Η πρόσφατη, άνευ προηγουμένου, απευθείας επίθεση του Ιράν σε ισραηλινό έδαφος αποκάλυψε κατά πολλούς τις παρωχημένες εξοπλιστικές δυνατότητες της Τεχεράνης.
«Η αποκρυπτογράφηση της δραματικής επιδρομής του ιρανικού καθεστώτος κατά του Ισραήλ το Σαββατοκύριακο δεν είναι τόσο δύσκολη όσο την κάνουν οι περισσότεροι αναλυτές. Στην πραγματικότητα υπάρχουν μόνο δύο πιθανά σενάρια: Είτε ο στόχος της Ισλαμικής Δημοκρατίας δεν ήταν να προκαλέσει μεγάλο πλήγμα στο Ισραήλ είτε ο στόχος ήταν να προκαλέσει μεγάλο πλήγμα, κάτι που το Ιράν, όμως, δεν ήταν σε θέση να πετύχει», σχολιάζει ο Τζέισον Ρεζάιαν στη Washington Post.
Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση, η κλιμάκωση της έντασης μεταξύ Ισραήλ και Ιράν επανέφερε στην επικαιρότητα τη βασική ανησυχία της διεθνούς κοινότητας, τις πυρηνικές φιλοδοξίες και πολύ περισσότερο τις πυρηνικές δυνατότητες της Τεχεράνης.
Το Ιράν άρχισε να αυξάνει την παραγωγή σχάσιμου υλικού τα τελευταία χρόνια μετά την απόσυρση, το 2018, των Ηνωμένων Πολιτειών από την κοινή συμφωνία (σ.σ. Joint Comprehensive Plan of Action, JCPOA ή Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης). Η συμφωνία συνήφθη το 2015 μεταξύ του Ιράν και των πέντε μόνιμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας συν τη Γερμανία και διασφαλίζει πως το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν αποβλέπει αποκλειστικά σε ειρηνικούς σκοπούς. Προέβλεπε ακόμα περιορισμό των πυρηνικών του δραστηριοτήτων με αντάλλαγμα την ελάφρυνση των κυρώσεων σε βάρος του.
Σήμερα, πιθανότατα η χώρα θα μπορούσε να παραγάγει το απαραίτητο εμπλουτισμένο ουράνιο για μία βόμβα σε λιγότερο από μία εβδομάδα. Από την άλλη, θα πρέπει να μετατρέψει τη διεργασία αυτή σε όπλο, και μάλιστα να πλήξει έναν απομακρυσμένο στόχο.
Ομως, πού βρίσκεται σήμερα το Ιράν σε σχέση με τις πυρηνικές φιλοδοξίες του;
Διαθέτει το Ιράν ύλη για μια πυρηνική βόμβα;
Υπό τη συμφωνία-ορόσημο του 2015, η Τεχεράνη δεσμεύθηκε πως για τα επόμενα 15 χρόνια δεν θα πραγματοποιεί εμπλουτισμό ουρανίου πέραν του 3,7 – τη συγκέντρωση, δηλαδή, σχάσιμου ισοτόπου U-235 που απαιτείται για τους πυρηνικούς σταθμούς παραγωγής ενέργειας. Δεσμεύθηκε ακόμη να περιορίσει τα αποθέματα εμπλουτισμένου ουρανίου σε 30 κιλά – δηλαδή περίπου στο 3% της ποσότητας που κατείχε προ της συμφωνίας.
Σύμφωνα με τους επιθεωρητές της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ), το Ιράν τηρούσε τους όρους τής εν λόγω συμφωνίας μέχρι το 2018 και την απόσυρση των ΗΠΑ υπό την τότε διοίκηση Τραμπ. Τότε, ακόμη και αν το Ιράν ξεκινούσε τις προσπάθειες για εμπλουτισμό ουρανίου άμεσα, θα χρειαζόταν ένα εύλογο διάστημα για να αναπτύξει επαρκές σχάσιμο υλικό που θα μπορούσε να τροφοδοτήσει ένα πυρηνικό όπλο.
Εναν χρόνο αφότου οι ΗΠΑ αποχώρησαν από τη συμφωνία, στέρησαν από το Ιράν τα οικονομικά οφέλη της συμφωνίας και του επέβαλαν εκ νέου κυρώσεις, και η Τεχεράνη άρχισε να ενισχύει εκ νέου το πρόγραμμά της. Εχει συσσωρεύσει αρκετό εμπλουτισμένο ουράνιο για την κατασκευή αρκετών βομβών. Σημειώνεται πως για την κατασκευή πυρηνικών βομβών χρησιμοποιείται U-235 περιεκτικότητας άνω του 90%, ενώ το χαμηλής συγκέντρωσης εμπλουτισμένο ουράνιο (LEU) περιέχει περίπου 3% U-235 και χρησιμοποιείται ως καύσιμο σε πυρηνικούς αντιδραστήρες. Επιπλέον, το Ιράν όχι μόνο επέστρεψε στον εμπλουτισμό στο 20%, αλλά για πρώτη φορά προχώρησε στο 60%.
Γιατί ο εμπλουτισμός είναι τόσο σημαντικός;
Η απόκτηση του υλικού που είναι απαραίτητο για την πρόκληση της ατομικής σχάσης είναι το πιο δύσκολο βήμα στη διαδικασία παραγωγής πυρηνικής ενέργειας ή βόμβας.
Οι ενδιαφερόμενες χώρες πρέπει να αναπτύξουν βιομηχανική υποδομή για την παραγωγή ισοτόπων ουρανίου-235 (U-235) που περιέχονται σε ποσοστό κάτω του 1% (0,71%) στο φυσικό ορυκτό ουράνιο – αλλά είναι κομβικής σημασίας για μια αλυσιδωτή αντίδραση σχάσης.
Για τον διαχωρισμό των ισοτόπων χρησιμοποιούνται χιλιάδες υπερφυγόκεντροι που περιστρέφονται σε υπερηχητικές ταχύτητες. Ο ΙΑΕΑ παρακολουθεί τις μεταβολές στα αποθέματα ουρανίου παγκοσμίως σε επίπεδο γραμμαρίων, ώστε να διασφαλίζει τους ανώδυνους στόχους της χρήσης του.
Το Ιράν υποστηρίζει διαχρονικά πως οι φιλοδοξίες του περιορίζονται στην πυρηνική ενέργεια και όχι στα όπλα, κάτι ωστόσο που αμφισβητεί η διεθνής κοινότητα. Στις δύο κύριες εγκαταστάσεις εμπλουτισμού ουρανίου, στο Φορντόου και στη Νατάνζ, έχει κατασκευάσει υπόγειες εγκαταστάσεις από χάλυβα, κάτι που καθιστά δυσκολότερο τον εντοπισμό και τη στόχευσή τους στην περίπτωση αεροπορικής επιδρομής.
Τι άλλο χρειάζεται το Ιράν για την εκτόξευση ενός πυρηνικού όπλου;
Για να είναι πυρηνικά… ανταγωνιστική, ωστόσο, η Τεχεράνη πρέπει να διαθέτει, εκτός από το σχάσιμο υλικό, και την τεχνογνωσία κατασκευής της βόμβας, αλλά και τα μέσα για την εκτόξευσή της.
Πιθανώς, υποστηρίζουν οι αναλυτές, το Ιράν να διαθέτει ήδη την ειδική τεχνογνωσία για την ανάπτυξη μιας απλής συσκευής ενδόρρηξης, όπως αυτή που χρησιμοποιήθηκε πάνω από τη Χιροσίμα, το 1945. Ωστόσο, στη συγκεκριμένη τεχνολογία, ο εκάστοτε Ιρανός πιλότος θα πρέπει πρώτα να έχει επιβιώσει από την εισβολή σε εχθρικό εναέριο χώρο, ώστε να απελευθερώσει τη βόμβα πάνω από την περιοχή ενδιαφέροντος. Σε διαφορετική περίπτωση, η βόμβα θα μπορούσε να εκτοξευθεί από ξηράς ή από θαλάσσης.
Για να πλήξει έναν απομακρυσμένο στόχο, το Ιράν χρειάζεται μία πυραυλική κεφαλή αρκετά μικρή σε μέγεθος ώστε να μπορεί να τοποθετηθεί πάνω σε έναν από τους βαλλιστικούς του πυραύλους και να επιβιώσει από την επανείσοδο στη γήινη ατμόσφαιρα. Μέχρι το 2003, η χώρα διεξήγε μελέτες για την ανάπτυξη ενός τέτοιου μηχανισμού. Σύμφωνα με εκθέσεις των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών, το Ιράν πιθανώς έχει αναστείλει αυτές τις μελέτες. Σύμφωνα, δε, με εκτιμήσεις, χρειάζεται από τέσσερις μήνες έως δύο χρόνια εργασιών για να μπορέσει να ολοκληρώσει μια τέτοια συσκευή. Ο ισχυρότερος βαλλιστικός πύραυλός του αυτή τη στιγμή έχει εκτιμώμενη εμβέλεια έως και 5.000 χιλιόμετρων, βεληνεκές δυνητικά απειλητικό για όλη την Ευρώπη.
Θα μπορούσε το Ισραήλ να πλήξει τις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν;
Το Ισραήλ εδώ και δεκαετίες θεωρεί την πιθανότητα ενός «πυρηνικοποιημένου» Ιράν ως υπαρξιακή απειλή, προσπαθώντας με σιδηρά πυγμή να περιορίσει τις πυρηνικές φιλοδοξίες του. Εκτιμάται ευρέως ότι βρίσκεται πίσω από τη δολοφονία έξι Ιρανών πυρηνικών επιστημόνων το 2010 στην Τεχεράνη και από αρκετές επιθέσεις σε πυρηνικές εγκαταστάσεις στο εσωτερικό του Ιράν.
Κατά καιρούς, Ισραηλινοί αξιωματούχοι έχουν υπαινιχθεί πως, αν το Ιράν πλησίαζε τα όρια της οπλικής του ικανότητας, το Ισραήλ θα έπληττε αεροπορικώς τις πυρηνικές εγκαταστάσεις του. Μάλιστα, το 2022, «πρόβαρε» τα σχέδια αυτά για επίθεση σε μια άσκηση υπό την κωδική ονομασία «Αρματα Φωτιάς» (Chariots of Fire).
Παρότι το Ισραήλ είχε καταστρέψει επιτυχώς έναν υπό κατασκευή ιρακινό αντιδραστήρα το 1981 και είχε βομβαρδίσει συριακή, πιθανότατα πυρηνική, εγκατάσταση το 2007, η περίπτωση του Ιράν θέτει σημαντικά μεγαλύτερες προκλήσεις.
Σύμφωνα με τους ειδικούς, οι εγκαταστάσεις του είναι τόσο πολλές, ώστε εκτιμάται πως ενδεχόμενο πλήγμα απλώς θα καθυστερήσει, παρά θα εξουδετερώσει, τις πυρηνικές του δυνατότητες.
Σύμφωνα με τον γενικό διευθυντής της ΙΑΕΑ, Ραφαέλ Γκρόσι, μετά την επίθεση σε ισραηλινό έδαφος, το Ιράν έκλεισε προσωρινά τις πυρηνικές εγκαταστάσεις του ως μέτρο ασφαλείας και υπό τον φόβο αντιποίνων.
Πηγή: Bloomberg/Washington Post/ΕΚΠΑ