβρουάριο του 2012 έγινε διάσημη όταν, σε ηλικία 23 ετών, ανέβασε μια παράσταση με άλλα τέσσερα μέλη των Pussy Riot στον εσωτερικό χώρο του καθεδρικού ναού του Σωτήρος Χριστού στη Μόσχα. Φορώντας πολύχρωμες κουκούλες, οι Ρωσίδες φεμινίστριες διαμαρτυρήθηκαν κατά της ηγεσίας της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, η οποία υποστήριζε ανοικτά τον πρόεδρο Πούτιν. Η πράξη χαρακτηρίστηκε «χουλιγκανισμός με κίνητρο το θρησκευτικό μίσος», με την ίδια και άλλες δύο συντρόφους της να καταδικάζονται σε δύο χρόνια φυλάκιση. Ωστόσο, η φυλακή και ο ψυχολογικός πόλεμος δεν την απέτρεψαν από το να συνεχίσει τον αγώνα της για την προαγωγή του φεμινισμού και των δικαιωμάτων των ΛΟΑΤΚΙ στη ρωσική κοινωνία, με τις απόψεις της να την οδηγούν να χαρακτηριστεί «ξένος πράκτορας» από το ρωσικό υπουργείο Δικαιοσύνης και να μπει στον κατάλογο των «πιο καταζητούμενων υπόπτων για εγκληματικές πράξεις».
Σήμερα, και μετά τον θάνατο του κρατούμενου αντιφρονούντος Αλεξέι Ναβάλνι, η Νάντια συνεχίζει τον αγώνα της ενάντια στην, όπως τη χαρακτηρίζει, «στρατιωτική δικτατορία». Μία εβδομάδα πριν από την ομιλία της στην Αθήνα (7 Απριλίου), στη σκηνή του Κέντρου Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ), στο πλαίσιο του φεστιβάλ «Γυναίκες του Κόσμου (Women of the World Athens – WOW)», η δημιουργός των Pussy Riot περιγράφει πώς είναι να βρίσκεσαι στις ρωσικές φυλακές.
– Πολλοί άνθρωποι γνώρισαν τις Pussy Riot μέσα από τις παραστάσεις διαμαρτυρίας με τις πολύχρωμες κουκούλες, που οδήγησαν στη φυλάκισή σας. Τι αντιπροσωπεύουν και ποια μηνύματα προσπαθείτε να περάσετε στο κοινό;
– Οι Pussy Riot είναι ένα κίνημα κατά της δικτατορίας, υπέρ του φεμινισμού και των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων. Ξεκινήσαμε το 2011 και πάντα πιστεύαμε ότι ήταν σημαντικό να συνδυάσουμε τα μηνύματα κατά του Πούτιν και υπέρ της queer κουλτούρας και του φεμινισμού. Και αποδείχτηκε πολύ απαραίτητο σήμερα, καθώς το κίνημα των ΛΟΑΤΚΙ προστέθηκε στον κατάλογο των εξτρεμιστών και τρομοκρατών στη Ρωσία. Και έχει αρχίσει να επηρεάζει τους ανθρώπους σε καθημερινή βάση και όχι μόνον όσους τιμωρούνται από τον νόμο και ρίχνονται στη φυλακή επειδή διοργανώνουν ένα γκέι πάρτι, αλλά και ανθρώπους που απλώς τυχαίνει να έχουν, για παράδειγμα, κοντά μαλλιά – όπως συνέβη στη Ρωσία πριν από λίγο καιρό, όπου γυναίκες ξυλοκοπήθηκαν απλώς και μόνον επειδή είχαν κοντά μαλλιά.
– Προσφάτως, δηλώσατε στους New York Times ότι με τον θάνατο του Αλεξέι Ναβάλνι, «γεννήθηκε μια νέα αίσθηση ευθύνης». Τι θα λέγατε ότι αντιπροσώπευε ο Ναβάλνι και ποια θα χαρακτηρίζατε ως την παρακαταθήκη του;
– Ο Ναβάλνι αντιπροσώπευε την ελπίδα και αυτός είναι ο λόγος που πολλοί λένε ότι με τον θάνατό του πέθανε και η ελπίδα. Ηταν ικανός να ηγηθεί με αγάπη και θα τολμούσα να πω με χαρά, κάτι που είναι πολύ δύσκολο. Τη στιγμή που σε παρενοχλούν, σε συλλαμβάνουν και οι αγαπημένοι σου άνθρωποι μπαίνουν στη φυλακή είναι δύσκολο να καταφέρνεις, όπως ο Ναβάλνι, να έχεις αυτό το ανοιχτό και πολύ αληθινό χαμόγελο. Ηταν ιδιαίτερος. Ηξερε ότι η αλήθεια είναι με το μέρος του και ότι θα κερδίσει ό,τι και αν συνέβαινε, όσα τανκς και πυρομαχικά και αν είχε η άλλη πλευρά. Και αυτό μας δείχνει άλλο ένα χαρακτηριστικό: το πόσο ατρόμητος ήταν.
Ακόμη, ο Ναβάλνι έκανε την αντικαθεστωτική πολιτική και τον ακτιβισμό να φαίνονται εύκολα και εφικτά. Απλά χαμογελούσε και μπορούσες να δεις ότι είχε πραγματικές σχέσεις με τους ανθρώπους γύρω του, με την ομάδα του.
Συχνά περιμένουμε από έναν πολιτικό να έχει ενσυναίσθηση, να μπορεί να δημιουργεί φιλίες αλλά και οικογένεια. Ο Πούτιν είναι το αντίθετο από αυτό. Δεν ξέρουμε αν έχει φίλους, δεν έχει οικογένεια, κρύβει τα παιδιά του και τις ερωμένες του. Είναι βασικά ένα τέρας. Ετσι, νομίζω ότι οι άνθρωποι στη Ρωσία έχουν πραγματικά μεγάλη ανάγκη από έναν συναισθηματικά διαθέσιμο και ώριμο άτομο για να είναι ηγέτης.
– Φοβάστε ότι η Ρωσία μπορεί να μετατραπεί σε μια ανελεύθερη κοινωνία χωρίς δικαιώματα;
– Αυτή τη στιγμή είναι ήδη μια στρατιωτική δικτατορία.
Στη φυλακή, σε καθημερινή βάση, χρησιμοποιήθηκε εναντίον μου πλήρης ψυχολογική και συναισθηματική βία. Ηταν φρικτά. Ακόμη παλεύω να συνέλθω πλήρως.
– Το 2012, συλληφθήκατε για «χουλιγκανισμό με κίνητρο το θρησκευτικό μίσος» και καταδικαστήκατε σε διετή φυλάκιση. Στον δυτικό κόσμο έχουμε ακούσει πολλά για τις συνθήκες που επικρατούν στις ρωσικές φυλακές, συμπεριλαμβανομένης της κακοποίησης των γυναικών. Ποιες ήταν οι εμπειρίες σας;
– Hταν φρικτά. Η περίοδος της φυλακής είναι το χειρότερο επεισόδιο της ζωής μου και ακόμη παλεύω να συνέλθω πλήρως συναισθηματικά από αυτό. Δεν βασανίστηκα, δεν έπεσα θύμα ξυλοδαρμού και δεν δηλητηριάστηκα. Ηταν μια διαφορετική εποχή. Η Ρωσία εξακολουθούσε να είναι μια απολυταρχία, αλλά δεν ήταν μια ολοκληρωμένη στρατιωτική δικτατορία. Οπότε οι συνθήκες που έζησα ήταν αρκετά διαφορετικές από αυτές που έπρεπε να υπομείνει ο Ναβάλνι. Αλλά, σε καθημερινή βάση, χρησιμοποιήθηκε εναντίον μου πλήρης ψυχολογική και συναισθηματική βία. Ηταν δύσκολο και αρρωστημένο και συνέβαινε για δύο χρόνια.
Οι φίλοι μου τιμωρήθηκαν επειδή είχαν επαφές μαζί μου στη φυλακή. Ακόμη και σε ολόκληρη την πτέρυγα δεν μπορούσαν να τηλεφωνήσουν στους συγγενείς τους ή στερήθηκαν άλλα δικαιώματα, όπως το να πλυθούν. Στη συνέχεια, δεν ήταν μόνο η διοίκηση που στράφηκε εναντίον μου, αλλά και κάποιοι κρατούμενοι που πίστεψαν τη διοίκηση και πως αυτό (που περνούσαν) συνέβαινε εξαιτίας μου και όχι εξαιτίας του πραγματικού θύτη.
Επίσης, στη φυλακή επικρατούσαν πολύ κακές συνθήκες εργασίας και διαβίωσης. Ξέρετε, το σωφρονιστικό μας σύστημα δεν έχει μεταρρυθμιστεί από τη σοβιετική εποχή και εξακολουθεί να είναι το ίδιο σύστημα γκουλάγκ, όπως το έχτισε ο Στάλιν. Υπάρχει καταναγκαστική εργασία κρατουμένων. Οι άνθρωποι γύρω μου έπρεπε να εργάζονται δεκαέξι ώρες την ημέρα. Εγώ δούλευα οκτώ ώρες, ακριβώς επειδή ήμουν «γνωστή» και δεν ήθελαν να εργάζομαι τόσες ώρες, ωστόσο, έπρεπε να εκτελέσω την ίδια ποσόστωση εργασίας σε μόλις οκτώ ώρες, πράγμα εντελώς αδύνατο. Μιλάμε για απλή τρέλα. Φανταστείτε ότι έπρεπε να εκτελώ περίπου 300 εργασίες σε οκτώ ώρες που άλλοι άνθρωποι τις έκαναν σε δεκαέξι.
– Σε ηλικία μόλις 34 ετών έχετε χαρακτηριστεί «ξένη πράκτορας», ενώ βρίσκεστε στον κατάλογο των «πιο καταζητούμενων υπόπτων για εγκληματικές πράξεις». Πώς αισθάνεστε όταν σας χαρακτηρίζουν «δημόσιο κίνδυνο» και «εγκληματία»;
– Αισθάνομαι άσχημα. Αλλά το αισθάνομαι σχεδόν σαν παράσημο. Οταν με έριξαν στη φυλακή, δεν είχα συνειδητοποιήσει την πλήρη πραγματικότητα. Για τον πρώτο μήνα ή δύο, νόμιζα ότι ήμουν απλώς μέρος μιας παράδοσης μεγάλων Ρώσων επαναστατών που άλλαξαν τον κόσμο. Θέλω να πω, τουλάχιστον έδωσαν ελπίδα στον κόσμο. Βέβαια, δεν πέτυχαν πολλοί από αυτούς ιστορικά στη Ρωσία.
Η πραγματικότητα όμως με πρόλαβε και πρέπει να ξέρετε ότι είναι πολύ επικίνδυνο και κακό για τον εαυτό σου, ιδίως όσον αφορά την ψυχική σου υγεία, διότι αρχίζεις να αναρωτιέσαι πως ίσως δεν πάει κάτι καλά με εσένα, γιατί θέλοντας ή μη, αρχίζεις να το εσωτερικεύεις. Μερικοί άνθρωποι το αντιμετωπίζουν διαφορετικά. Αλλοι αστειεύονται με αυτό. Αυτή η κατάσταση, βέβαια, με αναστατώνει πολύ κατά καιρούς, ιδίως όταν είμαι πεσμένη. Εχω καταθλιπτική διαταραχή και όταν λαμβάνω εκατοντάδες ρωσικά bots (ψεύτικοι λογαριασμοί) που μου επιτίθενται καθημερινά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, καταλαβαίνετε πώς το βιώνω.
– Φοβάστε για τη ζωή σας ή δέχεστε απειλές από τη ρωσική κυβέρνηση και τους υποστηρικτές του Πούτιν;
– Ανησυχώ. Λαμβάνω δεκάδες απειλές θανάτου κάθε μέρα και υποθέτω ότι σε αυτό το σημείο δεν τις παίρνω πραγματικά στα σοβαρά, επειδή δεν μπορώ να λάβω κανένα πρακτικό μέτρο για να ελαχιστοποιήσω τον κίνδυνο. Αλλά προφανώς ο κίνδυνος είναι πραγματικός.
Ξέρετε, ο πρώην σύζυγός μου δηλητηριάστηκε και επέζησε κατά τύχη. Καταφέραμε να τον μεταφέρουμε στη Γερμανία για θεραπεία. Δηλητηριάστηκε με νευροπαραλυτικό παράγοντα. Φίλοι μου όπως η Ελενα Κοστένκο, μια γενναία δημοσιογράφος, που τυχαίνει να είναι λεσβία, εκπληκτική Ρωσίδα συγγραφέας, που έγραψε ένα μπεστ σέλερ, δηλητηριάστηκε.
Μια άλλη φίλη μου, από την ομάδα του Ναβάλνι, η Λιούμποφ Σόμπολ, την οποία είδα μόλις πριν από ένα μήνα, δηλητηριάστηκε. Οπότε νιώθεις ότι ο κλοιός στενεύει γύρω σου. Αλλά και πάλι, προτιμώ να μην το σκέφτομαι, γιατί τότε αφήνεις τον φόβο να υπαγορεύει τις πράξεις σου. Και επιπλέον, νομίζω ότι οι πολιτικοί κρατούμενοι στη Ρωσία ή οι πολιτικοί ακτιβιστές που βρίσκονται ακόμη στη χώρα διατρέχουν πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο. Γι’ αυτό θεωρώ ότι πρέπει να μιλάμε κυρίως γι’ αυτούς.
– Tην επόμενη εβδομάδα θα επισκεφθείτε την Αθήνα, όπου θα μιλήσετε, μεταξύ άλλων, για το φεμινιστικό κίνημα και την ενδυνάμωση των γυναικών. Ποιο μέλλον οραματίζεστε ιδιαίτερα στη Ρωσία, αλλά και ευρύτερα;
Κατάγομαι από τη χώρα που έδωσε στον κόσμο τον Κροπότκιν και τον Μπακούνιν, και αυτοί οι μεγάλοι αναρχικοί συγγραφείς έγραψαν πολλά για το αρχέγονο ανθρώπινο ένστικτο της αλληλοβοήθειας. Και πιστεύω ότι πρέπει να το εκμεταλλευθούμε περισσότερο, ενώ ταυτόχρονα μας βοηθάει να γίνουμε πιο δυνατοί.
Νομίζω επίσης ότι η οικοδόμηση ενός διεθνούς κινήματος ή, τουλάχιστον, οι διεθνείς διασυνδέσεις και συμμαχίες μάς βοηθούν στην επίτευξη των στόχων μας. Πάντα θέλαμε να είμαστε ένα διεθνές κίνημα. Και έτσι συνεργαστήκαμε με τμήματα ανθρώπων που αναγνωρίζονται ως μέλη των Pussy Riot από το Μπουένος Αϊρες μέχρι την Πόλη του Μεξικού και το Χονγκ Κονγκ. Και έτσι πιστεύουμε πραγματικά ότι, λόγω της αντιμετώπισης παγκόσμιων προβλημάτων και αδικιών, πρέπει να οικοδομήσουμε διεθνείς συμμαχίες. Γι’ αυτό, λοιπόν, είμαι πάρα πολύ χαρούμενη που θα έρθω στην Αθήνα.