Από τους ιστορικούς που γνωρίζουν εξαιρετικά καλά το θέμα της ελληνικής διασποράς, με καταγωγή αιγυπτιώτικη, ο Αλέξανδρος Κιτροέφ έχει περάσει και ο ίδιος τα περισσότερα χρόνια της ζωής του εκτός Ελλάδος. Σπούδασε στη Βρετανία και δίδαξε πολλά χρόνια Ιστορία στο φημισμένο Κολέγιο Χάβερφορντ της Φιλαδέλφειας. Στη χώρα μας έγινε ευρύτερα γνωστός μέσα από τη συνεργασία του με τη σκηνοθέτιδα Μαρία Ηλιού σε μια σειρά ιστορικών ντοκιμαντέρ για τη Σμύρνη, την ανταλλαγή πληθυσμών, αλλά και την Αθήνα.
Κάναμε μαζί του μια συζήτηση για την ιστορική αποτίμηση για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση αλλά και τους νέους στόχους που πρέπει να θέσουμε ως έθνος, σε μια συγκυρία που η πανδημία σχεδόν εξαφάνισε την εορταστική ατμόσφαιρα.
«Αυτό δεν έχει και τόση σημασία. Ας δούμε το 2021 σαν τη γιορτή των γενεθλίων μας. Πάντοτε μια τέτοια στιγμή περιλαμβάνει στοιχεία χαράς αλλά την ίδια ώρα αναλογιζόμαστε τη ζωή μας και πού φθάσαμε. Πρέπει να σταθούμε σε κάποια σημεία που επηρέασαν καίρια τη σημερινή μας πορεία», μας λέει. «Ας δούμε λόγου χάριν τη διαμόρφωση του κράτους στον 19ο αιώνα, όταν αυτό απέκτησε πολλές αρμοδιότητες διότι ήταν αδύναμη η μεσαία τάξη μέσα στα σύνορα της επικράτειας. Ετσι λοιπόν τα πολιτικά κόμματα, που διαχειρίζονται με τη σειρά το κράτος όταν πάρουν την εξουσία, απέκτησαν και αυτά μεγάλη δύναμη και επιρροή, πράγμα που καθυστέρησε την ανάπτυξη ανεξάρτητων θεσμών και μιας δυναμικής κοινωνίας των πολιτών».
Συνεχίζει: «Ο κρατισμός και η ηγεμονία των πολιτικών κομμάτων μάς κληροδότησαν μια σειρά από διαβρωτικούς πολιτικούς διχασμούς, αρχίζοντας από το Τρικούπης – Δηλιγιάννης και φθάνοντας μέχρι το Δεξιά – Αριστερά στις μέρες μας. Μας εμφύσησαν τον εφησυχασμό πως το κράτος φταίει για όλα και οφείλει να τα φτιάξει όλα, άρα ως άτομα δεν έχουμε καμιά ευθύνη. Επίσης επέβαλαν την ανοχή στη συνεργασία κράτους και οικονομικών ελίτ, εφόσον όμως μείνει κάτι στο τέλος και για εμάς (εννοώ κάποιες βολικές οικονομικές διευθετήσεις σε ομάδες πολιτών). Ο κρατισμός καλλιέργησε την ελλαδική εσωστρέφεια με αποτέλεσμα να μη διαχειριστεί σωστά η χώρα τη σχέση της με τον τότε αλύτρωτο ελληνισμό (τους Ελληνες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας για να ακριβολογήσω) καθώς και την ελληνική διασπορά στις ημέρες μας, που τη θυμάται μόνο όταν την έχει ανάγκη».
– Εχουμε συναίσθηση αυτού του βάρους οπισθέλκυσης ως Ελληνες;
– Νομίζω ναι, και σε κομβικές στιγμές το ξεπερνάμε και πάμε μπροστά. Αναφέρω χαρακτηριστικά την ενσωμάτωση των προσφύγων μετά το 1922, τον ελληνοαλβανικό πόλεμο και την αντίσταση στη διάρκεια της Κατοχής και την περίοδο της Μεταπολίτευσης μέχρι την είσοδο της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα, μαζί με τη μεγάλη εκλογική αλλαγή του 1981 και την πετυχημένη προετοιμασία για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004 που άρχισε το 1998. Είναι ακόμη νωρίς, αλλά ίσως μπορούμε να προσθέσουμε και την αντιμετώπιση του κορωνοϊού, ιδίως σε σύγκριση με πολλές άλλες χώρες.
– Πού βρίσκεται λοιπόν σήμερα η Ελλάδα, 200 χρόνια μετά την Επανάσταση που οδήγησε στην ίδρυση του σύγχρονου κράτους;
– Μια απάντηση ενός ιστορικού σε τέτοιο ερώτημα θα μπορούσε να διατυπωθεί συγκρίνοντας τη θέση της Ελλάδας σήμερα με το πού βρισκόταν όταν γιόρταζε τα 50χρονα, τα 100χρονα και τα 150χρονά της. Στα 50χρονα, το 1871, δόθηκε μεγάλη σημασία στην ταύτιση του ελληνισμού με την ορθοδοξία, με την επίσημη υποδοχή στην Αθήνα των οστών του Οικουμενικού Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄ που απαγχόνισαν οι Οθωμανοί το 1821, μολονότι είχε αφορίσει τους επαναστάτες για να προστατεύσει τα προνόμια της Εκκλησίας που ήταν οργανικά δεμένα με την εξουσία του σουλτάνου. Στα 100χρονα είχαμε μια Ελλάδα διχασμένη ανάμεσα σε βασιλικούς και βενιζελικούς και τη στρατιωτική εκστρατεία να προχωράει στα βάθη της Μικράς Ασίας. Τα 150χρονα το 1971 συνέπεσαν δυστυχώς με την επταετή δικτατορία.
Διαβάστε επίσης:
• 21 προσώπικότητες για την Ελλάδα του ’21, του σήμερα, του αύριο
– Αρα;
– Η Ελλάδα, στη 200ή επέτειο της Επανάστασης, βρίσκεται σε πολύ καλύτερη θέση. Πολιτικά, είναι αντάξιο μέλος των δημοκρατικών χωρών της Ευρώπης και σε μεγάλο βαθμό συμφιλιωμένη με τη διπλή της ύπαρξη ως ευρωπαϊκής χώρας με ανατολικές καταβολές (Ελληνες και Ρωμιοί για να χρησιμοποιήσω την ορολογία του Πάτρικ Λι Φέρμορ). Οικονομικά, αφήνει πίσω της τη νοοτροπία του κρατισμού που είχε υπερισχύσει μεταπολεμικά όχι μόνο στο σοβιετικό μπλοκ αλλά και στις δυτικές χώρες. Διαθέτουμε μπόλικη εργατικότητα και παραγωγικότητα. Εάν τα δικαιώματα των εργαζομένων μπορούν να συνδυασθούν με αυτές τις ιδιότητες και δοθούν ίσες ευκαιρίες σε όλους, μόνο μπροστά θα πάμε. Κοινωνικά, όλο και περισσότερες περιθωριοποιημένες κατηγορίες των πολιτών αναγνωρίζονται, παρότι η ανοχή στη διαφορετικότητα έχει ακόμη δρόμο να διανύσει.
Το μνημείο του Ανώνυμου Ελληνα και Ελληνίδας
– Παρά τη βελτίωση της θέσης μας ως χώρας, έχουμε και προκλήσεις.
– Πολιτισμικά στεκόμαστε ανήσυχοι μπροστά στις μεγάλες αλλαγές που συντελούνται ραγδαία σε παγκόσμια κλίμακα, η συνωμοσιολογία δίνει και παίρνει, ως έθνος γινόμαστε εσωστρεφείς και ως πολίτες ατομιστές. Πώς μπορούμε να καυχιόμαστε πως ο αρχαίος μας πολιτισμός έβαλε τα θεμέλια του δυτικού πολιτισμού, αλλά συγχρόνως, 200 χρόνια μετά την Επανάσταση, ανησυχούμε για την παρουσία μερικών χιλιάδων προσφύγων, πολύ λιγότερων από ό,τι σε άλλες χώρες. Η μόνη απειλή που αντιμετωπίζουμε είναι ένας παλιός γνώριμος, ο τουρκικός εθνικισμός. Δεν τον υποτιμώ καθόλου, αλλά τα 200 χρόνια πορείας μας με γεμίζουν πεποίθηση πως τον ξέρουμε καλά και μπορούμε να τον αντιμετωπίσουμε.
– Αν εστιάσουμε στις μεγάλες προσωπικότητες αυτών των 200 ετών, ποιους θα επιλέγατε;
– Με συγκινούν οι ιστορίες των ανώνυμων Ελλήνων. Οπως έχουμε τον Αγνωστο Στρατιώτη για όσους πολέμησαν, θα έπρεπε να είχαμε το μνημείο του Ανώνυμου Ελληνα και Ελληνίδας για όσους επιβεβαίωσαν την αξία τού να είσαι Ελληνας. Σκέφτομαι λ.χ. τις οικογένειες που στάθηκαν δίπλα στους αγωνιστές του 1821, τους ελληνορθόδοξους πληθυσμούς στη Μικρά Ασία και στον Πόντο που διατήρησαν την ελληνικότητά τους. Ολους αυτούς που έκαναν ελληνική υπόθεση τη διάνοιξη και τη λειτουργία της διώρυγας του Σουέζ, τα πληρώματα των πλοίων που ταξίδεψαν με την ελληνική σημαία στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, τους πρώτους μετανάστες και τις μετανάστριες στην Αμερική που δούλευαν όλη την ημέρα στα ορυχεία, στην επέκταση του σιδηροδρόμου, στην κλωστοϋφαντουργία, αλλά έβρισκαν χρόνο να μεγαλώσουν τα παιδιά τους με ελληνικά ήθη, έθιμα και ταυτότητα. Σκέφτομαι τις γυναίκες που υποστήριξαν όσους πολεμούσαν στο ελληνοαλβανικό μέτωπο, αυτούς που έμειναν περήφανοι Ελληνες Εβραίοι αντικρίζοντας τα κρεματόρια του Αουσβιτς, τους απλούς ανθρώπους που συμμετείχαν στην αντίσταση στη διάρκεια της Κατοχής, τους αγρότες και εργάτες που ανοικοδόμησαν την Ελλάδα τη δεκαετία του 1950, όλους όσοι ξεχύθηκαν στους δρόμους και στις πλατείες στο όνομα της δημοκρατίας τις επόμενες δύο δεκαετίες, αυτούς που γύρισαν από το εξωτερικό το 1974 για να συμβάλουν σε μια νέα Ελλάδα, τους νέους που δούλεψαν εθελοντές στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας το 2004. Οσους προσέφεραν βοήθεια σε συνανθρώπους τους στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης και όσους υποδέχθηκαν τους μετανάστες και τους πρόσφυγες με αλληλεγγύη, παρά τις δυσκολίες που έχει η Ελλάδα να τους φροντίσει και να τους απορροφήσει.
«Ελευθερία ή Θάνατος»
– Oταν κοιτάζουμε λοιπόν το μέλλον, τι πρέπει να οραματιζόμαστε;
– Γιατί να μη σκεφτούμε την επόμενη μεγάλη επέτειο, τα 250χρονα που θα γιορτάσουν τα παιδιά ή τα εγγόνια μας; Σε ποια Ελλάδα θέλουμε να ζήσουν; Εγώ θα έλεγα μια Ελλάδα αντάξια του συνθήματος «Ελευθερία ή Θάνατος», δηλαδή μια χώρα που θα εγγυηθεί ελευθερία ύπαρξης και σκέψης σε όλα τα μέλη του κοινωνικού συνόλου. Ελευθερία στο να διαλέγει το άτομο τι θέλει να κάνει στη ζωή και ίσες ευκαιρίες για όλους, εφόσον αυτό δεν περιορίζει την ελευθερία του άλλου. Ατομική ελευθερία με αίσθηση ευθύνης και γνώσης πως ανήκουν όλοι σε μια συλλογικότητα, την ελληνική κοινωνία. Ας φτιάξουμε ένα έθνος με ενότητα και αλληλοσεβασμό, που προσαρμόζεται στις ανάγκες της εποχής, και μετά να λύσουμε τις όποιες μας διαφορές. Και θα βρούμε τις καλύτερες λύσεις όταν το κράτος λειτουργεί με διαφάνεια και οι πολίτες με αίσθημα των δικαιωμάτων και των ευθυνών τους. Σε ένα τέτοιο έθνος καμιά εναλλακτική πρόταση δεν στερείται εκ προοιμίου αίσθημα πατριωτισμού.