Την περασμένη Παρασκευή, η Αγκελα Μέρκελ επιβιβάστηκε στη σωσίβια λέμβο με την οποία θα προσπαθήσει να ξεπεράσει τον κάβο της σημερινής ψηφοφορίας και τον ακόμη πιο επικίνδυνο που καραδοκεί στην ψηφοφορία του Μαρτίου, ώστε να φθάσει για τέταρτη φορά στην είσοδο της καγκελαρίας. Aπό τις Βρυξέλλες, η υπηρεσιακή καγκελάριος εισπράττει επευφημίες, καθώς το περιεχόμενο της προκαταρκτικής συμφωνίας συγκυβέρνησης με τους Σοσιαλδημοκράτες (η λέμβος) διασώζει και το όραμα της στενότερης ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Ενώ η βάση των Σοσιαλδημοκρατών εξετάζει το κείμενο των 28 σελίδων κυρίως με εσωτερικά πολιτικά κριτήρια, η υπόλοιπη Ευρώπη αναζητεί στις σελίδες του μια ένδειξη για το πώς θα διαμορφωθεί το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ενωσης και της Ευρωζώνης. Η άσκηση αυτή θα μπορούσε να αποδειχθεί μάταιη, αν οι προσπάθειες συγκρότησης συνασπισμού βουλιάξουν και η Γερμανία επανέλθει στο σενάριο συγκυβέρνησης Χριστιανοδημοκρατών – Φιλελεύθερων – Πρασίνων («Τζαμάικα»), με συνταξιοδότηση της Αγκελα Μέρκελ και συντηρητικότερο διάδοχο. Ακόμη και σε αυτή την περίπτωση, όμως, οι 28 σελίδες θα καταγραφούν ως το απώτατο σημείο παραχωρήσεων στις οποίες προτίθενται να δεσμευθούν οι Γερμανοί Χριστιανοδημοκράτες τη μετά Σόιμπλε εποχή.
Τα όρια του αποδεκτού
Η προηγούμενη απόπειρα σχηματισμού κυβέρνησης «Τζαμάικα» οδηγούσε την Ευρωζώνη σε κατευθύνσεις εντελώς απαράδεκτες για χώρες όπως η Γαλλία και η Ιταλία, ενώ η απόφαση του επικεφαλής των Φιλελευθέρων, Κρίστιαν Λίντνερ, να τορπιλίσει τη συγκυβέρνηση αντί να επιτρέψει τη θεσμική μετεξέλιξη της Ευρωζώνης δείχνει ότι το ζήτημα εξακολουθεί να εξάπτει τα πολιτικά πάθη στη Γερμανία. Τα βασικά δεδομένα της γερμανικής συζήτησης δεν έχουν αλλάξει: καθοριστικά βήματα για τη σταθεροποίηση της Ευρωζώνης, όπως η έκδοση κοινού ομολόγου, η τραπεζική ένωση με ευρωπαϊκή ασφάλεια καταθέσεων και η εξεύρεση λύσης για τα υπερχρεωμένα κράτη παραμένουν εκτός των ορίων του πολιτικά αποδεκτού στη Γερμανία. Οποιες αλλαγές και αν γίνουν στη θεσμική αρχιτεκτονική της Ευρωζώνης, πρέπει να θεωρηθεί δεδομένο ότι η Μπούντεσταγκ θα διατηρήσει το δικαίωμα να απορρίπτει τη χορήγηση κονδυλίων, ακόμη και αν αυτή περνά μέσα από το νέο Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο (ΕΝΤ). Η Γερμανία συνεχίζει να αρνείται τη δημιουργία μηχανισμών που θα μπορούσαν να την υποχρεώσουν να τροποποιήσει τη δική της πολιτική (π.χ., σε ό,τι αφορά τα υπερβολικά πλεονάσματα), επιμένοντας σε εργαλεία μέσω των οποίων θα συνεχίσει να ασκεί επιρροή στην πολιτική των υπολοίπων (ενίσχυση των μηχανισμών οικονομικής εποπτείας για όλους, όχι μόνο για τις χώρες που βρίσκονται σε πρόγραμμα).
Παρ’ όλα αυτά, η προκαταρκτική συμφωνία συγκυβέρνησης Χριστιανοδημοκρατών – Σοσιαλδημοκρατών χτύπησε καμπανάκια σε σκληροπυρηνικούς όπως ο πρώην επικεφαλής των οικονομολόγων της ΕΚΤ, Γιούργκεν Σταρκ, ο οποίος σημείωσε με τρόμο στην εφημερίδα FAZ ότι η Ε.Ε. οδεύει προς μια ένωση μεταβιβαστικών πληρωμών και διαμοιρασμού ευθύνης (Τransfer – und Ηaftungsunion, δύο από τις πιο «βρώμικες» λέξεις του γερμανικού λεξιλογίου). Ο Σταρκ συνόψισε τα ενοχλητικά σημεία του κειμένου ως εξής: «Προκρίνει την αλληλεγγύη και όχι την ίδια ευθύνη, περιορίζει τον ανταγωνισμό μέσα από κανονισμούς για κατώτατο μισθό, συστήματα βασικής ασφάλισης και ελάχιστους συντελεστές φορολόγησης επιχειρήσεων, ενώ υπόσχεται περισσότερα χρήματα για την Ε.Ε.». Από το κείμενο της συμφωνίας απουσιάζουν η αναφορά σε Ευρωπαίο υπουργό Οικονομικών, αν και προαναγγέλλεται η δημιουργία προϋπολογισμού της Ευρωζώνης, ο οποίος θα χρησιμοποιείται για επενδύσεις, καθώς και η μετεξέλιξη του μηχανισμού στήριξης ESM σε Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο, υποκείμενο στα θεσμικά όργανα της Ε.Ε. (Ετσι, τα επόμενα προγράμματα διάσωσης θα τα αναλαμβάνει μόνο του το μυστηριώδες ακόμη ΕΝΤ, χωρίς την Κομισιόν).
Φορολογικός ανταγωνισμός
Μία πτυχή της συμφωνίας που εμφανίζεται για πρώτη φορά είναι η δέσμευση για καταπολέμηση του φορολογικού ανταγωνισμού ανάμεσα στα κράτη-μέλη. «Στο μέλλον, οι εταιρείες δεν πρέπει να έχουν πια τη δυνατότητα να ξεφεύγουν από τις ευθύνες τους στρέφοντας το ένα ευρωπαϊκό κράτος εναντίον του άλλου», ανέφερε το κείμενο. Πρόκειται για ένα ξεκάθαρο κλείσιμο του ματιού στη σοσιαλδημοκρατική βάση, το οποίο όμως είναι αντίθετο στο DNA της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Απελευθερώνοντας πλήρως την κίνηση κεφαλαίων, ενώ η φορολογική πολιτική εξακολουθεί να καθορίζεται σε επίπεδο κρατών, ή και περιφερειών, οι ευρωπαϊκές συνθήκες έχουν ευνοήσει τον φορολογικό ανταγωνισμό σε μια κούρσα προς την άβυσσο, η οποία συνεχίζεται εδώ και χρόνια με αμείωτη ένταση. Το κείμενο αναγνωρίζει τις επιπτώσεις της διαδικασίας αυτής για τα δημόσια έσοδα, ενώ παράλληλα υπόσχεται συντονισμό με τον Γάλλο πρόεδρο Μακρόν για την καταπολέμηση των φορολογικών παραδείσων.
Σκοπός των συντακτών είναι να δηλώσουν στα 645 στελέχη του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος, που ψηφίζουν σήμερα, και στα 440.000 μέλη του κόμματος που θα ψηφίσουν όταν λήξει η κύρια φάση των διαπραγματεύσεων, ότι αυτός ο «μεγάλος συνασπισμός» θα είναι πιο κοντά στις ανησυχίες τους από όλους τους προηγούμενους. Πέρα από τις προαναφερθείσες αντιδράσεις του «σκληρού» Σταρκ, το κεφάλαιο περί ευρωπαϊκής μεταρρύθμισης δεν έχει προκαλέσει τις αντιδράσεις που θα περίμενε κανείς από όσους διαφωνούν ακόμη και με την αύξηση των εισφορών της Γερμανίας στον κοινοτικό προϋπολογισμό. Είναι πολύ πιθανό να θεωρούν ότι οι υποσχέσεις για κοινωνική Ευρώπη και φορολογική δικαιοσύνη είναι τέχνασμα προσέλκυσης ψήφων Σοσιαλδημοκρατών και ότι αν η Αγκελα Μέρκελ κατορθώσει να επανέλθει στην καγκελαρία, θα βρει εκ των υστέρων τρόπο να διαχειριστεί τις υποσχέσεις αυτές, ίσως με τη βοήθεια αντιδράσεων από συμμάχους όπως η Αυστρία ή η Ολλανδία.