ΦΕΡΝΑΝΤΟ ΣΟΡΕΝΤΙΝΟ
Αθέμιτες φιλοδοξίες
μτφρ. Λευτέρης Μακεδόνας
εκδ. Βακχικόν, 2021, σελ. 150
Υπάρχει ένα σύντομο διήγημα του Αργεντινού πεζογράφου Φερνάντο Σορεντίνο (γεν. 1942), ίσως το πιο γνωστό του, που ο τίτλος του λειτουργεί συγχρόνως και ως περίληψή του: «Υπάρχει ένας άντρας που έχει τη συνήθεια να με χτυπάει με μια ομπρέλα στο κεφάλι». Πράγματι, ο αφηγητής της ιστορίας περιγράφει πώς ζει ενώ ένας άγνωστος τον χτυπάει ασταμάτητα με μια ομπρέλα, ακόμα και όσο κοιμάται, αλλά και πώς τελικά, έπειτα από τόσο καιρό, ίσως να του κακοφαινόταν αν κάποια στιγμή ο άγνωστος με την ομπρέλα σταματούσε. Μοιάζει με κάποιους είδους παραβολή, με μια υπερβολή που μεταφέρει κάποιο μήνυμα. Oμως ο Σορεντίνο είναι ξεκάθαρος: «Δεν ανήκει στις προθέσεις μου το να κάνω κάποιου είδους συμβολισμό ή αλληγορία για το οτιδήποτε, δεν φιλοδοξώ να σου μεταδώσω κανένα διδακτικό μήνυμα, δεν επιδιώκω να σε μετατρέψω σε έναν καλύτερο άνθρωπο, ούτε επιχειρώ να ταρακουνήσω το πνεύμα σου ούτε, ακόμη λιγότερο, να σε επηρεάσω υπέρ κάποιας συγκεκριμένης πολιτικής, κοινωνικής ή φιλοσοφικής άποψης».
Το μήνυμα αυτό το στέλνει στους Eλληνες αναγνώστες που έχουν την ευκαιρία να διαβάσουν για πρώτη φορά μεταφρασμένα στη γλώσσα μας τα παράδοξα διηγήματά του στη συλλογή «Αθέμιτες φιλοδοξίες» που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Βακχικόν.
Ο Σορεντίνο σχολιάζει επίσης στην εισαγωγή πως η επιθυμία του είναι μόνο να βρει ο αναγνώστης κάποια ευχαρίστηση. Πόσο, όμως, η ρητή δήλωση του δημιουργού περί απουσίας νοήματος στερεί τελικά από το κείμενο το νόημά του; Ή μήπως μεταφέρεται η «ευθύνη» της ερμηνείας στον αναγνώστη;
Μπορούμε ενδεχομένως να διακρίνουμε μεταμφιεσμένη την «πρόσκληση συμμετοχής», που έλεγε κάποτε ο Γερμανός κριτικός Βόλφγκανγκ Iζερ. Ο αναγνώστης, λοιπόν, αναμφίβολα αντλεί κάποια ευχαρίστηση διαβάζοντας το διήγημα με την ομπρέλα, κυρίως χάρη στην εξωφρενική του διάσταση, ωστόσο χρησιμοποιεί τα κωμικά στοιχεία που του δίνονται για να εντοπίσει τις θλιβερές αναλογίες με την καθημερινότητα: η ενόχληση γίνεται συνήθεια, τρόπος ζωής.
Μαθητής του Μπόρχες
Ο Σορεντίνο είναι ως επί το πλείστον διηγηματογράφος, ακολουθώντας τον λογοτεχνικό του «δάσκαλο», Χόρχε Λουίς Μπόρχες. Οι δυο τους γνωρίστηκαν στο Μπουένος Aϊρες στο τέλος της δεκαετίας του ’60 και από τις συναντήσεις τους προέκυψε αργότερα η δημιουργία ενός βιβλίου με τις συζητήσεις τους (ο Μπόρχες έλεγε ότι ο Σορεντίνο γνώριζε το έργο του καλύτερα από τον ίδιο), χάρη στο οποίο ο νεαρός Σορεντίνο απέκτησε κάποια φήμη στα πρώτα του συγγραφικά βήματα.
Eκτοτε βέβαια διέγραψε μια μεγάλη πορεία, βρήκε την ταυτότητά του και τη θέση του στα γράμματα της Λατινικής Αμερικής (έχει μεταφραστεί και σε αρκετές άλλες γλώσσες), ωστόσο η σφραγίδα της επιρροής του Μπόρχες είναι φανερή, έστω και αχνή, στο δείγμα των 25 διηγημάτων της παρούσας έκδοσης. Η μέθοδος του Σορεντίνο είναι η εξής: συνυφαίνει το απολύτως καθημερινό με το μη πραγματικό, είτε αυτό είναι κάτι μυθικό ή απόκοσμο, είτε είναι απλώς παράλογο.
Κρατάει έτσι μια απόσταση από την αλήθεια και δημιουργεί τη συνθήκη του ανοίκειου, η οποία αποτελεί τη σταθερή του βάση. Τα πάντα παρεκκλίνουν απ’ το αναμενόμενο, η δράση είναι μονίμως απρόβλεπτη, οι σκέψεις των χαρακτήρων εκφέρονται λογικά αλλά ακούγονται αλλοιωμένες. Eτσι κι αλλιώς στο σύμπαν του κυριαρχούν πολλά άλλα πλάσματα (ζώα και έντομα) που δεν έχουν ακριβώς τις προβλεπόμενες ιδιότητες.
Oπως οι κατσαρίδες στο διήγημα που δίνει τον τίτλο στην συλλογή, οι οποίες προσπαθούν, εν μέρει επιτυχώς, να γίνουν ρινόκεροι. Αυτό, κατά τον Σορεντίνο, είναι μια «αθέμιτη φιλοδοξία», σε αντίθεση με μια θεμιτή φιλοδοξία, όπως αυτή του ταχυδρόμου που θέλει να γίνει υπουργός επικοινωνίας ή της γάτας που θέλει να γίνει τίγρης.
Περισσότερο απ’ τον Μπόρχες, πάντως, τα διηγήματα του Σορεντίνο θυμίζουν εκείνα τα πολύ σύντομα κείμενα του Χούλιο Κορτάσαρ που μοιάζουν με μικρές, ευφυείς φάρσες. Για παράδειγμα, το «Πώς να προστατευτεί κανείς από τους σκορπιούς» του Σορεντίνο δεν μπορεί παρά να διαβαστεί παράλληλα με το «Οδηγίες για το πώς να σκοτώσετε μυρμήγκια στη Ρώμη» του Κορτάσαρ.
Περισσότερο δηλαδή από το δίπολο φανταστικό-πραγματικό, ο Σορεντίνο τείνει προς το λογικό-παράλογο. Ο ίδιος προσθέτει στις επιρροές του και τον Μάρκο Ντενέβι αλλά και τον παλαιότερο Χοσέ Ερνάντες, συγγραφέα του επικού «Μαρτίν Φιέρο», που έτσι κι αλλιώς λειτουργεί συνήθως ως σημείο αφετηρίας τής πολύ πλούσιας παράδοσης της αργεντίνικης λογοτεχνίας. Σ’ αυτήν την παράδοση προστίθενται οι «Αθέμιτες φιλοδοξίες».