Στα τέλη Οκτωβρίου, σχεδόν ένα χρόνο μετά τις αποκαλύψεις για τη φοροαποφυγή βιομηχανικής κλίμακας, γνωστές ως LuxLeaks, ο Μάρκους Φέρμπερ απευθύνθηκε στην Ολομέλεια του Ευρωκοινοβουλίου. «Ich bin enttaeuscht» είπε. «Είμαι απογοητευμένος». Ο συντηρητικός Γερμανός ευρωβουλευτής ήταν ο εισηγητής του πρώτου νομοθετικού καρπού των LuxLeaks, μιας οδηγίας που θα υποχρέωνε τις πολυεθνικές επιχειρήσεις να δηλώνουν τις μυστικές προνομιακές συμφωνίες που έχουν συνάψει με κάθε χώρα. Ηταν μια προσπάθεια να πέσει λίγο φως στις μεθόδους που επιτρέπουν σε μεγάλες εταιρείες να μεταθέτουν τα βάρη στους κοινούς θνητούς, ενώ οι ίδιες φορολογούνται με συντελεστές μικρότερους του 1%.
Οι προνομιακές συμφωνίες («tax rulings») που αποκαλύφθηκαν με τα LuxLeaks αφορούν μόνο μία χώρα, το Λουξεμβούργο, μόνο την περίοδο 2002-2010 και μόνο το λουξεμβουργιανό παράρτημα της PriceWaterHouseCoopers, μιας από τις τέσσερις μεγάλες εταιρείες που μεσολαβούν για τέτοιου είδους ρυθμίσεις. Παρ’ όλα αυτά, η δημοσίευσή τους άλλαξε τα δεδομένα στην παγκόσμια μάχη για φορολογική δικαιοσύνη. Εγινε σαφές, με ντοκουμέντα, ότι οι πολυεθνικές εταιρείες έχουν την ελευθερία να ορίζουν μόνες τους τον συντελεστή φορολόγησής τους, μια ελευθερία που δεν είναι γραμμένη σε κανένα εγχειρίδιο κανόνων της οικονομίας της αγοράς. Επίσης, φάνηκε ότι οι παράδεισοι μυστικότητας δεν βρίσκονται μόνο σε μακρινά νησιά, αλλά και σε αξιοσέβαστες χώρες στην καρδιά της Ευρώπης. Και οι φωνές που ζητούν να γίνει κάτι γι’ αυτό, δυνάμωσαν.
Μετά τα LuxLeaks άπαντες μετατράπηκαν σε κήρυκες της φορολογικής διαφάνειας – ακόμη και ο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, επί 19 χρόνια πρωθυπουργός και υπουργός Οικονομικών του Λουξεμβούργου και αρχιτέκτονας της πολιτικής που έχει αποστερήσει έσοδα δισεκατομμυρίων από τις φορολογικές αρχές όλου του κόσμου, των ελληνικών αρχών συμπεριλαμβανομένων. Ο Γερούν Ντάισελμπλουμ, υπουργός Οικονομικών της Ολλανδίας, χώρας των 20.000 εικονικών εταιρειών, ανακοίνωσε ότι η ολλανδική προεδρία της Ε.Ε. το πρώτο εξάμηνο του 2016 θα εστιάσει τις προσπάθειές της στη φορολογική διαφάνεια.
Είναι εύκολο να δει κανείς πίσω από τα λόγια και να διακρίνει ποιοι προωθούν τη φορολογική δικαιοσύνη και ποιοι απλώς μιλούν γι’ αυτήν. Το μόνο που χρειάζεται είναι να αρθρώσει τέσσερις λέξεις: «Country by country reporting». Δημοσίευση οικονομικών στοιχείων ανά χώρα. Δεν υπάρχει κανένας τεχνικός λόγος που να εμποδίζει τις εταιρείες να δημοσιεύουν τον τζίρο τους, τα κέρδη προ φόρων, το ύψος των φόρων, τις θυγατρικές και τον αριθμό των υπαλλήλων τους ανά χώρα. Αν τα στοιχεία αυτά, που ούτως ή άλλως συλλέγονται από τις εταιρείες, ήταν δημόσια, πολλές πολυεθνικές θα προτιμούσαν να αυξήσουν τη φορολογική δαπάνη παρά να γίνουν πρότυπα εταιρικής κοινωνικής ανευθυνότητας.
Τον Ιούλιο έγινε ένα βήμα προς την κατεύθυνση αυτή, με την ψήφιση από το Ευρωκοινοβούλιο της οδηγίας «περί πληροφόρησης των μετόχων», η οποία προβλέπει country by country reporting για τις μεγάλες εταιρείες σε όλους τους κλάδους. «Το μόνο που χρειάζεται τώρα είναι να ψηφίσουν την οδηγία αυτή οι υπουργοί Οικονομικών της Ε.Ε. ώστε να γίνει νόμος», σημείωσε η οργάνωση Οxfam, που αντιμετωπίζει τη φορολογική δικαιοσύνη ως κεντρικό μοχλό για την εκπλήρωση της αποστολής της, που είναι η καταπολέμηση της φτώχειας.
Φυσικά η απαίτηση για country by country reporting αφαιρέθηκε από τη μορφή της οδηγίας που εγκρίθηκε από το Συμβούλιο Υπουργών. Καμία χώρα, ούτε αυτές που κουνούν το δάκτυλο στον Νότο της Ευρώπης ότι δεν φορολογεί τον πλούτο, δεν τολμά να κάνει ουσιαστικές κινήσεις. Ακόμη και το περιορισμένο βήμα της δημιουργίας μητρώου tax rulings αποδυναμώθηκε από το Συμβούλιο Υπουργών – εξ ου και η απογοήτευση του εισηγητή.
Ο δεκάλογος της Δικαιοσύνης
Τα δέκα βήματα προς τη φορολογική δικαιοσύνη στην Ευρώπη, όπως συνοψίστηκαν από τους Πρασίνους στο Ευρωκοινοβούλιο, με αφορμή την επέτειο ενός χρόνου από τα LuxLeaks:
1) Προστασία όσων προβαίνουν σε αποκαλύψεις για το δημόσιο συμφέρον. (Ο Αντουάν Ντελτούρ, πρώην εργαζόμενος της PWC που αποκάλυψε τα LuxLeaks, αντιμετωπίζει ποινή φυλάκισης έως και πέντε ετών.)
2) Διαφάνεια για τα tax rulings.
3) Διαφάνεια για το πού πληρώνουν φόρους οι μεγάλες εταιρείες (country by country reporting).
4) Καταπολέμηση της μυστικότητας ως προς το ιδιοκτησιακό καθεστώς των εταιρειών, προκειμένου να απαγορευθούν οι εικονικές εταιρείες που έχουν ως μόνο σκοπό το ξέπλυμα μαύρου χρήματος ή τη φοροδιαφυγή.
5) Ενιαία φορολογική βάση και ενιαίοι φορολογικοί συντελεστές για τον εταιρικό φόρο στην Ευρώπη.
6) Μεταρρυθμίσεις ώστε να κλείσουν τα υπάρχοντα παραθυράκια για χαμηλή φορολογία (patent boxes, αφορολόγητες ζώνες, αναζήτηση των πιο προνομιακών διμερών φορολογικών συνθήκων).
7) Κυρώσεις εναντίον των φορολογικών παραδείσων, μαύρη λίστα στην οποία να περιλαμβάνονται και οι ευρωπαϊκοί φορολογικοί παράδεισοι.
8) Περισσότερες έρευνες για τις προνομιακές συμφωνίες. Ενώ τα LuxLeaks αφορούν 350 εταιρείες, η Κομισιόν ερευνά 4.
9) Ρύθμιση της βιομηχανίας υποβοήθησης φοροαποφυγής. Να διασφαλιστεί ότι δεν γράφουν οι ίδιοι τους νόμους.
10) Ενίσχυση των εθνικών φορολογικών αρχών.