«Μοιάζει με αστυνομικό μυθιστόρημα», μας λέει η ερευνήτρια της Ακαδημίας Αθηνών Δέσποινα Βλάμη από τη Βενετία για το πέπλο μυστηρίου που καλύπτει εδώ και πάνω από διακόσια χρόνια τον συγγραφέα της «Ελληνικής Νομαρχίας», που κρύβεται πίσω από την υπογραφή «Ανονίμου του Ελληνος». Το χειρόγραφο μελετάται εδώ και πολλά χρόνια, αλλά μέχρι σήμερα κανένας ερευνητής δεν κατάφερε να ταυτοποιήσει το κείμενο, το οποίο θεωρείται ως το πρώτο επαναστατικό μανιφέστο που εκδόθηκε το 1806, με τον συγγραφέα του.
Αρκετοί λόγιοι και αγωνιστές της προεπαναστατικής περιόδου έχουν κατά καιρούς συνδεθεί με την πατρότητα του κειμένου, όπως οι Αδαμάντιος Κοραής, ο Ιωάννης Κωλέττης, ο Χριστόφορος Περραιβός, ο οποίος είχε εκδώσει βιβλίο στο Λιβόρνο το 1803, και άλλοι, αλλά οι υποθέσεις ποτέ δεν επιβεβαιώθηκαν με κάποιο χειροπιαστό στοιχείο.
Στο πλαίσιο του συνεδρίου που διοργάνωσε το περασμένο Σαββατοκύριακο το Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών στη Βενετία, με θέμα τον παροικιακό Ελληνισμό και την Επανάσταση του 1821, η ερευνήτρια του Κέντρου Ερεύνης του Μεσαιωνικού και Νέου Ελληνισμού της Ακαδημίας εκτίμησε ότι σύντομα ενδέχεται να δοθεί απάντηση στο μυστήριο.
Στο Λιβόρνο
«Εδώ και αρκετά χρόνια έχει εξακριβωθεί ότι το χειρόγραφο τυπώθηκε στο Λιβόρνο, στο τυπογραφείο του Τομάζο Μάζι που είχε στενές επαφές με την ελληνική κοινότητα του Λιβόρνο. Αυτό “δένει” καλά, διότι καταλαβαίνει κανείς ότι ίσως αυτός που το έγραψε ήταν κάποιος μέσα από την κοινότητα ή κοντά στην κοινότητα», σημειώνει στην «Κ» και προσθέτει ότι αυτήν την περίοδο γίνεται έρευνα στο αρχείο του τυπογράφου. «Ψάχνοντας το αρχείο του τυπογράφου μπορεί κάποιος να δει ποιος χρηματοδότησε την έκδοση και ενδεχομένως να φτάσει και στο όνομα του Ανονίμου που έγραψε το κείμενο. Αν βρούμε το αρχείο του 1806, είναι πολύ πιθανό να έχουμε αυτήν την απάντηση».
Το ενδιαφέρον για την αναζήτηση του άγνωστου συγγραφέα αναζωπυρώθηκε ξανά με αφορμή το τριήμερο συνέδριο «Οι Ελληνες έμποροι του Λιβόρνου και η Επανάσταση του 1821» που προγραμματίζεται να γίνει στην παραθαλάσσια πόλη της βόρειας Ιταλίας στις 8 Οκτωβρίου από την οργάνωση Borgo dei Greci, τον Δήμο Λιβόρνου, πανεπιστήμια της περιοχής, με την αιγίδα της Επιτροπής Ελλάδα 2021.
H κ. Βλάμη είναι μέλος της οργανωτικής επιτροπής και ήρθε σε επαφή με Ιταλούς ερευνητές που μελετούσαν την τυπογραφική ιστορία του Λιβόρνου. Μπορεί αρχικά να μην είχαν καλή γνώση για τις ιστορικές λεπτομέρειες της εποχής, σε σχέση με την ελληνική προεπαναστατική περίοδο, αλλά οι Ιταλοί ερευνητές δείχνουν τώρα μεγάλο ενδιαφέρον για να βοηθήσουν στη λύση του μυστηρίου.
«Πιστεύω ότι θα υπάρξει αποτέλεσμα. Πάντα πίστευα ότι από τα ιταλικά αρχεία θα βρίσκαμε κάποια απάντηση», λέει η κ. Βλάμη.
Το ερευνητικό ενδιαφέρον της κ. Βλάμη εστιάζεται στους Ελληνες εμπόρους του Λιβόρνου, το οποίο πριν από την ενοποίηση της Ιταλίας υπήρξε ένα από τα πιο γνωστά εμπορικά και εκδοτικά κέντρα με τη φήμη της Βενετίας και της Βιέννης. Η ελληνική κοινότητα άρχισε να οργανώνεται την περίοδο 1760-1765 με την ίδρυση της Συναδελφότητας της Αγίας Τριάδος και τη θεμελίωση του ομώνυμου ναού. Στο Λιβόρνο συγκεντρώθηκαν περίπου 100 οικογένειες εμπόρων από την Ηπειρο, τη δυτική Στερεά Ελλάδα, την Πελοπόννησο και τα νησιά. «Η κοινότητα δεν ήταν μεγάλη, αλλά ήταν ισχυρή», τονίζει η ερευνήτρια. Το λιμάνι του Λιβόρνου ειδικευόταν στο εμπόριο δημητριακών, καθώς είχε μεγάλες αποθηκευτικές εγκαταστάσεις για την αποθήκευση των προϊόντων και την αποστολή τους στο Λονδίνο. Από τα μέσα έως και τα τέλη του 19ου αιώνα το λιμάνι αρχίζει και φθίνει και η κοινότητα ενσωματώνεται στην κοινωνία της Τοσκάνης.
Το τυπογραφείο του Τομάζο Μάζι εξέδιδε τα διοικητικά έγγραφα και τους κανονισμούς της Συναδελφότητας και διάφορες ελληνικές εκδόσεις. Η έρευνα γύρω από τα αρχεία του Λιβόρνου έχει αποδώσει ήδη καρπούς, μας λέει η κ. Βλάμη, στο θέμα των Ελλήνων εμπόρων. «Ανακαλύψαμε πολύ πρόσφατα έναν απόγονο της οικογένειας Παππούδωφ της Φλωρεντίας, μιας μεγάλης οικογένειας ομογενών εμπόρων με ρίζες στη Ρωσία. Ο εν λόγω απόγονος έχει στην κατοχή του ένα άλμπουμ με φωτογραφίες από τους Ελληνες εμπόρους του Λιβόρνου που δεν ξέραμε ότι υπήρχαν».