Ενα φαινόμενο κατεξοχήν ελληνικό, η ευεργεσία, τις ρίζες της οποίας ο ιστορικός Πολ Βεν ανιχνεύει στην ελληνιστική περίοδο, έκανε δυναμικά την εμφάνισή του στα χρόνια της ελληνικής κρίσης. Οταν η χώρα βρισκόταν σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, σε κρίσιμη καμπή και σε φάση μεγάλης εσωστρέφειας και απαισιοδοξίας για το μέλλον, σύγχρονοι ευπατρίδες έβαλαν πλάτη στην Παιδεία, στην Υγεία, στον πολιτισμό, έκαναν επενδύσεις με μεγάλο συμβολικό κεφάλαιο.
H χoρηγία και η ευεργεσία είναι έννοιες που αποκτούν διαφορετική σημασία μέσα στα ιστορικά συμφραζόμενα που τις δημιούργησαν. Μετά την Επανάσταση του ’21 το μπαρουτοκαπνισμένο έθνος είχε ανάγκη από σχολεία, νοσοκομεία, ορφανοτροφεία και οπλισμό. Σήμερα, η νέα γενιά δωρητών, στηρίζει το κράτος στην προσπάθεια της ανάκαμψης και της επανεκκίνησης, χορηγεί την τέχνη και την Υγεία, ενισχύει τις κοινωνικές δομές, την Παιδεία, την έρευνα.
Τα ιδιωτικά χρήματα καλύπτουν μεγάλα κενά ή λειτουργούν συμπληρωματικά, καθώς είναι σαφές ότι το κράτος πλέον δεν μπορεί μόνο του. Στην εκδήλωση που έγινε προχθές για τον πολιτισμό στο εργοτάξιο της Εθνικής Πινακοθήκης, ειπώθηκε απολύτως καθαρά από την υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη: «Η επίσημη πολιτεία δεν μπορεί να προχωρήσει πλέον χωρίς την ιδιωτική πρωτοβουλία».
Πράγματι, χωρίς τα 13 εκατ. ευρώ του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος είναι άγνωστο πότε και αν θα ολοκληρωνόταν το έργο της Εθνικής Πινακοθήκης. Τώρα η λειτουργία της έχει προγραμματιστεί για τις 25 Μαρτίου 2021. Αλλά ούτε το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης θα μπορούσε να ανοίξει στις 24 Φεβρουαρίου όπως ανακοινώθηκε, χωρίς τη δωρεά των τριών εκατ., συμπλήρωμα στα 44 εκατ. που έχει καταβάλει τα προηγούμενα χρόνια η πολιτεία. Δεν έχει νόημα να γράψουμε τις δωρεές του ΙΣΝ στον πολιτισμό· θα χρειαστούμε πολλές σελίδες. Από το 1996 μέχρι σήμερα έχει δαπανήσει περίπου 812 εκατ. ευρώ. Η Υγεία είναι άλλο μεγάλο κεφάλαιο.
Η επίσημη, θεσμική παραδοχή ότι πλέον η πολιτεία δεν μπορεί μόνη της, δεν πρέπει να μας προκαλεί θλίψη, απογοήτευση, αμηχανία. Ας κάνουμε μια διαφορετική ανάγνωση: Ανοίγει ο δρόμος για τη δημιουργία ενός νέου, εκσυγχρονισμένου πλαισίου για την προσέλκυση και διαχείριση των κεφαλαίων της ευεργεσίας, με διαφάνεια, ευελιξία, αποτελεσματικότητα.
Τις προηγούμενες μέρες δημοσιοποιήθηκαν μεγάλες δωρεές στον πολιτισμό και στην Υγεία. Εγιναν γνωστές όμως και οι προθέσεις της κυβέρνησης να προχωρήσει σε φοροελαφρύνσεις, κατάργηση του ΦΠΑ σε δωρεές, δημιουργία ηλεκτρονικής πλατφόρμας όπου τα υπουργεία θα δηλώνουν τις ανάγκες τους και τα κοινωφελή ιδρύματα θα επιλέγουν τις δράσεις που θα χρηματοδοτήσουν. Ολα αυτά είναι προς τη σωστή κατεύθυνση. Και οι συνθήκες είναι πλέον ώριμες.