Και οι επτά ψήφισαν Ελλάδα δείχνοντας τον δρόμο και σε άλλους καταξιωμένους ερευνητές. Οι επιστήμονες –πέντε Ελληνες και δύο ξένοι– που συστήνονται και μιλούν στην «Κ» για το έργο που θα αναπτύξουν, έρχονται στην Ελλάδα με διαβατήριο τον θεσμό των εδρών «Ευρωπαϊκού Χώρου Ερευνας» (ERA Chairs) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για να συνεργαστούν με πέντε ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια της χώρας. Κάθε ερευνητής θα λάβει επιχορήγηση περίπου 2,5 εκατ. ευρώ σε ορίζοντα πενταετίας με σκοπό τη δημιουργία μιας νέας ερευνητικής ομάδας, πλήρως ενσωματωμένης στο ελληνικό ακαδημαϊκό σύστημα.
Η Ελλάδα ήταν με διαφορά ο μεγαλύτερος δέκτης των επιχορηγήσεων του προγράμματος από τις 14 χώρες που συμμετείχαν – έλαβε το 21% του συνόλου της χρηματοδότησης των περίπου 85 εκατ. ευρώ. Οπως ανέφεραν στην «Κ» ο πυρηνικός φυσικός Γεώργιος Λάσκαρης και η μηχανικός Αφροδίτη Ξύδη, ιδρυτικά στελέχη του Ινστιτούτου Πολιτικής «Δέον», «μέσω του προγράμματος ERA Chair η Ελλάδα έχει την τεράστια ευκαιρία να χρηματοδοτήσει την εγχώρια έρευνα με ευρωπαϊκά κονδύλια, με πολύ μικρή εθνική συνεισφορά στα μελλοντικά στάδια του προγράμματος. Ο νέος θεσμός μπορεί να αποδειχθεί βασικός πυλώνας μόνιμου επαναπατρισμού λαμπρών Ελλήνων ακαδημαϊκών που σήμερα διαπρέπουν στο εξωτερικό αλλά και ξένων ερευνητών που ενδιαφέρονται να ζήσουν στη χώρα μας». Το ινστιτούτο «Δέον» είναι μια νεοϊδρυθείσα δεξαμενή σκέψης, με στόχο την αξιοποίηση της ελληνικής διασποράς ως καταλύτη για την πρόοδο και την ευμάρεια της Ελλάδας. Οπως λένε οι ιδρυτές του, «αναγνωρίζουμε τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες, φέρνοντας κοντά ειδικούς από τη διασπορά ώστε να διαμορφώσουν εφαρμόσιμες προτάσεις πολιτικής προς την ελληνική κυβέρνηση και τα πολιτικά κόμματα».
Γιώργος Δημόπουλος, Μοριακός βιολόγος
Αναζητώντας «πράσινα» εντομοκτόνα
Εχει πάνω από 35 χρόνια εμπειρίας στη μοριακή βιολογία, στη γονιδιωματική και στη γενετική των κουνουπιών που μεταφέρουν ασθένειες. Ηταν ανώτερος λέκτωρ στο Imperial College του Λονδίνου και στη συνέχεια εντάχθηκε στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins Bloomberg School of Public Health, Molecular Microbiology and Immunology Department και στο Ερευνητικό Ινστιτούτο Ελονοσίας, όπου τώρα υπηρετεί επίσης ως αναπληρωτής διευθυντής του Ινστιτούτου Ερευνών για την ελονοσία και διευθυντής της εγκατάστασης Parasite Core. Εστιάζει στην κατανόηση του ανοσοποιητικού συστήματος και των μικροβιωμάτων των κουνουπιών για την καταπολέμηση της ελονοσίας και των αρβοϊικών ασθενειών. Ο πρωταρχικός στόχος του ερευνητικού έργου MicrobioPest στο Εθνικό Κέντρο Ερευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΚΕΤΑ), στο πλαίσιο του ERA Chair, είναι να αναπτύξει ερευνητική ικανότητα και περιβαλλοντικά ασφαλή μικροβιακά βιοπαρασιτοκτόνα για να αντικαταστήσουν τα τοξικά χημικά εντομοκτόνα, για τον έλεγχο των εντόμων που μεταδίδουν ασθένειες και γεωργικών παρασίτων. «Τα έντομα έχουν τεράστιο κόστος για τη δημόσια υγεία. Οι τρέχουσες μέθοδοι καταπολέμησης παρασίτων εντόμων περιλαμβάνουν χημικά εντομοκτόνα που μπορούν να έχουν σοβαρές περιβαλλοντικές επιπτώσεις και επιπτώσεις εκτός στόχου, σκοτώνοντας ωφέλιμα είδη», αναφέρει. Οσο για την πιθανότητα μόνιμης επιστροφής στην Ελλάδα, όπως δηλώνει «θα ήταν ρεαλιστική μόνο εάν οι συνθήκες –υποδομές, χρηματοδότηση έρευνας και μισθοί– είναι συγκρίσιμες με αυτές των σημερινών ξένων ιδρυμάτων».
Γεώργιος Σκρέτας, Χημικός μηχανικός
«Βιοτεχνόπολη», ένα νέο hub βιοτεχνολογίας
Είναι διπλωματούχος χημικός μηχανικός του ΕΜΠ και διδάκτωρ Χημικής και Βιολογικής Μηχανικής του Πανεπιστημίου Πρίνστον των ΗΠΑ. To 2010 έλαβε υποτροφία Marie Curie για την επιστροφή του στην Ελλάδα. Σήμερα είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Βιοκαινοτομίας του Ερευνητικού Κέντρου Βιοϊατρικών Ερευνών «Αλέξανδρος Φλέμιγκ». Είναι επίσης ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας βιοτεχνολογίας/ανακάλυψης φαρμάκων ResQ Biotech. Είναι ο μοναδικός από τους πρώτους επτά ERA Chairs που δεν μετακινήθηκε από το εξωτερικό, αλλά από ένα ελληνικό ερευνητικό ίδρυμα (ΕΙΕ) σε άλλο (ΕΚΕΒΕ Φλέμιγκ). «Αποφάσισα να επιστρέψω στην Ελλάδα και να μεταφέρω την εμπειρία και τις γνώσεις που πήρα στα ακαδημαϊκά ιδρύματα των ΗΠΑ το 2009, και πιστεύω ακράδαντα ότι –με την πρέπουσα επιμονή– μπορούμε στην Ελλάδα να παράγουμε έρευνα και καινοτομία υψίστου επιπέδου», λέει. Στο πλαίσιο του έργου ERA Chair ο κ. Σκρέτας θα ηγηθεί μιας νέας ερευνητικής δραστηριότητας αιχμής στο ΕΚΕΒΕ Φλέμιγκ στα πεδία της βιομοριακής μηχανικής και της συνθετικής βιολογίας, τα οποία είναι υπό ανάπτυξη στην Ελλάδα. Επιπλέον θα ενισχύσει τη διασύνδεση μεταξύ βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας στο κέντρο, θα προωθήσει τη βιοκαινοτομία και τη βιοεπιχειρηματικότητα, και θα υποστηρίξει τη σύσταση της «Βιοτεχνόπολης», ενός νέου hub βιοτεχνολογίας, μοναδικού στην Ελλάδα και την ευρύτερη περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, συμβάλλοντας έτσι στη δημιουργία νέων προοπτικών επαγγελματικής σταδιοδρομίας για νέους ερευνητές και στην αντιστροφή της διαρροής εγκεφάλων προς το εξωτερικό.
Ζαν Λικ Σταρκ, Αστροφυσικός
Αναλύοντας δεδομένα του Σύμπαντος
Είναι διευθυντής έρευνας και επικεφαλής του εργαστηρίου CosmoStat στο Τμήμα Αστροφυσικής του Κέντρου Ατομικής Ενέργειας (CEA) στο Saclay/Παρίσι. Συγκαταλέγεται ανάμεσα στους κορυφαίους επιστήμονες παγκοσμίως στον τομέα της Στατιστικής Αστροφυσικής. Εχει λάβει χρηματοδότηση για να αναπτύξει τεχνολογίες για την ανάλυση αστρονομικών δεδομένων στο πλαίσιο διεθνών αστρονομικών αποστολών. Από το 2011 ηγείται της μεγαλύτερης μονάδας της αποστολής του διαστημικού τηλεσκοπίου «Ευκλείδης», η οποία αποτελείται από 250 ερευνητές που εργάζονται για τον σχεδιασμό των αλγορίθμων επεξεργασίας των μετρήσεων με απώτερο στόχο τον πιο εκτεταμένο μέχρι σήμερα τρισδιάστατο χάρτη του Σύμπαντος. Το 2022 τιμήθηκε με το μετάλλιο Tycho Brahe, την υψηλότερη τιμητική διάκριση της Ευρωπαϊκής Αστρονομικής Εταιρείας, για τη συνεισφορά του στην ανάπτυξη νέων μεθόδων αστροστατιστικής και ανοικτών εργαλείων ανάλυσης, τα οποία επέτρεψαν τη βέλτιστη επεξεργασία αστρονομικών δεδομένων, οδηγώντας σε σημαντικές ανακαλύψεις στην εξωγαλαξιακή αστροφυσική και κοσμολογία. Δηλώνει στην «Κ» λάτρης της Ελλάδας, ιδιαίτερα της Κρήτης, διατηρώντας στενές ερευνητικές συνεργασίες με ερευνητές του Πανεπιστημίου Κρήτης και του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Ερευνας (ΙΤΕ), όπου θα αναπτύξει το ερευνητικό έργο του με τα ευρωπαϊκά κονδύλια. Οπως εξηγεί, «θα δημιουργήσουμε στο ΙΤΕ μια διεθνή διεπιστημονική ερευνητική ομάδα αριστείας με στόχο την ανάπτυξη νέων υπολογιστικών μεθόδων επεξεργασίας σήματος, μηχανικής μάθησης και ανάλυσης αστροφυσικών δεδομένων σε συνεργασία με ερευνητές των ινστιτούτων του ιδρύματος. Βασικός στόχος είναι η προσέλκυση και διατήρηση ανθρώπινου δυναμικού υψηλής ποιότητας υπό την επίβλεψη του κατόχου της έδρας, ο οποίος θα κατευθύνει επίσης την υλοποίηση διαρθρωτικών αλλαγών μέσα σε ένα βιώσιμο πλαίσιο».
Αναστάσης Περράκης, Μοριακός βιολόγος, βιοχημικός
Το κύτταρο κρύβει ακόμη μυστικά
Σπούδασε Βιολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και μετά το πτυχίο έφυγε για διδακτορικό στη Γερμανία, στο Ευρωπαϊκό Εργαστήριο Μοριακής Βιολογίας. Σήμερα είναι διευθυντής του Τομέα Βιοχημείας στο Ολλανδικό Ινστιτούτο για τον Καρκίνο (NKI), καθηγητής Μακρομοριακών Δομών στο Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης και ερευνητής στο ινστιτούτο Oncode που αποσκοπεί στην ενίσχυση της ογκολογικής έρευνας. Στην Ελλάδα, για το πρόγραμμα ERA Chair, συνεργάζεται με τον συντονιστή του έργου καθηγητή Γιώργο Σπυρούλια στη Φαρμακευτική Σχολή του Πανεπιστημίου Πατρών και τους καθηγητές Ζωή Λυγερού και Σταύρο Ταραβήρα της Ιατρικής Σχολής Πατρών. «Σκοπός μας είναι η ενοποίηση μεθοδολογικών προσεγγίσεων ανάμεσα στους χώρους έρευνας της δομικής βιολογίας και της κυτταρικής βιολογίας με τη χρήση των νέων εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης», λέει. Οι εξελίξεις αυτές είναι απαραίτητες για την «ολιστική» μελέτη της δομής των βιομορίων και της λειτουργίας τους, με σκοπό την κατανόηση πως ομάδες από χημικές αντιδράσεις συγκροτούν τη βασική μονάδα της ζωής, το κύτταρο, και ως μέσο για την ανάπτυξη οδηγών νέων φαρμάκων ή άλλων βιοδραστικών μορίων. «Μην έχοντας προσωπικούς και οικογενειακούς λόγους να επιστρέψω στην Ελλάδα, η γενικότερη επιθυμία νόστου μετριάζεται από τη διαχρονική υποβάθμιση της βασικής έρευνας από την πολιτεία. Ουσιαστικά εμπόδια παραμένουν η υποχρηματοδότηση, ο εγκλωβισμός στη γραφειοκρατία, η έλλειψη ουσιαστικής αυτοδιοίκησης και διαδικασιών λήψης αποφάσεων, και η επιβολή μοντέλων διαχείρισης που συγχέουν την εκτελεστική με την ελεγκτική εξουσία στο δημόσιο πανεπιστήμιο», τονίζει.
Κριστόφ Ρος, Καθηγητής Τεχνητής Νοημοσύνης
Νέο Κέντρο Αριστείας στην Κρήτη
Είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης στο Ρέθυμνο, κάτοχος της έδρας ΕRΑ Τεχνητής Νοημοσύνης TALOS για Κοινωνικές και Ανθρωπιστικές Επιστήμες, ενώ είναι ομότιμος καθηγητής Τεχνητής Νοημοσύνης στο Πανεπιστήμιο Savoie Mont-Blanc. Οι τομείς ενδιαφέροντός του είναι η μηχανική γνώση, η γλωσσολογία, οι ψηφιακές ανθρωπιστικές επιστήμες και ο σημασιολογικός ιστός. Αφού ολοκλήρωσε το διδακτορικό του στην Τεχνητή Νοημοσύνη το 1984 στο Πανεπιστήμιο Grenoble Alpes (Γαλλία), ξεκίνησε την καριέρα του στον ιδιωτικό ερευνητικό τομέα στην τεχνητή νοημοσύνη και δίδαξε στο Παρίσι για περισσότερα από 10 χρόνια. «Το πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης TALOS για κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες, στο οποίο δουλεύουμε στο Ρέθυμνο, στοχεύει στη δημιουργία και διαχείριση ενός νέου Κέντρου Αριστείας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Θα συγκεντρώσει άτομα από τρία τμήματα της Φιλοσοφικής Σχολής κάτω από μια κοινή έρευνα και ατζέντα διδασκαλίας. Τα ερευνητικά του θέματα αφορούν την τεχνητή νοημοσύνη, την πολιτιστική κληρονομιά και την εκπαίδευση. Η έρευνα έχει σκοπό να προσελκύσει και να αναδείξει εξαιρετικά ταλαντούχους ερευνητές στο πανεπιστήμιο και να δημιουργήσει συνεργασίες με άλλα κέντρα σε Ελλάδα και εξωτερικό». Η προοπτική για μόνιμη παραμονή στην Ελλάδα δεν είναι ορατή.
Αλέξανδρος Σταματάκης, Ερευνητής εξελικτικής βιοπληροφορικής
Θα έμενα μόνιμα εδώ εάν…
Σπούδασε Πληροφορική στο Πολυτεχνείο του Μονάχου (TUM) την περίοδο 1995-2001. Το 2004 έλαβε το διδακτορικό του από το ίδιο ΑΕΙ. Τα κύρια ερευνητικά του ενδιαφέροντα είναι οι αλγόριθμοι, οι παράλληλοι υπολογιστές, οι παράλληλες αρχιτεκτονικές και η εξελικτική βιοπληροφορική.
Αφού εργάστηκε στο Ινστιτούτο Πληροφορικής του ΙΤΕ στο Ηράκλειο και στο Ελβετικό Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο Τεχνολογίας στη Λωζάννη, στις αρχές του 2008 επέστρεψε στη Γερμανία για να δημιουργήσει τη δική του ανεξάρτητη ερευνητική ομάδα στο Μόναχο. Το φθινόπωρο του 2010 διορίστηκε στο Ινστιτούτο Θεωρητικών Σπουδών της Χαϊδελβέργης. Από το 2016 περιλαμβάνεται στη λίστα των ερευνητών με εξαιρετικά υψηλές αναφορές που εκδίδει το Clarivate Analytics για 8 χρόνια. «Αυτή τη στιγμή τον περισσότερο χρόνο μου βρίσκομαι στο ΙΤΕ, στο Ηράκλειο Κρήτης, για να στήσω την καινούργια ομάδα με βάση την ευρωπαϊκή χρηματοδότηση», λέει στην «Κ». Ηδη στήθηκε μια ερευνητική ομάδα με τρεις μεταδιδακτορικούς ερευνητές και τρεις διδακτορικούς φοιτητές από 5 διαφορετικές χώρες. «Ο κύριος στόχος είναι να αναπτύξουμε αλγορίθμους, μαθηματικά μοντέλα και λογισμικό για την ανάλυση της βιοποικιλότητας βάσει μοριακών δεδομένων. Θα βρίσκομαι ουσιαστικά μόνιμα στην Ελλάδα μέχρι τα τέλη του 2027. Υπό την προϋπόθεση ανταγωνιστικών μισθών και σημαντικά αυξημένης εθνικής χρηματοδότησης της έρευνας θα ήθελα να μείνω μόνιμα», αναφέρει.
Παναγιώτης Καστρίτης, Μοριακός βιοφυσικός
Η κρυογονική ηλεκτρονική μικροσκοπία
Σπούδασε Βιολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με εξειδίκευση στη Μοριακή Βιοφυσική, ενώ το 2008 έλαβε ευρωπαϊκή χρηματοδότηση για να μεταβεί στην Ολλανδία για περαιτέρω εξειδίκευση. Το 2012 έλαβε το διδακτορικό του δίπλωμα στην Υπολογιστική Δομική Βιολογία από το Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης. Από το 2013 έως το 2018 ο Παναγιώτης Καστρίτης εργάστηκε ως μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Ευρωπαϊκό Εργαστήριο Μοριακής Βιολογίας στη Χαϊδελβέργη.
Το 2018 διορίστηκε στη θέση του επίκουρου καθηγητή «Κρυοηλεκτρονικής Μικροσκοπίας Μεμβρανικών Πρωτεϊνικών Συμπλόκων» στο Πανεπιστήμιο Μάρτιν Λούθερ του Χάλε-Βίτενμπεργκ και ταυτόχρονα ξεκίνησε τη δική του ομάδα στο ερευνητικό κέντρο HALOmem. Με το έργο στοχεύει στη δημιουργία μιας σύγχρονης μονάδας κρυογονικής ηλεκτρονικής μικροσκοπίας στο Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών. Η τεχνολογία αυτή επιτρέπει την ψύξη του προς παρατήρηση δείγματος, διατηρώντας τη δομή του και περιορίζοντας την καταστροφή του από τη δέσμη των ηλεκτρονίων.
Η μέθοδος αυτή συμβάλλει στην ανάπτυξη νέων φαρμάκων και νέων υλικών με προηγμένες ιδιότητες, και προηγμένων οργανικών υλικών και καινοτόμων προσεγγίσεων για τη διάγνωση και τη θεραπεία του καρκίνου και τις βιοηλεκτρονικές εφαρμογές. Οπως λέει, «έφυγα στο εξωτερικό διότι ήθελα να σπουδάσω στα καλύτερα ερευνητικά κέντρα της Ευρώπης με παγκοσμίου βεληνεκούς δομικούς βιολόγους και βιοχημικούς. Η επιστροφή μου στην πατρίδα συνοψίζονται στο τρίπτυχο επάγγελμα, οικογένεια, ευζωία. Η ποιότητα ζωής που προσφέρει το μεσογειακό κλίμα της Ελλάδας αποτελεί κινητήρια δύναμη για την οριστική επιστροφή, με την Ιταλίδα σύζυγο, ιδίως όταν πρόκειται για την ανατροφή της σχεδόν 2 ετών κόρης μου, Ζωής».