«Κάθε νέα χρονιά είναι σαν ένας χαμένος παράδεισος», λέει ο κύριος Γκρι. «Λίγο απαισιόδοξο σε βρίσκω», του είπα. «Οχι ακριβώς», διευκρίνισε εκείνος. «Είναι προσμονή και νοσταλγία την ίδια στιγμή. Προσμένεις ώστε αυτό που θα έρθει να είναι το ιδανικό και νοσταλγείς αυτό το ιδανικό λες και αυτή η νέα χρονιά είναι ένας παραδείσιος τόπος στον οποίο όμως δεν έχεις βρεθεί ποτέ. Νόστος για τη χώρα του ποτέ. Για το άπιαστο. Οσο κι αν δεν το βρίσκεις, είναι ωραίο να επιδιώκεις το άπιαστο. Οι Ουαλλοί έχουν μια ωραία λέξη γι’ αυτόν τον τόπο: “Hiraeth”».
Μου δίνει να διαβάσω αυτή την αμετάφραστη κελτική λέξη σε ένα όμορφο, εικονογραφημένο βιβλίο που ο κύριος Γκρι έκανε δώρο στον εαυτό του αυτά τα Χριστούγεννα: τον τόμο «The Phantom Atlas. The Greatest Myths, Lies and Blunders on Maps» του Edward Brooke-Hitching. Ο Ατλας Φάντασμα, με άλλα λόγια. Οι μεγαλύτεροι μύθοι, τα ψέματα και οι γκάφες που αποτυπώθηκαν σε χάρτες.
«Ο αρχετυπικός χάρτης ενός ανύπαρκτου τόπου», σχολιάζει ο κύριος Γκρι, «είναι αυτός του Παραδείσου επί της Γης. Βλέπεις, στη Δύση έγιναν απέλπιδες προσπάθειες να εντοπιστεί πάνω στη Γη αυτός ο πέρα για πέρα εξωγήινος τόπος: ο Κήπος της Εδέμ. Από αυτόν εκδιώχθηκαν οι Πρωτόπλαστοι, ανατολικά του. Για τους δυτικούς χαρτογράφους, η Εδέμ έγινε κάτι σαν ιερό δισκοπότηρο».
Τέσσερις ποταμοί υποτίθεται ότι δρόσιζαν τον Κήπο με τον Νείλο, με τον Τίγρη και τον Ευφράτη να είναι οι πιο γνωστοί. Οι μεσαιωνικοί mappae mundi ήθελαν τον Χριστό και τους Πρωτόπλαστους τοποθετημένους κάπου στην Ανατολή. «Πρέπει να ήταν μια παράδοξη εικόνα που αναμείγνυε την πραγματικότητα με τη φαντασία», λέει ο κύριος Γκρι. «Σκέψου ότι στους μεσαιωνικούς χάρτες η Ανατολή ήταν αυτό που ξέρουμε σήμερα ως Βορρά».
Ολα αυτά άλλαξαν σιγά σιγά, αφού μεταφράστηκε στα λατινικά από τα ελληνικά η «Γεωγραφία» του Πτολεμαίου, το 1406, όταν το έργο στάλθηκε από την Κωνσταντινούπολη στη Βενετία. Η επιστημονική προσέγγιση κέρδισε έδαφος – προβληματίζοντας όμως τους θρησκευόμενους χαρτογράφους της Αναγέννησης, οι οποίοι συνέχιζαν να αναζητούν τον Κήπο της Εδέμ. Ο Λούθηρος τόνισε ότι είναι μάταιο να ψάχνει κανείς: ο Κήπος καταστράφηκε κατά τον Κατακλυσμό του Νώε. Επέμειναν όμως: σε κάμποσους χάρτες του 16ου αιώνα φυλάγεται μια θέση για την Εδέμ, το Δέντρο της Γνώσης, τους Πρωτόπλαστους. Η Μεσοποταμία, η Αρμενία, η Μαύρη Θάλασσα, η έρημος της Συρίας έγιναν οι επικρατέστερες υποψήφιες περιοχές που κάποτε φιλοξένησαν τον επίγειο παράδεισο. «Ολ’ αυτά τέλειωσαν μια και καλή τον 18ο αιώνα. Μετά τον Διαφωτισμό, αυτές οι χαρτογραφήσεις θεωρούνταν απλώς τοπογραφίες του φαντασιακού. Ακούγεται σαν μια ιστορία που θα μπορούσε να είχε γράψει ο Μπόρχες ή ο Καλβίνο, ο Ντανίλο Κις ίσως. Εχω, πάντως, να σου πω ότι εγώ βρίσκω την Εδέμ διάσπαρτη, σε σπαράγματα, σε όλο τον πλανήτη. Και κάθε νέα χρονιά μπορεί να έχει κάτι εδεμικό, για τον καθένα μας, μέσα του. Μια συναρπαστική ιστορία αναζήτησης, επιδίωξης, εξερεύνησης. Καλή χρονιά να έχουμε, λοιπόν. Την καλύτερη δυνατή για όλους».