Ενας 18χρονος φοιτητής του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών το 1976 «σπάει» το πανελλήνιο ρεκόρ εφήβων στο δέκαθλο. Δύο χρόνια αργότερα, το 1978, αγωνιζόμενος στην κατηγορία των ανδρών πλέον, κατακτά τον τίτλο του πρωταθλητή Ελλάδος στο ίδιο αγώνισμα. Επιτυχία που θα επαναλάβει και την επόμενη χρονιά. «Διάβασα πρόσφατα το βιβλίο του “Τα κακομαθημένα παιδιά της Ιστορίας”. Ηταν καταπληκτικός αθλητής, μορφωμένο, σκεπτόμενο παιδί. Ο αθλητής του δεκάθλου βάζει ένα ιδιαίτερο στοίχημα με τον εαυτό του: να μπορέσει να αντεπεξέλθει στην πρόκληση δέκα αθλημάτων», μας λέει σήμερα ο Γιάννης Λεκατσάς, συναθλητής και από τους βασικότερους, τότε, αντιπάλους του Κώστα Κωστή.
«Λάτρευα τον αθλητισμό από μικρός και εξακολουθώ να τον αγαπώ. Το δέκαθλο δε, είχε την αρετή της ποικιλίας, δεν βαριόμουν ποτέ, αν και από την άλλη πλευρά είναι πολύ σκληρό και άχαρο αγώνισμα. Και τώρα ασχολούμαι και επιδιώκω να ασχολούμαι με χίλια πράγματα. Είμαι ακόμη υπερδραστήριος άνθρωπος», είπε ο Κώστας Κωστής στο τέλος της συζήτησής μας, οδηγώντας με να ψάξω το «άγνωστο» αυτό παρελθόν του πολυσχιδούς συνδαιτυμόνα μου. Καθηγητής Οικονομικής και Κοινωνικής Ιστορίας σήμερα στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, από το 2006 έως το 2009 κατείχε την έδρα σπουδών για τη Νεότερη και Σύγχρονη Ελλάδα στην Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales στο Παρίσι, πρόσφατα ανέλαβε υπεύθυνος του προγράμματος Megaron Plus, είναι και συγγραφέας. Δεν του αρέσει το ακαδημαϊκό «βόλεμα» και ένα δείγμα είναι ότι το βιβλίο του «Τα κακομαθημένα παιδιά της Ιστορίας» ανέτρεψαν μύθους της ελληνικής ιστοριογραφίας, με τους οποίους τρέφεται ακόμη ένα μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας.
«Ο τίτλος του βιβλίου είναι μία φράση που χρησιμοποιούσαν οι Γάλλοι τον 19ο αιώνα για να χαρακτηρίσουν τους “ταραξίες” Ελληνες, λόγω των προβλημάτων που προκαλούσαν στη διεθνή κοινότητα. Η Ελλάδα ήταν ένα νέο κράτος, με πολλές απαιτήσεις και φιλοδοξίες, που δεν χειριζόταν τις διεθνείς σχέσεις με τον τρόπο που θα ήθελαν, οι “ώριμοι” Ευρωπαίοι. Και τώρα ακόμη, επικαλούμαστε τα επιτεύγματα των αρχαίων Ελλήνων για τις διεκδικήσεις μας. Θεωρούμε ότι έχουμε περισσότερα δικαιώματα από άλλα κράτη και μόνο εξαιτίας του παρελθόντος μας. Ομως, ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός είναι ένα κεφάλαιο που έχει φθορές, φθίνει, δεν σημαίνει ότι θα μας αποδίδει εσαεί. Το έχουμε πολυχρησιμοποιήσει. Χάνουμε πολύ χρόνο προσκολλημένοι στο παρελθόν, τη στιγμή που οφείλουμε να αντιμετωπίσουμε το παρόν και να επενδύσουμε στο μέλλον. Σε ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον ισχυρού ανταγωνισμού, στο οποίο μπορούμε να επιβιώσουμε μόνον ως μέλος ενός μεγάλου ευρωπαϊκού συνόλου, καλούμαστε να διαχειριστούμε το μέλλον μας και το μέλλον των παιδιών μας», λέει και προσθέτει: «Ζούμε ένα σοκ τα τελευταία χρόνια λόγω της κρίσης. Αλλά έχουμε όλες τις δυνατότητες να το ξεπεράσουμε. Ομως κάτι τέτοιο θα συμβεί όχι με το να επικαλούμαστε τις υποχρεώσεις των άλλων απέναντί μας, όχι με το αναφερόμαστε συνεχώς στο παρελθόν μας. Κάτι τέτοιο δείχνει αδυναμία».
«Κακομαθημένα παιδιά»
– Παραμένουμε, όμως, «κακομαθημένα παιδιά»;
– Κατά μία έννοια ναι, στον βαθμό που θέλουμε να αποφύγουμε τις δύσκολες αλλά αποτελεσματικές λύσεις και απαιτούμε από τους υπολοίπους Ευρωπαίους να μας αντιμετωπίσουν ως ξεχωριστή περίπτωση.
– Στη σύγχρονη Ιστορία της Ελλάδας παρατηρούμε ότι οι ασθένειες της χώρας επαναλαμβάνονται και οδηγούν το κράτος σε κατάρρευση, όπως συμβαίνει τώρα. Τι χρειάζεται να αλλάξει;
– Η αδυναμία της χώρας βρίσκεται στην απουσία μιας αποτελεσματικής δημόσιας διοίκησης, που θα μεσολαβούσε μεταξύ των πολιτικών ηγεσιών και των κοινωνικών ομάδων. Δυστυχώς, το πρόβλημα αυτό, αν και αναγνωρίζεται από όλους, δεν φαίνεται να υπάρχει η θέληση να αντιμετωπιστεί, με αποτέλεσμα να μη μπορεί κανείς να είναι αισιόδοξος για το μέλλον. Οι πολιτικές ελίτ δεν είναι διατεθειμένες να εκχωρήσουν ένα κομμάτι της εξουσίας τους σε μία διοικητική ελίτ, οι ομάδες συμφερόντων επωφελούνται από την άμεση επαφή με τις πολιτικές ηγεσίες για να διατηρήσουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερο κομμάτι της πίτας. Ενα απλό παράδειγμα: συζητάμε ακόμη το θέμα της αξιολόγησης στη δημόσια διοίκηση, πιο ειδικά στην εκπαίδευση. Μα είναι δυνατόν να λειτουργήσει αποτελεσματικά η δημόσια διοίκηση χωρίς αξιολόγηση;
Οι «58» μπορούσαν να είχαν δοκιμάσει κάτι πιο τολμηρό
Το χαμόγελο που σχηματίζεται στο πρόσωπό του όταν τον ρωτώ εάν οι Νεοέλληνες γνωρίζουν καλά το παρελθόν τους για το οποίο υπερηφανεύονται υποδηλώνει την απάντησή του. «Οι Ελληνες είμαστε κακοί στην Ιστορία. Τη φοβόμαστε νομίζω και γι’ αυτό την επικαλούμαστε τόσο συχνά», λέει. «Για την επίλυση των προβλημάτων της χώρας θα ήταν πιο γόνιμο και απολύτως χρήσιμο εάν μπορούσαμε να επικαλεστούμε τα επιτεύγματα των τελευταίων 200 ετών. Η Ελλάδα, από μία αγροτική επαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κατάφερε να γίνει ένα εύπορο κράτος της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Κάτι τέτοιο δεν θα πρέπει να θεωρείται αυτονόητο».
– Πώς κρίνετε τις πολιτικές εξελίξεις;
– Φοβούμαι ότι έχουμε πολιτικές ηγεσίες που δεν έχουν άποψη για το τι θα έπρεπε να συμβεί για την έξοδο από την κρίση. Μόνο το Μνημόνιο δίνει περιεχόμενο στον λόγο των πολιτικών κομμάτων και αυτό δείχνει τα στενά όρια στα οποία κινούνται.
– Η κρίση στη χώρα προκάλεσε ανατροπές στο πολιτικό σκηνικό. Βλέπουμε να δημιουργούνται πολλά νέα κόμματα από αποσκιρτήσεις στελεχών των παραδοσιακών κομμάτων. Από την άλλη, υπάρχουν κινήσεις συσπείρωσης, όπως αυτή των «58» στον χώρο της Κεντροαριστεράς. Πολλοί εξ όσων μετέχουν είναι συνάδελφοί σας, βρίσκονται σε διπλανά με το δικό σας γραφεία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
– Τους βλέπω με πολλή συμπάθεια, πολλοί είναι φίλοι μου. Φοβούμαι, όμως, ότι με τον τρόπο που κινούνται κινδυνεύουν να μετατραπούν σε πρόσχημα. Νομίζω ότι θα μπορούσαν να είχαν δοκιμάσει κάτι πιο τολμηρό.
– Ενα άλλο έμβλημα της μεταπολιτευτικής Ελλάδας αποτελεί το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, το οποίο πέρασε κρίση λόγω έλλειψης πόρων. Προ ολίγων μηνών αναλάβατε επικεφαλής μιας συμβουλευτικής επιτροπής αρμόδιας για τον κύκλο των διαλέξεων Megaron Plus. Πώς θα επιτευχθεί η βιωσιμότητα του Μεγάρου και η αποφυγή νέων προβλημάτων;
– Το αμέσως προσεχές χρονικό διάστημα θα γίνουν όλες εκείνες οι ρυθμίσεις που θα επιτρέψουν στο Μέγαρο Μουσικής να ξεπεράσει τις πολύ μεγάλες δυσκολίες που το ταλανίζουν και να κινηθεί με πολύ μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα για την επιτυχία των στόχων του. Πιο ειδικά για το «Μέγαρον +», βρίσκεται ήδη σε προχωρημένο στάδιο η συγκρότηση του προγράμματος της επόμενης χρονιάς, με στόχο το άνοιγμα του Μεγάρου και σε νέο κοινό, αλλά και σε νέα πεδία. Εκείνο που μας ενδιαφέρει σε ένα μακροχρόνιο ορίζοντα είναι το «Μέγαρον +» να αποκτήσει μία εκπαιδευτική φυσιογνωμία.
Ευθύνες για την υποβάθμιση των ΑΕΙ έχουν και οι πανεπιστημιακοί
– Συμφωνείτε ότι έχουμε μια δημόσια διοίκηση στιγματισμένη από τον κομματισμό και την αναξιοκρατία. Και καθώς οι περισσότεροι έχουν μεγαλώσει μέσα σε αυτό το καθεστώς, κάθε νέα αρχή δηλητηριάζεται από τον φόβο μη αντικειμενικότητας και αξιοκρατίας. Πόσο μάλλον όταν πίσω από αυτό, εν μέσω δημοσιονομικής αναδιάρθρωσης, ελλοχεύει ο φόβος της απόλυσης.
– Eνα κράτος που σέβεται τον εαυτό του θα μπορούσε να εξασφαλίσει τους κανόνες που θα εγγυόνταν την αμερόληπτη αξιολόγηση. Αν δεν επιτευχθεί κάτι τέτοιο, τότε δεν θα ξεφύγουμε από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε. Από την άλλη, έχω την εντύπωση ότι μεγάλο μέρος των επικλήσεων στον κομματισμό έχει να κάνει και με την επιθυμία των λογής λογής ομάδων και των εκπροσώπων τους να μην αλλάξουν οι ισορροπίες. Το πρόβλημα, λοιπόν, έχει δύο όψεις.
– Εσείς θα εμπιστευόσασταν τη σημερινή κρατική μηχανή για κάτι τέτοιο;
– Δυστυχώς, όχι!
Ο ίδιος θεωρεί ότι μία από τις άμεσες προτεραιότητες της ελληνικής πολιτείας είναι η μέριμνα για την εκπαίδευση. «Δεν είναι δυνατόν να δυσανασχετούμε για τις πολιτικές επιλογές και αντιδράσεις των νέων τη στιγμή που συντηρούμε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που τους ωθεί προς αυτές. Oταν εξακολουθούμε, για παράδειγμα, να διδάσκουμε την Iστορία με τον τρόπο που το κάνουμε, ας μην περιμένουμε να διαμορφώσουμε προσωπικότητες που σκέφτονται κριτικά και είναι σε θέση να κατανοήσουν και να σεβαστούν τη διαφορετικότητα», παρατηρεί και προσθέτει: «Είχα την ευκαιρία πριν από λίγα χρόνια να συμμετάσχω σε μία από τις πολλές προσπάθειες αναμόρφωσης του προγράμματος σπουδών της Iστορίας που έχουν γίνει. Το πρώτο που μου έκανε εντύπωση ήταν ότι το ίδιο το υπουργείο Παιδείας και το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο δεν είχαν την πρόθεση, και μάλιστα από την αρχή, να προχωρήσουν σε ουσιαστικές αλλαγές, παρά το γεγονός ότι χρηματοδοτούσαν το πρόγραμμα. Ισως γιατί κάθε προσπάθεια αλλαγής στη διδασκαλία της Ιστορίας έχει μετατραπεί σε μείζον πολιτικό θέμα. Κατά δεύτερο λόγο και νομίζω ότι το σημείο αυτό έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, δεν είναι δυνατόν να προχωρήσεις σε αλλαγές στη διδασκαλία της Iστορίας, εάν δεν αναλάβουν το μάθημα οι ίδιοι οι ιστορικοί. Δεν μπορεί να περιμένεις πολλά πράγματα όταν η Ιστορία διδάσκεται από οποιονδήποτε άλλο εκτός από τους ιστορικούς, από τους θεολόγους, τους γυμναστές, τους καθηγητές Γαλλικών κ.λπ. Ωστόσο, οι αλλαγές που είναι μάλλον αυτονόητες δεν γίνονται γιατί πολύς κόσμος θα ξεβολευτεί και προφανώς το υπουργείο δεν είναι διατεθειμένο να αναλάβει το σχετικό “κόστος”. Αν μη τι άλλο η διδασκαλία της Ιστορίας, έτσι όπως γίνεται σήμερα, μας υπογραμμίζει ότι έχουμε φτιάξει ένα εκπαιδευτικό σύστημα που δεν αποσκοπεί στην εκπαίδευση των νέων, αλλά στην εξυπηρέτηση των εργαζομένων σε αυτό. Και η εν λόγω διαπίστωση ισχύει φυσικά και για τα πανεπιστήμια. Εχω, λοιπόν, την αίσθηση ότι και εδώ οι ελίτ του τόπου –όχι μόνον οι πολιτικές– έχοντας εξασφαλίσει την εκπαίδευση των παιδιών τους μέσω ιδιωτικών σχολείων και ξένων πανεπιστημίων, εγκατέλειψαν κάθε προσπάθεια ουσιαστικής μεταρρύθμισης του εκπαιδευτικού συστήματος».
Ο νέος νόμος
– Η αδιαφορία αυτή παρατηρείται και στα πανεπιστήμια, όπου αν και έχει ψηφιστεί ένας νέος νόμος για τη λειτουργία τους εδώ και πολύ καιρό, δεν εφαρμόζεται επί της ουσίας και με τις αλλαγές που συνεχώς γίνονται στο τέλος, ίσως δεν θα έχει νόημα η εφαρμογή του.
– Δεν υποστηρίζω ότι ο νόμος αυτός θα έλυνε όλα τα προβλήματα, δεν ξέρω καν αν θα έλυνε προβλήματα, αλλά τουλάχιστον θα ήταν μία προσπάθεια αλλαγής σε ένα χώρο που την είχε μεγάλη ανάγκη. Είναι προφανές, ωστόσο, ότι δεν υπάρχει καμία πρόθεση για αλλαγή», λέει ο κ. Κωστής.
Και συνεχίζει… ειδικότερα για το Πανεπιστήμιο Αθηνών. «Δεν μπορεί κανείς να είναι αισιόδοξος για το μέλλον του Πανεπιστημίου Αθηνών για πολλούς λόγους, αλλά θα σταθώ σε δύο. Η διαθεσιμότητα ενός μεγάλου μέρους του διοικητικού προσωπικού του, ο τρόπος με τον οποίο έγινε και το κλείσιμο του ιδρύματος για τόσο μεγάλο διάστημα υπήρξαν ένα μεγάλο πλήγμα και δεν είμαι σίγουρος ότι θα μπορέσει να το ξεπεράσει πολύ εύκολα. Την ίδια στιγμή, η αντίθεση πρύτανη και Συμβουλίου του Ιδρύματος, με μέλη του τελευταίου να παραιτούνται, δεν προοιωνίζεται τίποτε καλό και κυρίως την επίλυση των κρίσιμων και ουσιαστικών προβλημάτων που απαιτούν άμεση αντιμετώπιση. Δεν είναι δυνατόν να διοικείται ένα πανεπιστήμιο ή οποιοσδήποτε οργανισμός μέσω διαδικασιών που οδηγούν σε συνεχείς αντιπαραθέσεις ή προσδιορίζονται από επικοινωνιακές ανάγκες».
– Ευθύνες για την υποβάθμιση των πανεπιστημίων έχουν, βεβαίως, και οι πανεπιστημιακοί.
– Ασφαλώς, και αυτό έχει κοινωνικό αντίκτυπο. Οι πανεπιστημιακοί ως μία ελίτ της χώρας αυτής δεν είναι συμπαθείς, έχουν χειριστεί πολύ άσχημα την εικόνα τους και τα του οίκου τους και φυσιολογικό είναι να χάνουν διαρκώς το κοινωνικό κύρος τους.
Η συνάντηση
Ο ίδιος επέλεξε να συναντηθούμε στην Brasserie της οδού Βαλαωρίτου, δηλαδή στο κέντρο της Αθήνας, λίγα λεπτά απόσταση από το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ο προγραμματισμός ήταν για γεύμα, αλλά λόγω του ασφυκτικού προγράμματός του, βρήκαμε χρόνο αργά το απόγευμα. Ετσι, αποφασίσαμε να πάμε στο… τελευταίο σκέλος του γεύματος, επιλέγοντας γλυκά και καφέδες, πορτοκαλόπιτα και καπουτσίνο. Ο λογαριασμός ήταν 9 ευρώ.
Oι σταθμοί του
1957
Γεννήθηκε στην Αθήνα.
1969 – 1975
Εμπειρία ενός πολύ καλού σχολείου: Λεόντειο Λύκειο Πατησίων.
1976 – 1979
Τα καλύτερα χρόνια: πρωταθλητισμός στο δέκαθλο και στον Πανελλήνιο.
1980
Αποφοίτηση από το Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών.
1985
Υποστήριξη διδακτορικού στην Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales.
1988
Εκλoγή σε θέση διδάσκοντος στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
1995
Δημοσιεύεται το (κατά τον ίδιο) καλύτερο βιβλίο του: «Στον καιρό της πανώλης. Εικόνες από τις κοινωνίες της ελληνικής χερσονήσου, 14ος – 19ος αιώνας».
2006 – 2009
Ενα μεγάλο λάθος: Στο Παρίσι, στην Εδρα Σπουδών για τη Νεότερη και Σύγχρονη Ελλάδα της Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales.
2013
Δημοσιεύεται το πιο δημοφιλές βιβλίο του: «Τα κακομαθημένα παιδιά της Ιστορίας: Η διαμόρφωση του ελληνικού κράτους, 18ος – 21ος αιώνας». Δημοσιεύεται το πιο αγαπημένο του βιβλίο: «Κράτος και επιχειρήσεις στην Ελλάδα. Η ιστορία του “Αλουμινίου της Ελλάδος”».