Από τα γραφεία της «Κ» στο Φάληρο βλέπαμε επί μήνες απέναντι την προκυμαία της… Σμύρνης. Για την ακρίβεια, ήταν η λιγότερο θελκτική, πίσω πλευρά της πελώριας ξυλοκατασκευής που στήθηκε στη γειτονιά μας, προκειμένου να αναπαραστήσει την παραλιακή «περαντζάδα», η οποία τον Σεπτέμβρη του 1922 πλημμύρισε από τους απελπισμένους Σμυρνιούς. Στο μεταξύ δημοσιεύθηκαν αρκετές φωτογραφίες και της μπροστινής όψης, την οποία τελικά απολαύσαμε στην πρεμιέρα του «Σμύρνη μου αγαπημένη», της νέας ταινίας του Γρηγόρη Καραντινάκη και της Μιμής Ντενίση, η οποία κυκλοφορεί από την προσεχή Πέμπτη στους κινηματογράφους.
Με συνολικό μπάτζετ που ξεπερνάει τα 4 εκατομμύρια ευρώ, η ταινία αποτελεί τη μεγαλύτερη ελληνική παραγωγή όλων των εποχών. Και όπως συνηθίζουν να λένε στο Χόλιγουντ, «τα χρήματα τα βλέπεις στην οθόνη»· από το ζωντάνεμα της πολύχρωμης μεγαλούπολης μέχρι τις πολεμικές σκηνές και το χάος της Καταστροφής. «Είναι θετικό ότι φαίνεται το μέγεθος της παραγωγής. Το όποιο άγχος δεν είναι το μπάτζετ, αλλά η ιστορία, ο τρόπος με τον οποίο θα την αφηγηθείς», μας λέει Γρηγόρης Καραντινάκης.
Οταν του αναφέρουμε τη λέξη «ευθύνη», επανέρχεται ξανά στη σχέση με το κοινό, είτε με την ευρεία είτε με την πιο στενή έννοια: «Υπάρχει ένα κομμάτι, όχι ακριβώς ευθύνης, αλλά υπευθυνότητας απέναντι στη συλλογική μνήμη. Το κομμάτι της προσφυγιάς, της φυγής γενικότερα και της απώλειας με απασχολούσε πολύ πριν από την ταινία και συνεχίζει να με απασχολεί. Στόχος μας ήταν ο θεατής να προβληματιστεί, να συγκινηθεί και να στοχαστεί σχετικά με τον κόσμο από τον οποίο προέρχεται. Κι επίσης να αναγνωρίσει κατά πόσο η Ιστορία είναι απλώς μια ευθεία γραμμή ή ένα σπιράλ, το οποίο έχει την τάση να επαναλαμβάνεται».
Μέσα σε αυτό το ιστορικό σπιράλ τοποθετείται η ιστορία της οικογένειας Μπαλτατζή, πλούσιων Ελλήνων επιχειρηματιών και εμπόρων της Ιωνίας, οι οποίοι έχουν τη δική τους καθημερινότητα, με τις κόντρες, τις ίντριγκες, τα γλέντια, τους έρωτες και την… κουζίνα τους. Η συνταγή προκειμένου όλα αυτά να παντρευτούν αρμονικά με το ιστορικό υπόβαθρο, δίχως να επισκιαστούν ή να επισκιάσουν, πέρασε (και) από τα χέρια του Αμερικανού Μάρτιν Σέρμαν, ο οποίος συνεργάστηκε με τη Μιμή Ντενίση στο σενάριο. «Η ταινία αφηγείται πάνω απ’ όλα μια ανθρώπινη ιστορία. Τα άτομα τυχαίνει να βρίσκονται μπλεγμένα σε αυτά τα τρομακτικά γεγονότα, γύρω από τα οποία η Μιμή έχει κάνει πολύ μεγάλη έρευνα. Η πρόκληση τώρα για εμάς ήταν να κρατήσουμε την πληροφορία, ενώ ταυτόχρονα διηγούμαστε την προσωπική ιστορία και αφήνουμε το κοινό ελεύθερο να ερμηνεύσει όσα βλέπει. Προσωπικά μου αρέσει να παρομοιάζω αυτήν τη διαδικασία με ένα ωραίο βραστό κατσαρόλας, όπου σιγομαγειρεύονται η πληροφορία και το συναίσθημα», μας λέει ο ίδιος.
Αν κανείς δει την ταινία, θα προσέξει πως αυτή χωρίζεται σε δύο αρκετά ευδιάκριτα μέρη: το πρώτο αποτελεί μια βουτιά στον θαυμαστό κόσμο της Σμύρνης, με τη συνύπαρξη λαών και γλωσσών, τις πλούσιες αγορές και το υψηλό πολιτισμικό επίπεδο. Το δεύτερο είναι, φυσικά, αυτό του ολέθρου, του θανάτου αλλά και της εγκληματικής αδιαφορίας όσων άφησαν τους Σμυρνιούς στη μοίρα τους. «Για εμένα πιο σημαντικό είναι το πρώτο κομμάτι της ταινίας. Εκεί υπάρχει αυτό που ειρωνικά χαρακτηρίζει όλους τους θνητούς ανθρώπους: η ψεύτικη αντίληψη ότι είμαστε άτρωτοι, η οποία κάποια στιγμή καταρρέει. Ακριβώς λόγω της πολυεθνικότητας και της πολυπολιτισμικότητας της Σμύρνης, σχεδόν όλοι οι ήρωες, κυριολεκτικά μέχρι την τελευταία στιγμή, δεν πιστεύουν ότι κάτι τρομερό θα συμβεί. Ισως γίνει δίπλα, αλλά όχι εκεί. Υπήρχε μια αντίληψη ενός προστατευμένου “Κήπου της Εδέμ”. Ολο αυτό κατέρρευσε μέσα σε μόνο λίγες ημέρες. Από δραματουργικής άποψης τώρα, προφανώς όσο πιο πολύ τονίσεις την ομορφιά, τόσο πιο οδυνηρό φαντάζει το φινάλε», σημειώνει ο κ. Καραντινάκης.
Υπάρχει, πάντως, όπως είπαμε, και ένα δεύτερο κομμάτι που έχει να κάνει με την ίδια την Καταστροφή και όσα συνετέλεσαν στο να συμβεί. Η ταινία, φυσικά, δεν είναι ντοκιμαντέρ για να προχωρήσει σε βαθύτερα αίτια και συσχετισμούς, ωστόσο, έστω και σχηματικά, περνά τα συμπεράσματα της ιστορικής έρευνας που έχει πίσω της. «Υπάρχει ένα ολόκληρο ιστορικό τόξο που αφορά την εποχή και συμπεριλαμβάνει τους Βαλκανικούς Πολέμους, τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, με την ήττα της Γερμανίας αλλά και την ακόλουθη παλινόρθωσή της, την Οκτωβριανή Επανάσταση, τον Εθνικό Διχασμό και τη Μικρασιατική Εκστρατεία.
Το σημαντικότερο συμπέρασμα που βγαίνει είναι πως όλοι είμαστε λίγο-πολύ υποχείρια κάποιων συμφερόντων ερήμην μας. Κι όταν ανοίγει το κουτί της Πανδώρας δεν υπάρχει γυρισμός. Ακόμα και Τούρκοι βρέθηκαν στον ρόλο του θύματος. Ειδικά οι Τσέτες αφέθηκαν από τον τουρκικό στρατό να δράσουν ανεξέλεγκτα και έκαναν θηριωδίες».
Αυτά τα εγκλήματα και οι αιματηρές εικόνες υπάρχουν μεν στο (εκτεταμένο) καταληκτικό μέρος του φιλμ, κρατώντας ωστόσο κάποιο μέτρο ως προς την απεικόνιση της βίας. «Αυτά που έχουμε διαβάσει και παραδίδουν ιστορικά οι πηγές είναι πιο σκληρά από αυτά που δείχνουμε στην ταινία. Κάποιες σκηνές δεν συμπεριλήφθηκαν για δραματουργικούς λόγους, όμως θεωρήσαμε πως πρέπει να λάβουμε υπόψη και τη φόρτιση του θεατή, η οποία προέρχεται συνολικά από την ταινία», εξηγεί σχετικά ο Γρηγόρης Καραντινάκης.