Στις βαθιές αστικές κοιλάδες της Αθήνας, εκεί όπου πολλές γενιές έχουν αφήσει ίχνη, υγρασία και σκιές, αναγνωρίζω όσα έχουν μείνει πίσω. Είναι σαν ένα πεδίο μάχης που καπνίζει ακόμη, με σκόρπιες ασπίδες, περικνημίδες και πεταμένες λόγχες, ένα κενοτάφιο μνήμης, όπως προσομοιάζουν μερικά κομμάτια της πόλης. Μακάβριο, ίσως, και υπερβολικό, αλλά δεν μπορώ να αποφύγω αυτό το συναίσθημα που ατμίζει έξω από τα αστικά μαυσωλεία όταν περνάω μπροστά από τους ερειπιώνες της Αθήνας.
Θυμίζουν σπίτια για περιστέρια και νυχτερίδες, όπως μερικά από τα σπίτια που γεμίζουν τους δρόμους ανάμεσα στη Νεάπολη και στα Εξάρχεια. Γωνία Ασκληπιού και Δερβενίων, απέναντι στον Αγιο Νικόλαο, παρατηρώ, στη δεξιά γωνία, το μεγάλο σπίτι. Είναι μια νεοκλασική πολυκατοικία του 19ου αιώνα, με τυποποιημένη, επαναλαμβανόμενη μορφολογία και ξεχωριστές εισόδους, διώροφο, αλλά κτίριο μεγάλο και για την εποχή του εντυπωσιακό. Η Δερβενίων με ενδιαφέρει, όπως και η από πάνω παράλληλος, που είναι η Ερεσσού. Προχωρούν βαθιά στην ενδοχώρα της Νεάπολης και των Εξαρχείων, με πυκνότητα και με εναλλαγές, είναι συμπυκνώσεις του εικοστού αιώνα από τα πρώιμα χρόνια του έως περίπου τη δεκαετία του ’80. Εκεί μπορεί κανείς να βρει εξαιρετικά δείγματα μιας άλλης αντίληψης για τη ζωή.
Να, όπως αυτά τα ερείπια στον πεζόδρομο της Δερβενίων προς τη Μαυρομιχάλη, εκεί όπου αντικριστά συνομιλούν σπίτια των αρχών του εικοστού αιώνα, κλειστά και διαλυμένα. Αν σταθείς εκεί, θα νιώσεις το εκτόπισμά τους και δεν μπορεί παρά να φανταστείς τα εσωτερικά τους και το άδοξο της μοίρας τους. Πάνω-κάτω στη Δερβενίων και στην Ερεσσού πλέκεται εκείνη η πλεξούδα των αστικών αφηγήσεων και στην Ερεσσού 40 κοντοστέκομαι. Τώρα πλέον το κτίριο είναι κλειστό, αλλά συντηρημένο, και ήθελα να το παρατηρήσω όχι μόνο γιατί είναι μέρος ενός σωζόμενου μετώπου, αλλά γιατί είχα την επιστολή της Αθηναίας που μεγάλωσε στο σπίτι αυτό.
Πρέπει να χτίστηκε το 1920-22, ήταν προίκα της μητέρας της, και κοιτάω το μπαλκόνι όπου έβγαιναν οι δύο μπαλκονόπορτες γιατί –μου λέει η επιστολογράφος μου– εκεί στεκόταν μικρή και έβλεπε «τα αραιά αυτοκίνητα να περνάνε και με τα φανάρια τους να φωτίζουν ανάγλυφα τους λάκκους του χωματόδρομου που ήταν τότε η Ερεσσού».
Η κάτοψη του σπιτιού, που είχε και ζωγραφιστά ταβάνια, βοηθάει στην ανασύσταση εκείνης της καθημερινότητας που πάντα εξωθείται από το πέρασμα του χρόνου.
Σκεφτόμουν αντίστοιχες διηγήσεις από άλλα σπίτια αλλά και διαμερίσματα καθώς έφτασα στην Εμμανουήλ Μπενάκη. Από τη γωνία της Ερεσσού προσφέρεται ένα θαυμάσιο μέτωπο παλαιών σπιτιών, όλα κλειστά και αφημένα στην τύχη τους. Κατά μήκος της Εμμανουήλ Μπενάκη σε εκείνο το ύψος, υπάρχουν ευρήματα για τον θηρευτή των κειμηλίων της πόλης.
Δεν μιλώ για ολόκληρες προσόψεις, που και αυτές είναι τόσο σημαντικές για την αστική αφήγηση, ούτε για εξώθυρες που πολλές είναι λεηλατημένες ή σταυρωμένες με λαμαρίνες και ξύλα. Μιλώ για τα λείψανα ενός ορισμένου αισθητηρίου, όπως εκείνη η θαλασσιά μαρκίζα στο μικροσκοπικό σπιτάκι, Εμμανουήλ Μπενάκη και Ερεσσού. Το είχα φωτογραφήσει σε καλύτερες μέρες, και τώρα που πέρασε ακόμη και το στάδιο του επιθανάτιου ρόγχου, μας κληροδοτεί αυτό που μπορεί. Αυτή τη γαλανή ζωφόρο με το αρχικό λουλακί που θάμπωσε και έσκασε κατά τόπους. Κειμήλια της πόλης κρέμονται και στο μεγάλο σπίτι στην άλλη γωνία, Εμμανουήλ Μπενάκη 83, εκεί όπου τα δάκρυα των διακοσμητικών βοστρύχων καταλήγουν σε ανθρωπόμορφα φουρούσια. Για κάποιον λόγο, μου έφεραν στον νου τις γκροτέσκ απολήξεις της Παναγίας των Παρισίων.