JAMES HAWES
Mικρή ιστορία της Γερμανίας
μτφρ. Ανδρέας Παππάς
εκδ. Πατάκη, σελ. 340
«Τα πράγματα στη Δύση δεν πάνε καλά. Οι αγγλοσαξονικές δυνάμεις, μεγαλύτερες και μικρότερες, καταφεύγουν σε φαντασιώσεις περασμένων μεγαλείων. Σε ολόκληρη την Ευρώπη λαϊκιστές ξιφουλκούν κατά της μετανάστευσης και της παγκοσμιοποίησης, αποδίδοντας αυτά τα φαινόμενα σε ένα κακόβουλο “σύστημα” του οποίου τα νήματα τα κινούν αόρατα υπερεθνικά κέντρα. Ο τσάρος Βλαντίμιρ [Πούτιν] τρίβει τα χέρια του από ικανοποίηση καθώς βλέπει τα φιλόδοξα σχέδιά του να υλοποιούνται σταδιακά. Οι χώρες της Βαλτικής και οι λεγόμενες χώρες του Βίζεγκραντ [Πολωνία, Ουγγαρία, Τσεχία, Σλοβακία] κάνουν όλο και πιo αισθητή την παρουσία τους στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι. Ο Γιόσκα Φίσερ, υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας από το 1998 έως το 2005, δεν κρύβει την απαισιοδοξία του για το μέλλον γράφοντας το 2016 σε ένα άρθρο του με τίτλο “Το τέλος της Δύσης”: Η Ευρώπη, υπερβολικά αδύναμη και διαιρεμένη, αδυνατεί να αντιπαραθέσει μια δική της στρατηγική σε εκείνη των ΗΠΑ. Από την άλλη, ο ηγετικός ρόλος των ΗΠΑ είναι κρίσιμος για την επιβίωση της Δύσης. Είναι εξαιρετικά πιθανό, λοιπόν, να δούμε τον δυτικό κόσμο, όπως τουλάχιστον τον ξέραμε, να καταρρέει μπροστά στα μάτια μας».
Το ερώτημα
Η Γερμανία μπορεί να είναι ο τελευταίος υπερασπιστής της φιλελεύθερης Δύσης: «Ποια; Η Γερμανία. Η χώρα όπου ο Χίτλερ ήρθε με δημοκρατικές διαδικασίες στην εξουσία […] Μπορεί να έχει αλλάξει τόσο πολύ η Γερμανία σε κάτι λιγότερο από έναν αιώνα; Ναι, μπορεί. Ωστόσο, προκειμένου να καταλάβουμε πώς έγινε αυτό και πώς μπορεί ο δυτικός κόσμος να εναποθέτει τις ελπίδες του εν πολλοίς στη Γερμανία», πρέπει να ξαναπιάσουμε το νήμα της ιστορίας της από την αρχή.
Ο Τζέιμς Χόις (James Hawes), στο βιβλίο του οποίου περιλαμβάνεται το παραπάνω απόσπασμα ως πρόλογος, είναι ένας χαρισματικός αφηγητής. Η εξαιρετική αίσθηση του χιούμορ, το ιδιαίτερο ταλέντο στην επισήμανση αναλογιών «τότε και τώρα» και τα εικαστικά γραφικά σχήματα –άλλοτε απλά κι άλλοτε υπεραπλουστευμένα– που οδηγούν στα συμπεράσματά του καθιστούν την ανάγνωση 340 σελίδων απολαυστική, ενώ ο αναγνώστης γνωρίζει τη δύο χιλιάδων ετών ιστορία ενός σπουδαίου έθνους. Ακριβώς τα ίδια στοιχεία υποθέτω ότι μπορεί να οδηγούν τους ακαδημαϊκούς, ιστορικούς διαφόρων περιόδων σε νευρικό κλονισμό.
Το εξώφυλλο του βιβλίου, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.
Ο συγγραφέας ξεκινά την ιστορία περίπου στο 500 π.Χ., όταν ένας κλάδος των ινδοευρωπαϊκών φύλων αρχίζει να προφέρει διαφορετικά τα σύμφωνα της λατινικής γλώσσας. Αυτά τα φύλα ονομάστηκαν, από ανθρωπολόγους και ιστορικούς, πρωτογερμανικά αλλά ιδέα δεν έχουμε πώς ονόμαζαν τα ίδια τον εαυτό τους, αφού μόνο γύρω στο 150 π.Χ. αρχίζουν να έχουν εμπορικές σχέσεις με τη Μεσόγειο. Ο πρώτος που θα αποκαλέσει Γερμανούς τα βαρβαρικά φύλα που δημιουργούσαν προβλήματα στην εκείθεν των Αλπεων Γαλατία είναι ο Ιούλιος Καίσαρ το 58 π.Χ.
Αφού πρώτα τούς κατέσφαξε στη μάχη των Βοσγίων για να μην πλησιάσουν την… εντεύθεν. Εκτοτε συνέχισαν να πολεμούν εναντίον των Ρωμαίων αλλά και να υπηρετούν, άλλοτε ως στρατιώτες και αργότερα ακόμα και ως αυτοκράτορες, τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Οχι ως εθνικό σύνολο, βεβαίως, και όχι όλα τα φύλα.
Ο ρόλος του Μπίσμαρκ
Χίλια χρόνια αργότερα, μετά την ένωση του μεγαλύτερου μέρους της Δυτικής Ευρώπης από τον Καρλομάγνο και υπό την αυτοκρατορία του με πρωτεύουσα το Ααχεν της σημερινής Γερμανίας, η Γερμανία παρέμενε μάλλον μια «έννοια» παρά μια χώρα. Χώρα την έκανε ο Μπίσμαρκ και υφίσταται ως έθνος από το 1871. Και από αυτό το σημείο, σιγά σιγά, μπορεί να διαφαίνονται τα πρώτα σημάδια νευρικού κλονισμού των ειδικών. Σε κάθε περίπτωση, μπορεί να ξεκινούν τα αντίθετα επιχειρήματα ή απλώς μερικές διαφωνίες προς τα συμπεράσματα του συγγραφέα. Ο οποίος όμως, πρέπει να σημειωθεί, δεν διεκδικεί δάφνες ιστορικού.
Σύμφωνα λοιπόν με τον Χόις, ο ποταμός Ελβας αποτελεί το καθοριστικό ανατολικό σύνορο πέραν του οποίου καραδοκούν οι Σλάβοι, έχοντας πάντα κατακτητικές σκέψεις και βλέψεις απέναντι στο δυτικό κομμάτι, με διαφορετικούς τρόπους κάθε φορά, τα τελευταία περίπου δύο χιλιάδες χρόνια. Ο Ελβας ήταν το σημείο πέραν του οποίου δεν προχωρούσαν οι Ρωμαίοι, διότι θρύλοι δεισιδαιμονίας προειδοποιούσαν για τον μυστήριο κίνδυνο εξ Ανατολών.
Ο Ελβας ήταν για τους απογόνους του Καρλομάγνου ό,τι ο Ρήνος για τον Καίσαρα: «Ενα σημείο που μπορεί να θέλεις να περάσεις αλλά η προτεραιότητά σου πρέπει να είναι απλώς να το κρατήσεις απωθώντας και αποφεύγοντας τα προβλήματα με τους βαρβάρους εξ Ανατολών». Η εξουσία που έδωσε ο Μπίσμαρκ στους πολεμοχαρείς Πρώσους Junkers (ευγενείς μεγαλοκτηματίες) ανατολικά του Ελβα, προκειμένου να επιτευχθεί η ενοποίηση, ή μάλλον η ύπαρξη καθαυτή μιας Γερμανίας, είναι –κατά τον συγγραφέα πάντα– η αιτία των μεγάλων πολέμων στη διάρκεια του 20ού αιώνα, αφού οι Γερμανοί της Δύσης ήθελαν απλώς την ησυχία τους και την ειρηνική εξέλιξη του πολιτισμού τους.
Πρόσφατα, οι Γερμανοί ανατολικά του Ελβα είναι αυτοί που δημιουργούν και ψηφίζουν ακραίους πολιτικούς σχηματισμούς, δεξιούς και αριστερούς. Ο Χόις ανιχνεύει τις σημαντικές διαφορές και τάσεις μεταξύ δυτικών και ανατολικών Γερμανών με όρους θρησκείας, κουλτούρας, οικονομίας, κυρίως σε ό,τι αφορά την περίοδο από το 1871 έως το 1945. Οι ερμηνείες του, ή μάλλον η μία και μοναδική που αναδεικνύει ως διαχρονικό κίνδυνο ό,τι κινείται από την ανατολική πλευρά του Ελβα και πέραν, είναι ωστόσο μάχιμες. Η ευχαρίστηση να μαθαίνεις την αρχαία ιστορία ενός σπουδαίου λαού με την αφήγηση και τον τρόπο του Χόις, όμως, φέρνει τις όποιες διαφωνίες στον πολύτιμο τόπο της δημιουργίας αντεπιχειρημάτων ύστερα από μια απολαυστική ανάγνωση.