Με ένα ημερολόγιο αφιερωμένο στη Σμύρνη, το «Σμύρνης Ενθύμιο», υποδέχεται το 2022 το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο (ΕΙΜ). Σε μια χρονιά στην οποία θα αναβιώσουν οι αναμνήσεις της καταστροφής της, έναν αιώνα μετά το ολοκαύτωμα εκείνου του Σεπτεμβρίου, η Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος (ΙΕΕΕ) επέλεξε να μας παρουσιάσει άλλες εικόνες της, εικόνες που σφύζουν από ζωή. Χρησιμοποιώντας φωτογραφίες και επιστολικά δελτάρια από το πλούσιο φωτογραφικό αρχείο που διαθέτει η εταιρεία, ανασυντίθεται η μορφή μιας πολιτείας ευημερούσας και κοσμοπολίτισσας «που σύμφωνα με όλες τις διηγήσεις, παρόλη την ποικιλία των εθνών και των θρησκευμάτων, παρέμενε στα βασικά της συστατικά μια πολιτεία ελληνική», όπως αναφέρει Θεμιστοκλής Π. Κοντογούρης, γ.γ. της ΙΕΕΕ. Το υλικό αυτό συνοδεύεται από λογοτεχνικά αποσπάσματα συγγραφέων, οι περισσότεροι από τους οποίους είχαν μικρασιατική καταγωγή, όπως ο Γιώργος Σεφέρης, ο Ηλίας Βενέζης, ο Κοσμάς Πολίτης και η Διδώ Σωτηρίου.
Μέσα από φωτογρα- φίες και επιστολικά δελτάρια, ανασυ- ντίθεται η μορφή μιας πολιτείας ευημερούσας και κοσμοπολίτισσας.
Ρουμπίνι στην Ανατολή
Αυτό το ταξίδι στον χρόνο με προορισμό το «ατίμητο ρουμπίνι στην Ανατολή», καθώς ονόμαζε τη Σμύρνη ο Κωστής Παλαμάς, γίνεται κατά κύριο λόγο με τη βοήθεια του φωτογραφικού φακού. Οι σελίδες του ημερολογίου εικονογραφούνται με ασπρόμαυρες και επιχρωματισμένες φωτογραφίες που απαθανατίζουν τοπία, στιγμιότυπα και ανθρώπους της πόλης. Επίσης, διασώζουν ιστορικές στιγμές, όπως η αποβίβαση του ελληνικού στρατού (1919) ή η προετοιμασία για την υποδοχή του βασιλιά Κωνσταντίνου Α΄. «Η νεότερη Σμύρνη, αυτή που καταστράφηκε στην πυρκαγιά του 1922, ζούσε με μια πολιτισμική και θρησκευτική ανεκτικότητα. Πολλές εθνότητες και εθνικότητες διαβιούσαν αρμονικά· συνυπήρχαν με θεαματικό τρόπο η Δύση και η Ανατολή, όπως ορθά σημείωσε ο Αμερικανός πρόξενος Τζορτζ Χόρτον. Ελληνες, Τούρκοι, Αρμένιοι, Λεβαντίνοι, Εβραίοι έχτισαν τις συνοικίες τους αλλά και, σε πολλές περιπτώσεις, μοιράστηκαν κάποιες κοινές, εργάστηκαν πλάι πλάι και μίλησαν την ελληνική, τη lingua franca της καθημερινότητας ακόμα και αυτών των Λεβαντίνων», σχολιάζει η Ανδρονίκη Μαρκασιώτη, επιμελήτρια του φωτογραφικού αρχείου του ΕΙΜ.
Στην εισαγωγή της που συμπεριλαμβάνεται στο ημερολόγιο –όπως και το κείμενο του κ. Κοντογούρη–, παρακολουθούμε μια πλήρη ιστορική αναδρομή που ξεκινάει από την ίδρυση της πόλης τον 14ο αιώνα. Την περίοδο που ζωντανεύει το ημερολόγιο –τέλος του 19ου έως και τις πρώτες δύο δεκαετίες του 20ού αιώνα–, η Σμύρνη χωριζόταν στην Ανω και την Κάτω πόλη. Το αρχαιότερο κομμάτι της, η Ανω πόλη, αποτελείτο από την τουρκική συνοικία, στην οποία όμως κατοικούσαν επίσης ορισμένοι Εβραίοι αλλά και λίγοι Ελληνες. Η Κάτω πόλη ήταν το καθαρά χριστιανικό κομμάτι της Σμύρνης. Ανατολικά, κοντά στον σιδηροδρομικό σταθμό Κασαμπά, απλωνόταν η αρμενική συνοικία με τον ναό του Αγίου Στεφάνου, δίπλα η αμιγώς ελληνική συνοικία του Αγίου Γεωργίου με τις Μεγάλες Ταβέρνες, την ελληνική αγορά της πόλης. Ακολουθούσε η συνοικία της Αγίας Φωτεινής, τα λεγόμενα Γυαλιάδικα και λίγο βορειότερα ο φημισμένος Φραγκομαχαλάς.