Στις παραστάσεις της Τελικής Κρίσης, στους νάρθηκες μοναστηριακών, κυρίως, ναών, ανάμεσα σε εκείνους που οδηγούνται στο πυρ της Κολάσεως είναι και ο παραζυγιστής, εκείνος δηλαδή που έκλεβε στο ζύγι, παραβαίνοντας αρχαία, βιβλική εντολή για σωστά ζύγια (βλ., ανάμεσα σε άλλα, Λευ 19:35-36, Δτ 25:13-16, Ωσ 12:8, Αμ 8:5). Αν ο παραβάτης της εντολής ξεγελάσει τους ανθρώπους, δεν θα μπορέσει να ξεγελάσει τον ίδιο τον Θεό, που κρατάει την ακριβέστερη ζυγαριά, αυτή στην οποία θέλει να ζυγιστεί ο δίκαιος Ιώβ: «Ας με ζυγίσει ο Θεός σε ζυγαριά σωστή [εν ζυγώ δικαίω], και θα αναγνωρίσει την ακεραιότητά μου [την ακακίαν μου]» (31:6).
Η Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία, πάντως, δεν αρκέστηκε στη βιβλική εντολή και στη ζυγαριά του Θεού, αλλά είχε θεσπίσει και τον θεσμό του επιθεωρητή μέτρων και σταθμών. Στο μυθιστόρημα του Γιόζεφ Ροτ «Το κάλπικο ζύγι» (1937, Αγρα 2017) τη θέση αυτή αναλαμβάνει, στη μυθοπλαστική περιοχή του Ζλότογκροντ, στην ανατολική μεθόριο της αυτοκρατορίας, ο Ανζελμ Αϊμπενσυτς, εγκαταλείποντας, μετά 12 χρόνια υπηρεσίας, τον στρατό, κάτω από την πίεση της γυναίκας του. Ο Αϊμπενσυτς είναι Εβραίος, που ωστόσο δεν κρατάει τίποτε πια από την πατρώα παράδοση πέρα από μια αχνή ανάμνηση του παππού του και της εβραϊκής κηδείας του (σ. 82).
Ο νέος επιθεωρητής θα αναλάβει τα καθήκοντά του με ζέση, αποφασισμένος να επιβάλει τον νόμο και να εγγυηθεί την τιμιότητα. Τα αποτελέσματα, όμως, της δράσης του θα είναι καταστροφικά, για τον ίδιο και για όλους. Η γυναίκα του μοιχεύει με τον γραμματέα του και γεννάει το παιδί εκείνου, ο επιθεωρητής την κλείνει σε ένα δωμάτιο μαζί με το παιδί και δεν την ξαναβλέπει, ο ίδιος ερωτεύεται την Ευφημία, την τσιγγάνα ερωμένη ενός αδυσώπητου εγκληματία, του Γιαντλόφκερ, ιδιοκτήτη μεθοριακού πανδοχείου στο χωριό Σβάμπυ (όπου εύκολα αναγνωρίζεται το γενέθλιο Μπρόντυ του συγγραφέα). Ο επιθεωρητής βυθίζεται στο αλκοόλ. Κατά την επιδημία της χολέρας που θα χτυπήσει την περιοχή και θα στείλει στον θάνατο χιλιάδες, θα πεθάνει η εγκαταλελειμμένη γυναίκα του και το παιδί της. Ο επιθεωρητής θα κλείσει στη φυλακή τον Γιαντλόφκερ, εκείνος όμως θα καταφέρει να αποφυλακιστεί με απάτη του διακινητή Κάπτουρακ και θα σκοτώσει τον Αϊμπενσυτς, αλλά δεν θα γλιτώσει τη σύλληψη, μαζί με τον Κάπτουρακ.
Στο «Κάλπικο ζύγι», γοητευτικό μείγμα ρεαλισμού και αλληγορίας, ο αναγνώστης του Ροτ βρίσκεται σε οικείο περιβάλλον: Γαλικία, με τους φτωχούς πλανόδιους Εβραίους εμπόρους της, μεθοριακό πανδοχείο, όπου συχνάζουν κάθε λογής φυγάδες και χαμένοι άνθρωποι, γνωστά πρόσωπα από άλλα μυθιστορήματά του, όπως ο φτωχός ιεροδιδάσκαλος Μέντελ Σίνγκερ, («Ιώβ»), ο διακινητής Κάπτουρακ («Το εμβατήριο του Ραντέτσκυ», «Ιώβ», «Ο βουβός προφήτης»), ο ενωμοτάρχης Σλάμα και ο υπηρέτης Ονούφριος («Το εμβατήριο του Ραντέτσκυ»), ο κοραλλέμπορος Πίτσενικ («Ο Λεβιάθαν»).
Ο Αϊμπενσυτς, όταν τον αποδιώξει η Ευφημία, θα νιώσει ανόητος, γελοίος, τη ζωή του χωρίς νόημα, και θα θέσει τότε και εκείνος στον εαυτό του το πανάρχαιο ερώτημα: «Ποιος κυβερνά επιτέλους τον κόσμο;» (σ. 125). Λίγο πριν πεθάνει, μετά το χτύπημα του Γιαντλόφκερ, βλέπει σαν σε όραμα τον εαυτό του να μην είναι επιθεωρητής μέτρων και σταθμών, αλλά έμπορος και αυτός, που πουλάει την πραμάτεια του με κάλπικα ζύγια. Μυριάδες κάλπικα ζύγια απλωμένα στον πάγκο του! Και εμφανίζεται ξάφνου μπροστά του ο Μέγας Επιθεωρητής λέγοντάς του πως ήρθε να ελέγξει τα ζύγια του. Ο Αϊμπενσυτς παραδέχεται ότι είναι ένας απλός έμπορος, που κλέβει και αυτός στο ζύγι, όπως όλοι. Περιμένει την ετυμηγορία του Μεγάλου Επιθεωρητή, του Θεού, και μένει εμβρόντητος όταν την ακούει: «Τα ζύγια σου είναι όλα κάλπικα μα και σωστά συνάμα. Δεν θα σου βάλουμε, λοιπόν, πρόστιμο! Παίρνουμε τα ζύγια σου για σωστά» (σ. 187, μτφρ. ελαφρώς αλλαγμένη).
Λίγες στιγμές πριν πεθάνει, αποκαλύπτεται στον άτεγκτο επιθεωρητή ότι δικαιοσύνη χωρίς επιείκεια δεν υπάρχει, ότι summum jus, summa injuria, δικαιοσύνη χωρίς έλεος είναι αδικία. Τι είδους δικαιοσύνη ήταν αυτή που έφερε διώκοντας τη φουκαριάρα ορνιθοπώλισσα Τσάτσκες ή τον φτωχό δάσκαλο Μέντελ; Σωστά ζύγια είναι τελικά τα συμπονετικά ζύγια. Τούτο το τελευταίο όραμα του Αϊμπενσυτς σημαίνει, άραγε, ότι η απάντηση στο ερώτημά του είναι πως ο Θεός κυβερνά τον κόσμο και εγγυάται μια τάξη δικαιοσύνης και ελέους μαζί;
Ο Μέγας Επιθεωρητής έχει πράγματι τα χαρακτηριστικά του Ζαμέσκιν και του Μέντελ Σίνγκερ, των δύο αγαθών ηρώων του μυθιστορήματος, δίπλα του όμως παραστέκει ο χωροφύλακας με κράνος και ξιφολόγχη. Δεν θα κατέληγα προσωπικά σε αυτό το αισιόδοξο συμπέρασμα για την απάντηση στο ερώτημα. Πρόκειται μάλλον για την έσχατη συνειδητοποίηση του Αϊμπενσυτς, μάταιη και άχρηστη, αφού πεθαίνει. Το μυθιστόρημα, εξάλλου, δεν τελειώνει με τον θάνατο του επιθεωρητή, για τον οποίο κανείς δεν δίνει δεκάρα, αλλά στο επόμενο κεφάλαιο, όπου η ζωή θα συνεχιστεί όπως πριν.
Ο Κάπτουρακ και ο Γιαντλόφκερ συλλαμβάνονται, ο Ζαμέσκιν φορτώνει τα συμπράγκαλά του και φεύγει, η Ευφημία δεν θα τον ακολουθήσει, οι πάγοι λιώνουν, η άνοιξη ξαναγυρίζει. Ολα τραβάνε τον δρόμο τους. Τελικά, κανείς δεν κυβερνά αυτό τον κόσμο. Αυτό φαίνεται να είναι το μελαγχολικό συμπέρασμα του μυθιστορήματος. Σε τούτον τον ανελέητο κόσμο, όμως, μαζί με τους φονιάδες, τους απατεώνες, τις πόρνες, ζει ατάραχος και ο Μέντελ Σίνγκερ.