Μια ιστορία με ηλικία μεγαλύτερη του ενός αιώνα, που για πολλούς παραμένει άγνωστη: ο διωγμός της Φώκαιας και η «εκκαθάριση» του ελληνικού πληθυσμού από αυτή την παραλιακή πόλη βόρεια της Σμύρνης, που συνέβη στις 12 και 13 Ιουνίου 1914. Και μια προσωπική ιστορία: το ταξίδι στη δυτική ακτή της Τουρκίας που έκανε η ποιήτρια και μεταφράστρια Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη. Αναζητώντας τις ρίζες της μητρικής οικογένειας ανακάλυψε την τουρκική πλέον Φώκαια, στην ίδια ακριβώς θέση με την παλιά, «ένα υπέροχο γραφικό λιμάνι, με ανακαινισμένα τα ελληνικά σπίτια, με συντηρημένες τις ελληνικές επιγραφές και με κατοίκους που ενθουσιάστηκαν όταν έμαθαν ότι είμαι Ελληνίδα», όπως λέει η ίδια.
Χάρη σε αυτή την τυχαία συνάντηση της μεγάλης, δημόσιας ιστορίας με τη «μικροϊστορία», την ιδιωτική ζωή των ανθρώπων που είναι φορείς της συλλογικής μνήμης, γεννήθηκε το online διαδραστικό ντοκιμαντέρ «Ο διωγμός της Φώκαιας, 1914» (phocaea1914.org). Αυτό το ολοκαίνουργο είδος ντοκιμαντέρ –online interactive documentary, δηλαδή i-doc–, που ενώ μοιάζει με παιχνίδι, συνδυάζει την ενδελεχή ιστορική έρευνα με τη διαδραστικότητα ενός site προσβάσιμου από όλους, στηρίζεται κατά κύριο λόγο σε «παραδοσιακά» υλικά: τεκμήρια αρχείων, φωτογραφικό υλικό εποχής που διασώθηκε από τύχη και τις μαρτυρίες πρωταγωνιστών των γεγονότων αλλά και των απογόνων τους, έτσι όπως αξιοποιούνται από την ψηφιακή πλέον προφορική ιστορία.
Η δημιουργός του εργάστηκε γι’ αυτό περίπου δυόμισι χρόνια χάρη στην υποτροφία για διδακτορική διατριβή από το Πανεπιστήμιο του Μπόρνμουθ. Στα πρώτα της βήματα δούλεψε ως ερασιτέχνις ιστορικός συγκεντρώνοντας το υλικό που συνδέεται με τον διωγμό του ελληνισμού της Φώκαιας. Ενα λογοτεχνικό έναυσμα ήταν το μυθιστόρημα «Γαλήνη» του Ηλία Βενέζη, που περιγράφει την εγκατάσταση των προσφύγων από τη μικρασιατική Φώκαια στη Παλαιά Φώκαια της Αναβύσσου. Ακολούθησε το φωτογραφικό υλικό του Γάλλου μηχανικού και ερασιτέχνη αρχαιολόγου Φελίξ Σαρτιώ (1876-1944), που στήριξε τον ελληνισμό της Μικράς Ασίας και έγινε μάρτυρας των τραγικών γεγονότων στη Φώκαια κατά την περίοδο που ανέσκαπτε την περιοχή.
Τις φωτογραφίες και το αρχείο με τα άρθρα και τις σημειώσεις του Σαρτιώ για τα γεγονότα του 1914 διέσωσε από αγαθή τύχη στο Παρίσι, το 2005, ο ιστορικός της φωτογραφίας Χάρης Γιακουμής και μας το παραδίδει με το βιβλίο του «Φώκαια 1913-1920. Η μαρτυρία του Φελίξ Σαρτιώ» (εκδ. Ιδρυμα Ριζαρείου). Επιπλέον, έμπνευση και ώθηση στην έρευνα έδωσε το ντοκιμαντέρ της Ανιές Σκλάβου και του Στέλιου Τατάκη «Γεγονότα στη Φώκαια 1914».
Ως προς το περιεχόμενο, το i-doc επικεντρώνεται στο συγκεκριμένο περιστατικό εθνοκάθαρσης και χρησιμοποιεί εκτεταμένο υλικό από πολλές πηγές. Πρόκειται για μεταγραφές προφορικών μαρτυριών από το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών καταγεγραμμένες τις δεκαετίες του 1950 και του 1960, σύγχρονες συνεντεύξεις με τους απογόνους των εκτοπισμένων και προσφύγων Φωκιανών και σύγχρονες συνεντεύξεις με τους σημερινούς κατοίκους της Φώκαιας (Eski & Yeni Foça) στην Τουρκία.
Τέλος, για να γίνει κατανοητό το ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο, το ντοκιμαντέρ περιέχει σύγχρονες συνεντεύξεις με Ελληνες και Τούρκους ιστορικούς. Εντέλει, το phocaea1914.org αποτελεί προϊόν συνθετικής εργασίας στην οποία καθοριστικά ήταν η συμβολή της Αλεξίας Τσαγκάρη, που έκανε την κινηματογράφηση των συνεντεύξεων, και ο σχεδιασμός από τη Βίκυ Δαμιανού της inventum.gr, που με αλλεπάλληλες δοκιμές σε κοινό «έστησε» ένα διαδικτυακό εργαλείο που σε προκαλεί να ψάξεις.
Το i-doc «Ο διωγμός της Φώκαιας, 1914» θα παρουσιάσει η Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη στην ημερίδα «Η προφορική ιστορία στον ψηφιακό κόσμο», που οργανώνει διαδικτυακά αύριο η Ενωση Προφορικής Ιστορίας.