Η άχαρη εικόνα της άδειας εξέδρας στα γήπεδα της Σούπερ Λιγκ 1 στο ξεκίνημα της νέας χρονιάς, θυμίζει ξανά την ιστορία του σκύλου που κυνηγούσε την ουρά του. Για πολλοστή φορά από τότε που το μικρόβιο της (μόνο οπαδικής;) βίας τρύπωσε στο ελληνικό ποδόσφαιρο, αντί οι κάθε λογής υπεύθυνοι να δουν αυτό το καυτό θέμα σφαιρικά και να το αντιμετωπίσουν με ανοικτό μυαλό και σύγχρονες μεθόδους «πυρόσβεσης», επιλέγουν την προσφιλή τακτική «πονάει κεφάλι, κόβει κεφάλι», γνωρίζοντας πολύ καλά ότι στο τέλος της διαδρομής θα ξαναβρεθούν αργά ή γρήγορα στην ίδια αφετηρία.
Η κατασταλτική αντιμετώπιση του φαινομένου της βίας μπορεί να δράσει αποτελεσματικά έως ένα βαθμό μόνο στην απόδοση ευθυνών και στην τιμωρία των αυτουργών, φυσικών και ηθικών. Αν και στην Ελλάδα δεν έχουν φτιαχτεί ακόμα δίχτυα τόσο γερά ώστε να πιάνουν τα «μεγάλα ψάρια» στον βούρκο της παραβατικότητας, ο καταλογισμός των ευθυνών για τους ενόχους είναι σίγουρα ένα ζητούμενο, αρκεί να συνδυαστεί με μια οργανωμένη και καλά σχεδιασμένη τακτική πρόληψης. Μια τακτική που για να αποδώσει καρπούς χρειάζεται χρόνο, μέθοδο, βαθύ νυστέρι, παιδεία και πολλά χρήματα. Με ευχολόγια, «απειλές», οριζόντια μέτρα ή ακόμα και εξοντωτικές ποινές, το απόστημα δεν σπάει. Ισως φύγει για λίγο το πύον, αλλά η ρίζα εξακολουθεί να υπάρχει.
Και ακριβώς επειδή το φαινόμενο της βίας στα ποδοσφαιρικά γήπεδα είναι ένα φαινόμενο διαχρονικό που ανακυκλώνεται συνεχώς χωρίς να έχει αλλάξει κάτι επί της ουσίας, η φράση «κάν’ το όπως η Θάτσερ» φτάνει πολύ συχνά στα αυτιά μας, ως παράδειγμα για τον δρόμο που οφείλει να τραβήξει η πολιτική ηγεσία για να κτυπήσει καταπρόσωπο τον χουλιγκανισμό. Ο αστικός μύθος θέλει τη «σιδηρά κυρία» της Βρετανίας να παίρνει μια σειρά σκληρών μέτρων που απομάκρυναν από τα αγγλικά γήπεδα τους ταραξίες, χωρίς να υπολογίσει η ίδια τον κοινωνικό αντίκτυπο και το λεγόμενο «πολιτικό κόστος». Η πλειονότητα των φιλάθλων εξακολουθεί να θεωρεί ότι η Μάργκαρετ Θάτσερ είναι αυτή που καθάρισε «την κόπρο του Αυγεία» και με τις ακραίες τακτικές της βοήθησε το αγγλικό πρωτάθλημα να εξελιχθεί σε Νο 1 εμπορικό προϊόν του παγκοσμίου ποδοσφαίρου.
Στην πραγματικότητα, ο ρόλος της Θάτσερ στην όλη ιστορία είναι μάλλον ασήμαντος και σίγουρα όχι τόσο επιδραστικός όσο κάποιοι θέλουν να φαίνεται για να αναδείξουν τη δύναμη της πολιτικής ισχύος σε τέτοια «καυτά» θέματα. Η πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου εκείνη την ταραχώδη (όχι μόνο στα γήπεδα) εποχή στη Γηραιά Αλβιώνα, ουσιαστικά σήκωσε το χαλάκι και έκρυψε από κάτω του όλη τη σκόνη, με προκάλυψη μια ποινή που μετά την τραγωδία του Χέιζελ, ήταν δεδομένο ότι δεν θα μπορούσε να την αποφύγει με καμία δύναμη το αγγλικό ποδόσφαιρο. Είναι η περίφημη απαγόρευση της συμμετοχής των αγγλικών ομάδων στις ευρωπαϊκές διοργανώσεις για μια πενταετία (έξι χρόνια για τη Λίβερπουλ) η οποία αποδόθηκε αυθαίρετα στην πολιτική βούληση της Θάτσερ, ενώ στην ουσία ήταν απλώς μια ποινή που είχε επιβληθεί από την ΟΥΕΦΑ, με τη συνδρομή και τη στήριξη της ΦΙΦΑ.
Ηταν μια εποχή που το αγγλικό ποδόσφαιρο βίωνε μια φάση αγωνιστικής ανάκαμψης με τις συνεχόμενες επιτυχίες των ομάδων του στις ευρωπαϊκές διοργανώσεις, αλλά πίσω από τη βιτρίνα των τροπαίων, η μούχλα της παρακμής είχε αρχίσει να το διαβρώνει επικίνδυνα. Η αγγλική κοινωνία μαστιζόταν από την ανεργία και τεράστια οικονομικά προβλήματα, με αποκορύφωμα τη μεγάλη απεργία των ανθρακωρύχων στα μέσα της δεκαετίας του ’80 που είχε παραλύσει όλη τη χώρα. Ως συνήθως, τα γήπεδα πρόσφεραν μια εύκολη διέξοδο για να εκδηλωθεί ένα κύμα οργής, οι ρίζες του οποίου δεν ήταν οι ποδοσφαιρικές διαφορές μεταξύ των οπαδών αλλά όλη αυτή η κοινωνική αναταραχή που αναστάτωνε τη χώρα.
Η πρώτη μεγάλη έκρηξη ήλθε από το πουθενά στις 13 Μαρτίου του 1985, όταν εκατοντάδες οπαδοί της Μίλγουολ εισέβαλαν στον αγωνιστικό χώρο και επιτέθηκαν με σφοδρότητα στους οπαδούς της Λούτον, με απολογισμό 47 τραυματίες (οι 33 αστυνομικοί) και 31 συλλήψεις. Η Θάτσερ ανακοίνωσε τα… συνηθισμένα μέτρα, όπως η έκδοση κάρτας φιλάθλου, η τοποθέτηση κιγκλιδωμάτων περιμετρικά των αγωνιστικών χώρων που παραδοσιακά δεν υπήρχαν στα αγγλικά γήπεδα, κάμερες παρακολούθησης κ.λπ., κ.λπ. Δύο μήνες αργότερα, στις 11 Μαΐου, μια πυρκαγιά σε ξύλινη εξέδρα του γηπέδου της Μπράντφορντ στοίχισε τη ζωή σε 56 φιλάθλους και ανέδειξε στον υπερθετικό βαθμό την ανεπάρκεια των αγγλικών γηπέδων, που στην πλειονότητά τους ήταν ξύλινα και απαρχαιωμένα, χωρίς να έχουν γίνει επενδύσεις για την αναβάθμισή τους, ειδικά σε θέματα ασφάλειας.
Πολύ σύντομα αποδείχθηκε ότι τα επεισόδια που είχαν προκαλέσει οι οπαδοί της Μίλγουολ ήταν απλώς η προειδοποιητική βολή. Στις 30 Μαΐου, ο τελικός του Κυπέλλου Πρωταθλητριών στο Χέιζελ των Βρυξελλών εξελίχθηκε αντί για γιορτή σε μια ανείπωτη τραγωδία. Εκατοντάδες μεθυσμένοι οπαδοί της Λίβερπουλ γκρέμισαν τα διαχωριστικά κάγκελα, επιτέθηκαν στους οπαδούς της Γιουβέντους και προκάλεσαν έναν γενικό χαμό. Η οπισθοχώρηση των Ιταλών φιλάθλων προκάλεσε ένα φονικό συνωστισμό, με πολλούς να πεθαίνουν από ασφυξία και την κατάσταση να επιδεινώνεται, όταν κατέρρευσε από την πίεση ένας τοίχος και δεκάδες άνθρωποι βρέθηκαν στο κενό. Συνολικά 39 φίλαθλοι έχασαν τη ζωή τους και άλλοι 600 τραυματίστηκαν, σε μια εφιαλτική βραδιά που μνημονεύεται ακόμα και στις μέρες μας, σχεδόν 40 χρόνια μετά.
Το παγκόσμιο σοκ ήταν μεγάλο και οι κραυγές για την εξοντωτική τιμωρία των Αγγλων χούλιγκαν δεν άφηναν κανένα περιθώριο για ημίμετρα. Η παρέμβαση της ΟΥΕΦΑ ήταν δεδομένη και οι παραδειγματικές ποινές μονόδρομος. Κάπου εδώ μπήκε στην ιστορία η Μάργκαρετ Θάτσερ. Προσπάθησε να πείσει τους υπεύθυνους της αγγλικής ομοσπονδίας ποδοσφαίρου να ανακοινώσουν με δική τους πρωτοβουλία την απόσυρση των αγγλικών ομάδων από τις ευρωπαϊκές διοργανώσεις μέχρι να παρθούν μέτρα ικανά να λύσουν το πρόβλημα, αλλά δεν εισακούστηκε. Η αγγλική ομοσπονδία δεν ήθελε να πάρει, για λόγους τιμής, μια τέτοια απόφαση και έριξε το μπαλάκι στην ΟΥΕΦΑ, η οποία στις 2 Ιουνίου ανακοίνωσε τον αποκλεισμό των αγγλικών ομάδων από τα ευρωπαϊκά Κύπελλα για 5 χρόνια και της Λίβερπουλ αρχικά επ’ αόριστον και μετά για μια δεκαετία, ποινή που μειώθηκε τελικά στα 6 χρόνια.
Ποια η συμβολή της Θάτσερ σε όλο αυτό; Μόνο η προτροπή της να φύγουν οι αγγλικές ομάδες μόνες τους πριν τις τιμωρήσουν και η άρνησή της να αντιδράσει με πολιτικές πιέσεις στην απόφαση για παραδειγματική τιμωρία. Η κυβέρνησή της αποδέχθηκε αδιαμαρτύρητα την ποινή, έδρασε έξυπνα επικοινωνιακά και σε βάθος χρόνου καρπώθηκε η ίδια την αλλαγή του σκηνικού. Η πλειονότητα των φιλάθλων σε όλο τον κόσμο πίστεψε ότι το αγγλικό ποδόσφαιρο άλλαξε προς το καλύτερο εξαιτίας της δικής της σκληρής στάσης που ανάγκασε ομάδες και οπαδούς να συμμορφωθούν.
Η πραγματική αλλαγή του σκηνικού δεν ήλθε από τη βαριά τιμωρία, αλλά από την επιμονή ενός αδέκαστου δικαστή να τα βάλει με ένα ολόκληρο σύστημα, με τη συνδρομή μιας άλλης κυβέρνησης που είχε την πολιτική βούληση να υλοποιήσει τις προτάσεις του. Ολα ξεκίνησαν με μια άλλη τραγωδία, στο Χίλσμπορο, πάλι με πρωταγωνιστές οπαδούς της Λίβερπουλ, σε ρόλο θύματος αυτή τη φορά και όχι θύτη όπως στο Χέιζελ. Στις 15 Απριλίου του 1989, οι «ρεντς» αντιμετώπιζαν τη Νότιγχαμ Φόρεστ στο γήπεδο της Σέφιλντ. Η δίψα των οπαδών ήταν τόσο μεγάλη, σε σημείο να μπουν μέσα στο μικρό γήπεδο πολλοί φίλαθλοι χωρίς εισιτήριο και να γεμίσουν ασφυκτικά τις εξέδρες. Περίπου 2 χιλιάδες οπαδοί της Λίβερπουλ έμειναν εκτός με το εισιτήριο στο χέρι και με την πίεση που άσκησαν προκειμένου να μπουν μαζικά στο γήπεδο, προκάλεσαν ξανά συνωστισμό και ασφυκτικές συνθήκες. Τα κάγκελα υποχώρησαν, ένα κομμάτι της κερκίδας κατέρρευσε και 96 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους μέσα σε λίγα λεπτά.
Για την αστυνομία και την κοινή γνώμη, ένοχοι ήταν ξανά οι μεθυσμένοι και ταραξίες χούλιγκαν της Λίβερπουλ. Κάπου εδώ μπήκε στην ιστορία ο Πίτερ Τέιλορ, ο δικαστής που ανέλαβε το δύσκολο έργο να ρίξει φως στα πραγματικά αίτια της τραγωδίας. Από την πρώτη του αναφορά τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς, ο Τέιλορ έριξε το μεγαλύτερο μέρος των ευθυνών στην ανεπάρκεια της αστυνομίας και στα ανύπαρκτα μέτρα που είχε πάρει για να ελέγξει τους φιλάθλους. Κόντρα στην κοινή γνώμη και στην κυβέρνηση Θάτσερ που επιχείρησε να καλύψει τις αστυνομικές αρχές για να μην αναλάβει η ίδια το πολιτικό κόστος της ευθύνης, η έρευνα του δικαστή Τέιλορ δεν άφηνε περιθώρια διαστρέβλωσης της πραγματικότητας. Χρειάστηκε να περάσουν 23 χρόνια για να δικαιωθούν οι οικογένειες των 96 θυμάτων. Με δικαστική απόφαση που βασίστηκε εν πολλοίς στην ενδελεχή έρευνα και τα στοιχεία του δικαστή Πίτερ Τέιλορ, οι ευθύνες αποδόθηκαν στην ακαταλληλότητα του γηπέδου, στην κακή οργάνωση, στην αμέλεια, την πλημμελή εκπαίδευση και την αδιαφορία της αστυνομίας.
Η συμβολή του δικαστή Τέιλορ στη θεαματική αλλαγή του σκηνικού είναι πολύ πιο μεγάλη από τη μεταχρονολογημένη απόδοση ευθυνών στους πραγματικούς υπαίτιους. Στην πενταετία που είχε μεσολαβήσει από την τραγωδία του Χέιζελ μέχρι αυτήν του Χίλσμπορο, δεν είχε αλλάξει τίποτα επί της ουσίας στο αγγλικό ποδόσφαιρο παρά τις βαρύγδουπες δηλώσεις των ανθρώπων της κυβέρνησης Θάτσερ. Το σύστημα της κάρτας μέλους για την είσοδο στα γήπεδα υπολειτουργούσε και καταργήθηκε σύντομα και τα γήπεδα παρέμειναν απαρχαιωμένα. Επιπλέον η χρηματοδότηση των όποιων μέτρων ήταν εντελώς ανεπαρκής, η αστυνομία ανεκπαίδευτη, οι φίλαθλοι χωρίς παιδεία.
Η πραγματική αλλαγή ήλθε με τη δεύτερη έκθεση του δικαστή Τέιλορ, ο οποίος ασχολήθηκε με το θέμα της βίας διεξοδικά και κατέγραψε τα συμπεράσματά του σε μια πολυσέλιδη αναφορά όχι με αοριστολογίες, αλλά με συγκεκριμένα μέτρα που είχε να προτείνει. Η κυβέρνηση Μέιτζορ που διαδέχθηκε αυτήν της Θάτσερ δεν πέταξε την αναφορά του στον κάλαθο των αχρήστων. Αντιθέτως, τη μελέτησε προσεκτικά και την υλοποίησε σε πολύ μεγάλο βαθμό. Τι είχε προτείνει ο δικαστής Τέιλορ; Να ξηλωθούν τα κάγκελα από τα γήπεδα, να καταργηθούν τα πέταλα των ορθίων όπου συναθροίζονταν οι πιο ένθερμοι οπαδοί, να βγει η αστυνομία έξω από τα γήπεδα, να εκπαιδεύσουν οι ομάδες δικό τους προσωπικό ασφαλείας και να δημιουργηθούν λέσχες φιλάθλων υπό τον στενό έλεγχο των ομάδων και όχι τον χαλαρό των εκάστοτε κυβερνήσεων. Επιπλέον κατά τη γνώμη έπρεπε να αναμορφωθούν όλοι οι κώδικες ασφαλείας, να δοθεί μια γενναία χρηματοδότηση για να ανακαινιστούν τα γήπεδα και να περιοριστούν οι κίνδυνοι για τους οπαδούς, να αλλάξει το προφίλ των φιλάθλων και να επιστρέψουν οι οικογένειες στα γήπεδα, με σωστή και μεθοδική επιμόρφωση των παιδιών στα σχολεία. Και σε κάθε περίπτωση, επειδή η βία ήταν, κατά τον ίδιο, κοινωνικό και όχι ποδοσφαιρικό φαινόμενο, να παρθούν μέτρα ώστε η οργή των (για οποιονδήποτε λόγο) αγανακτισμένων πολιτών να εκδηλώνεται σε άλλους χώρους και όχι μέσα στα γήπεδα.
Η κυβέρνηση Μέιτζορ υιοθέτησε τις περισσότερες προτάσεις του δικαστή Τέιλορ και με αιχμή του δόρατος την αναβάθμιση των γηπέδων λόγω του Euro 1996 και τη σύσταση της Πρέμιερ Λιγκ το 1992 πάνω σε ξεκάθαρα εμπορικές βάσεις με τη συνδρομή των καναλιών του βαθύπλουτου Ρούπερτ Μέρντοχ, έβαλε το πρώτο λιθαράκι για να αλλάξει με σκληρή και μεθοδική δουλειά τα επόμενα χρόνια όλο το σκηνικό στα γήπεδα της Αγγλίας. Οι γυναίκες πλέον αποτελούν σχεδόν το 45% των φιλάθλων στα αγγλικά γήπεδα, το αγγλικό πρωτάθλημα είναι το δημοφιλέστερο παγκοσμίως, τα έσοδά του μυθικά, η ποιότητα των κάθε λογής παροχών αδιαμφισβήτητη. Και όλα αυτά όχι λόγω της πυγμής της «σιδηράς κυρίας» όπως έχει πιστέψει ο πολύς ο κόσμος, αλλά κυρίως χάρη στον δικαστή Πίτερ Τέιλορ και την κυβέρνηση του Τζον Μέιτζορ που είχε το θάρρος να δει την πραγματική ρίζα του προβλήματος και να πάρει γενναία μέτρα, σύμφωνα με τις προτάσεις του.
Τα μέτρα αυτά ήταν εκ διαμέτρου αντίθετα με τη σκληρή λογική του νόμου της Μάργκαρετ Θάτσερ. Η άποψη του δικαστή Τέιλορ ήταν ξεκάθαρη και συνοψίζεται σε δύο φράσεις του: «Δεν γίνεται να κτυπάς ένα καρύδι με βαριοπούλα. Αντί να το ανοίξεις, θα το διαλύσεις» ήταν η πρώτη και «αν φερθείς στους οπαδούς σαν ζώα, τότε και εκείνοι σαν ζώα θα φερθούν…» ήταν η δεύτερη. Και εκ των πραγμάτων, οι απόψεις του δικαιώθηκαν στον χρόνο!