«Γυναίκες δεν γεννιόμαστε αλλά γινόμαστε», είναι μία από τις διασημότερες φράσεις της Σιμόν ντε Μποβουάρ. Στη Γαλλίδα φιλόσοφο και συγγραφέα οφείλονται αυτό και άλλα τσιτάτα που τροφοδότησαν τον δυναμικό φεμινισμό των δεκαετιών ’60 και ’70. Και μολονότι ως διανοούμενη δεν είναι πλέον τόσο επιδραστική στο ευρύ κοινό, η προσωπικότητά της τείνει να γίνει pop. Με αυτό το πρίσμα την ξανακοιτάζει και η καθηγήτρια φιλοσοφίας Κέιτ Κερκπάτρικ στη βιογραφία που έγραψε με τίτλο «Πώς η Σιμόν έγινε η Μποβουάρ» (εκδ. Μεταίχμιο, μετάφραση: Στέλλα Κάσδαγλη).
Αντλώντας υλικό από αδημοσίευτες πηγές αφηγείται την ιστορία της με τέτοιο τρόπο ώστε να εξηγήσει στον αναγνώστη πώς η Σιμόν διαμόρφωσε τον εαυτό της ώστε να γίνει το πρόσωπο που επιθυμούσε. Πώς δηλαδή ένα κορίτσι που γεννήθηκε στο Παρίσι το 1908, γόνος μιας οικογένειας που ανήκε στην ανώτερη αστική τάξη της χώρας με έναν αριστοκράτη πρόγονο ο οποίος μάλλον αποκεφαλίστηκε κατά τη Γαλλική Επανάσταση, έγινε μια μαχητική υπαρξίστρια φιλόσοφος, περνώντας μέσα από το επαναστατικό, πολυερωτικό, πολύπλοκο σχήμα της σχέσης με τον φιλόσοφο – σύμβολο Ζαν Πολ Σαρτρ. Η συγγραφέας μεταφέρει το κέντρο βάρους από εκείνον σε εκείνη, κάποιες φορές με μια έγνοια που φαντάζει υπερβολικά #MeToo. Η Μποβουάρ, που ποτέ δεν χρειάστηκε απολογητή της χειραφέτησής της, ίσως διαφωνούσε με αυτόν τον αναχρονισμό. Αυτή είναι η μόνη μας ένσταση σε μια εμπεριστατωμένη βιογραφία που διαβάζεται πολύ ευχάριστα.
Μία βιογραφία, ένα ιδιότυπο ρεπορτάζ-memoir, ένα δοκίμιο και ένα μυθιστόρημα – πολυπρόσωπο παραμύθι.
Με έναν άντρα αναμετριέται και η επόμενη συγγραφέας, σε ένα βιβλίο που ήταν εξαντλημένο και επανακυκλοφορεί, το «Ενας άντρας» της Οριάνα Φαλάτσι (εκδ. Πατάκης, μτφρ. Κωνσταντίνα Γερ. Ευαγγέλου). Αναμετριέται επίσης με τα οράματα, τα φαντάσματα, τους μύθους της ίδιας περίπου εποχής –δεύτερο μισό του 20ού αιώνα– αλλά στην Ελλάδα. Η δημοσιογράφος Οριάνα Φαλάτσι δεν είχε ανάγκη τον Αλέξανδρο Παναγούλη για να γίνει αποδεκτή από το κοινό της εποχής της. Ηταν ήδη γνωστή για τα μάχιμα ρεπορτάζ της σε εμπόλεμες ζώνες, τα βιβλία της πουλούσαν εκατομμύρια αντίτυπα. Μόνο που η γνωριμία τους με αφορμή μία συνέντευξη, και η σχέση μαζί του σφράγισε για πάντα τη ζωή της. Του γράφει σαν να του μιλάει, σε δεύτερο πρόσωπο. Ο τρόπος που αποκαλύπτεται η εσωτερική ζωή αυτού του όμορφου ζευγαριού το οποίο αγάπησε η Ελλάδα, παραμένει θερμός και συγκινητικός. Πέρα όμως από αυτό, τόσο η βιογραφία της Μποβουάρ όσο και το ιδιότυπο ρεπορτάζ-memoir της Φαλάτσι είναι βιβλία που συνδέουν στενά το ιδιωτικό με το δημόσιο, και μας τοποθετούν στο πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο της εποχής στην οποία έδρασαν τα πρόσωπα.
Με τον ίδιο τρόπο βλέπει την Ιστορία η πανεπιστημιακός, διανοούμενη, συγγραφέας, φεμινίστρια Μέριλιν Γιάλομ. Και σίγουρα σε αυτό το ιδιότυπο δοκίμιο, υπόδειγμα δημιουργικής χρήσης της προφορικής ιστορίας, είναι επηρεασμένη από την ψυχιατρική σκέψη του συζύγου της Ιρβιν. Ο τίτλος του είναι «Αθώοι μάρτυρες» (εκδ. Αγρα, μτφρ. Παλμύρα Ισμυρίδου), και περιλαμβάνει παιδικές αναμνήσεις γνωστών της προσώπων, ανδρών και γυναικών, από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πρόκειται για μια σειρά αφηγήσεων σε πρώτο πρόσωπο, που ανασυνθέτουν τα τραγικά γεγονότα, με απόλυτα βιωματικό τρόπο. «Εγιναν έτσι τα πράγματα;» θα μπορούσε να ρωτήσει κανείς ξέροντας τα παιχνίδια που παίζει η μνήμη, ιδίως όταν ανακαλεί συμβάντα της παιδικής ηλικίας. «Δεν έχει σημασία», απαντά η Γιάλομ. Στην ανάμνηση αυτά που εμφανίζονται είναι εξίσου σημαντικά με εκείνα που αποκρύπτονται ή διαστρεβλώνονται. Ιδίως όταν μέσω της αφήγησης και της καταγραφής επεξεργάζεται κανείς τα τραύματά του. Η Γιάλομ και σε αυτό το έργο της κοιτάζει το παρελθόν από μια ουμανιστική σκοπιά αποσκοπώντας περισσότερο στη συμφιλίωση μαζί του, παρά στην καταγγελία.
Το παρελθόν, ο τόπος και οι άνθρωποι βρίσκονται στο επίκεντρο του τελευταίου μυθιστορήματος της Ζυράννας Ζατέλη «Ορατή σαν αόρατη», που μόλις κυκλοφόρησε (εκδ. Καστανιώτης). Η συγγραφέας επιστρέφει στην πηγή, τη Μακεδονία, και ολοκληρώνει τώρα την τριλογία «Με το παράξενο όνομα Ραμάνθυς Ερέβους». Πιο ελεύθερη από ποτέ, επιτρέπει στη φαντασία να κυλήσει επάνω στο χαρτί και να πλέξει με συνειρμικό υλικό ένα γοητευτικό αφηγηματικό δίχτυ, ένα πολυπρόσωπο παραμύθι. Σχεδόν απαγκιστρωμένη από τη σύμβαση της ευθύγραμμης αφήγησης που επικεντρώνεται στον κεντρικό χαρακτήρα, ακολουθεί κρυμμένα, παράπλευρα μονοπάτια της μυθοπλασίας. Η εξιστόρηση μοιάζει με ένα σεργιάνι στα πάτρια εδάφη, μια επιστροφή στη ρίζα, τόσο για τη Ζατέλη όσο και για εμάς τους αναγνώστες.
