JUNICHIRO TANIZAKI
Το πόδι της Φουμίκο
μτφρ. από τα ιαπωνικά Παναγιώτης
Ευαγγελίδης, εκδ. Αγρα, σελ. 89
«Μπορεί να φανεί παράξενο ότι μιλάμε για έκφραση αναφερόμενοι σε ένα πόδι, αλλά, αν θέλετε τη γνώμη μου, πιστεύω πως ένα πόδι δεν είναι λιγότερο εκφραστικό από ένα πρόσωπο. Εχω την αίσθηση ότι μπορεί κανείς να αναγνωρίσει μια γυναίκα παθιασμένη ή ένα ψυχρό και σκληρό άτομο από την εντύπωση που δημιουργεί το πόδι τους».
Ενας φοιτητής στη Σχολή Καλών Τεχνών με το όνομα Ουνοκίτσι γράφει μια επιστολή προς τον δάσκαλό του, Τανιζάκι. Εκεί θέλει να περιγράψει τη γνωριμία του με τον συνταξιούχο Τσουκακόσι και τη μικρή παλλακίδα Φουμίκο. Η αιτία της συνάντησής του είναι η επιθυμία του Τσουκακόσι να ζωγραφίσει την καλλονή Φουμίκο. Αυτό κάνει και εκείνον να αισθάνεται περίεργα, γιατί η θέα της Φουμίκο του κόβει την ανάσα. Του κάνει εντύπωση που όλοι οι συγγενείς του του έχουν γυρίσει την πλάτη. Εικάζει ότι ο έρωτάς του για τη Φουμίκο έχει παίξει κάποιον ρόλο.
Πολύ σύντομα, όμως, συνειδητοποιεί ότι το αντικείμενο του πόθου του δεν είναι ακέραιη η Φουμίκο. Το πόδι της είναι αυτό που τον κάνει να νιώθει ρίγος. Το πόδι της ισοδυναμεί με όλη της την υπόσταση. Αυτό το ίδιο πόδι κάνει και τον νεαρό ζωγράφο να απολογείται στην επιστολή για το μέγεθος της αδυναμίας που αισθάνεται στη θέα του. Το πόδι, με την απαράμιλλη ομορφιά και κατασκευή του, με το δέρμα του, το χρώμα, την καμπύλη του, είναι αυτό που συνοδεύει τον συνταξιούχο μέχρι τον άλλον κόσμο.
Ο Τανιζάκι πρωτοδημοσιεύει το «Πόδι της Φουμίκο» το 1919, στο περιοδικό Γιούμπεν. Εκείνη την εποχή, ο Ζίγκμουντ Φρόιντ δεν είχε γράψει ακόμα για τον φετιχισμό, τα πρώτα του γραπτά θα έρθουν στο φως λίγα χρόνια αργότερα, το 1927. Ο Τανιζάκι, όμως, είχε επηρεαστεί από το έργο του Ρίχαρντ φον Κραφτ-Εμπινγκ «Σεξουαλική ψυχοπαθολογία». Εκεί καταγράφονται για πρώτη φορά οι βασικές σεξουαλικές διαστροφές. Στο διήγημά του συλλαμβάνει ένα παιχνίδι απενοχοποίησης.
Ο ίδιος ο συγγραφέας είναι νέος όταν έρχεται σε επαφή με τη «Σεξουαλική ψυχοπαθολογία», κάτι που προφανώς τον βασάνιζε. Ακόμα και σε μετέπειτα έργα του, όπως το «Κλειδί», θέτει στο επίκεντρο τη σεξουαλικότητα και τις παρεκκλίσεις της. Ακόμα πιο νωρίς, στο σύντομο διήγημα «Τατουάζ» (1910) διαφαίνεται η έλξη του για το γυναικείο πόδι.
Προφανώς, διαβάζοντας τη μελέτη του Κραφτ-Εμπινγκ αισθάνεται ότι δεν είναι μόνος. Η παρέκκλιση έχει όνομα. Αφορά και άλλον κόσμο ο φετιχισμός. Τοποθετεί ως alter ego τον ήρωά του, τον νεαρό ζωγράφο, σαν να είναι ο ίδιος και αποστολέας και παραλήπτης για μια επιστολή του ψυχικού του coming out, μιας απόπειρας, ενδεχομένως, απενεχοποίησης και λύτρωσης. Και όπως ο ίδιος ο συγγραφέας σκιαγραφεί το πόδι της Φουμίκο και μετουσιώνει το πάθος του, έτσι και ο νεαρός Ουνοκίτσι το ζωγραφίζει.
Επρεπε να εμφανιστεί η ψυχανάλυση και οι μελέτες του Φρόιντ για να αποκτήσουν μερικές λεπτές πληροφορίες βαθύτερο νόημα. Ο Τανιζάκι γράφει για το foot fetichism, όπως ο ίδιος το αναφέρει στα αγγλικά στο διήγημά του, αλλά το ρήμα «φούμου», που παραπέμπει στη Φουμίκο, σημαίνει «πατάω, πατάει πάνω σε κάτι, τσαλαπατάω». Η νεαρή μαιτρέσσα πατούσε πάνω στον συνταξιούχο και εκείνος μόνο τότε αισθανόταν πλήρης και ευτυχισμένος. Οι συνειρμοί μάς οδηγούν στην ανάλυση των περιπτώσεων του πατέρα της ψυχανάλυσης σε σχέση με τον φετιχισμό. Το πόδι έτσι και αλλιώς είναι ένα αρχαίο σεξουαλικό σύμβολο, ήδη από τη μυθολογία. Η «γούνα», για παράδειγμα, χρωστά την ιδιότητά της ως φετίχ στη συνειρμική σχέση με το γυναικείο εφήβαιο, ωστόσο ένας παρόμοιος συμβολισμός δεν είναι πάντοτε ανεξάρτητος από σεξουαλικές εμπειρίες που προέκυψαν κατά την παιδική ηλικία.
Ο Φρόιντ, στο έργο του «Φετιχισμός» (1927 – υπάρχει σε πολλές εκδόσεις, μία από τις τελευταίες περιλαμβάνεται στις «Καθημερινές διαστροφικές πρακτικές», ανθολόγηση κειμένων από τον Ρομέν Ενρίκεζ, εκδ. Αγρα, 2016) συνδέει τον φετιχισμό (είναι κυρίως ανδρική καθήλωση) με τον τρόμο του ευνουχισμού του άνδρα τη στιγμή που αντικρίζει το γεννητικό όργανο της γυναίκας, στα πρώιμα χρόνια. Τα αντικείμενα αυτά μπορούν να ερμηνευθούν ως αντιπρόσωποι φαλλικών συμβόλων της γυναίκας, που απειλούν τον άνδρα.
Πιθανότερα, η εγκατάσταση του φετίχ (τακούνια, εσώρουχα, μέρη του σώματος κ.λπ.) μοιάζει με μια διαδικασία παγώματος της ανάμνησης του γυναικείου οργάνου κατά την τραυματική αμνησία. Ολοι οι άνδρες έχουν περάσει από αυτό το στάδιο φετιχοποίησης. Οι περισσότεροι, όμως, δεν εξαρτώνται από το φετίχ, αλλά συνολικά από τον άνθρωπο, ώστε να βρει ολοκλήρωση η επιθυμία τους. Ετσι, τα φετίχ γίνονται μέρη μόνον ενός παιχνιδιού και όχι μιας τραυματικής καθήλωσης.