«Με την πρώτη μου επίσκεψη στον χώρο ένιωσα ότι βρέθηκα στο σπίτι της Ωραίας Κοιμωμένης», έλεγε η Γαλλίδα διακοσμήτρια Fabienne Spahn, που επιμελήθηκε το interior design στο νέο ξενοδοχείο και το θρυλικό εστιατόριο «Ολυμπος-Νάουσα» της Θεσσαλονίκης («Η αναγέννηση ενός μύθου», 06.11.2017, Περιοδικό «Κ»). Κάπως έτσι ένιωσαν και οι αρχαιολόγοι της Εφορείας Αρχαιοτήτων πόλης Θεσσαλονίκης όταν έσκαψαν στα βαθύτερα στρώματα επί της οδού Νίκης 5. Μόνο που τα παραμύθια και οι βασιλιάδες ήταν ζωγραφισμένα σε ευρωπαϊκές πορσελάνες από κοινούς θνητούς, που χάθηκαν κάτω από τα ερείπια της κατεστραμμένης πόλης από την πυρκαγιά του 1917.
Νησίδα μνήμης
Ενας αρχαιολογικός θησαυρός θαμμένος στα θεμέλια του διατηρητέου, όχι μόνο «ξύπνησε» το παρελθόν, αλλά έδειξε ότι το «Ολυμπος-Νάουσα» αποτελεί νησίδα μνήμης μιας γειτονιάς επικεντρωμένης στην εστίαση, στις γαστριμαργικές απολαύσεις, τον άρτον και τα θεάματα διαχρονικά, από τους πρώτους βυζαντινούς έως τους οθωμανικούς χρόνους. Αμφορείς από τον γειτονικό λιμένα του Μ. Κωνσταντίνου, αγγεία –προϊόντα ντόπιων βυζαντινών και μεταβυζαντινών εργαστηρίων–, αλλά και απομεινάρια ζωής που γλίτωσαν από την πυρκαγιά, αναδύθηκαν από το παλίμψηστο του χώρου κατά τη διάρκεια της ανακατασκευής του (2019-2021). Κι αν μέχρι πρότινος ο μύθος για το «Ολυμπος-Νάουσα» ξεκινούσε από την ανοικοδόμησή του το 1926 σε σχέδια Ζακ Μοσέ, οι αρχαιολόγοι Στέλλα Βασιλειάδου, Πέλλη Μάστορα και Βασιλική Καραγιάννη πιάνουν το νήμα της ιστορίας του από τα βάθη των αιώνων.
Η έκπληξη ήταν μια μεγάλη ποσότητα θραυσμάτων από πορσελάνινα σκεύη που βρέθηκαν στο στρώμα της πυρκαγιάς. «Πρόκειται για ένα σπάνιο, αν όχι μοναδικό, στα αρχαιολογικά δεδομένα της Θεσσαλονίκης φαινόμενο απόρριψης καλής ποιότητας σερβίτσιων ευρωπαϊκής προέλευσης, τα οποία βάσει των κατασκευαστικών χαρακτηριστικών και της διακόσμησής τους χρονολογούνται στον 19ο αιώνα», αναφέρουν οι αρχαιολόγοι της ΕΦΑΠΘ Στέλλα Βασιλειάδου και Πέλλη Μάστορα.
Τα σπασμένα σερβίτσια, όπως έδειξε η έρευνα, προέρχονται κυρίως από αγγλικά εργαστήρια των περιοχών Staffordshire και Swansea. Τα περισσότερα ήταν διακοσμημένα με δυο ιδιαίτερα προσφιλή στην Αγγλία θέματα: το γνωστό ως «Willow», το οποίο εξιστορεί αγγλικής επινόησης παραμύθι για τον απαγορευμένο έρωτα νεαρού ζεύγους Κινέζων και το «Wild Rose», στο οποίο εικονίζεται το περίφημο πάρκο Nuneham Courtenay στο Oxfordshire. Αλλα θέματα όπως ο Ρήνος, η Παλαιστίνη, η Δαμασκός και η Πάτρα είναι τυπικά του κινήματος του ρομαντισμού και του οριενταλισμού στην τέχνη του 19ου αιώνα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τέσσερα πιάτα που απεικονίζουν το βασιλικό ζεύγος της Σουηδίας, Οσκαρ και Ιωσηφίνα. Πρόκειται για σπάνιο αναθηματικό πιάτο το οποίο φιλοτεχνήθηκε το 1844 με αφορμή την ανάληψη του θρόνου από το βασιλικό ζεύγος.
Συλλεκτικό πάθος
«Πρόκειται για ένα σπάνιο, αν όχι μοναδικό, φαινόμενο», αναφέρουν οι αρχαιολόγοι Στέλλα Βασιλειάδου και Πέλλη Μάστορα.
Στα εισαγόμενα από την Ευρώπη σκεύη, τα οποία καλύπτουν ευρεία περίοδο από τις πρώτες δεκαετίες του 19ου έως και τις αρχές του 20ού αιώνα, συγκαταλέγονται θραύσματα από πιάτα διαφόρων σχημάτων, πιατέλες, σουπιέρες, φλιτζανάκια του καφέ και άλλα επιτραπέζια σκεύη με ποικίλες διακοσμήσεις και τεχνικές (τύπου Mocha και Imari, της εταιρείας Meissen, μαγιόλικα από τον Τάραντα της Απουλίας, κ.ά. Χρησιμοποιήθηκαν ποτέ αυτά τα σερβίτσια ή ικανοποιούσαν το συλλεκτικό πάθος κάποιου Θεσσαλονικιού; Προέρχονται από ιδιωτική συλλογή, από τον εξοπλισμό ή από βιτρίνα ξενοδοχείου ή εστιατορίου;
«Το γεγονός ότι ορισμένα σκεύη είχαν συγκολληθεί πριν από την απόρριψή τους, δείχνει ότι οι πορσελάνες δεν είχαν μόνο χρηστική αλλά και συλλεκτική αξία. Τόσο η προέλευσή τους από αγγλικά εργαστήρια όσο και τα θέματα είναι ενδεικτικά του ιδιαίτερου γούστου του ιδιοκτήτη της συλλογής», εξηγούν οι κ.κ. Βασιλειάδου και Μάστορα. «Δεδομένου ότι στο οικόπεδο του «Ολυμπος-Νάουσα» προϋπήρχε ο πρώτος κινηματογράφος της Θεσσαλονίκης –Σινέ Ολύμπια (καταστράφηκε στην πυρκαγιά του 1917), που διαδέχτηκε το εστιατόριο Ολύμπια– θα ήταν λογικό να υποθέσουμε ότι η συλλογή ανήκε στον εξοπλισμό ή σε κάποια βιτρίνα του. Ωστόσο η θραύση και η απόρριψη τέτοιας μεγάλης ποσότητας αξιόλογων σκευών δείχνει βίαιη καταστροφή. Η πιο πιθανή εκδοχή είναι οι πορσελάνες να προέρχονται από το γειτονικό πολυτελές μεγάλο Ξενοδοχείο της Αγγλίας το οποίο κτίστηκε αμέσως μετά την επιχωμάτωση της προκυμαίας και καταστράφηκε από την πυρκαγιά το 1917», επισημαίνουν.
Τα ευρήματα, χρήσιμα για την τοπιογραφία της Θεσσαλονίκης, επιβεβαιώνουν αποσπασματικά τη διαχρονική εικόνα του παραλιακού μετώπου έως την πυρκαγιά του 1917. Θραύσματα κεραμικής και αμφορέων από εργαστήρια της Μικράς Ασίας, της Παλαιστίνης και της Αιγύπτου για τη μεταφορά κρασιού ή λαδιού και ρητίνης και αγγεία από ντόπια εργαστήρια, που βρέθηκαν σε βάθος περίπου 12 μέτρων, μαρτυρούν τον εμπορικό χαρακτήρα του λιμανιού από τους πρωτοβυζαντινούς μέχρι τους βυζαντινούς χρόνους ενώ οικοδομικά υλικά και κεραμικά νεότερης περιόδου σχετίζονται με τη διαμόρφωση της προκυμαίας, η οποία ολοκληρώθηκε το 1878. Το θαλάσσιο τείχος διερχόταν περίπου 100 μέτρα βορειότερα (κατάλοιπά του έχουν εντοπιστεί σε εκσκαφές θεμελίων στην οδό Καλαποθάκη). Οπως είναι γνωστό, κατεδαφίστηκε το 1870 με απόφαση του Σαμπρή πασά στο πλαίσιο εξευρωπαϊσμού της πόλης. Στόχος ήταν η απόκτηση παραθαλάσσιων προνομιούχων οικοπέδων τα οποία θα πωλούνταν σε υψηλές τιμές, καθώς επρόκειτο για ελκυστικές θέσεις ανέγερσης καταστημάτων και ξενοδοχείων.
Το οικόπεδο
Στη ζώνη αυτή χωροθετείται το οικόπεδο του «Ολυμπος-Νάουσα». Η θεμελίωσή του το 1926, εξαιτίας της σαθρότητας του εδάφους λόγω της θάλασσας έγινε σε πασσάλους 4,5-5 μέτρων τοποθετημένους σε πυκνή διάταξη. Στα έγκατά του έριξαν, εκτός από τα πανάκριβα σερβίτσια, μπουκάλια, ένα κουτάλι, μια ταμπακιέρα, καθώς και τα υπολείμματα (σόλες παπουτσιών, τακούνια κ.ά.) ενός εργαστηρίου υποδηματοποιίας που λειτουργούσε στο ίδιο οικοδομικό τετράγωνο.
Σε λίγες ημέρες οι προβολείς θα φωτίσουν το χαρακτηρισμένο ως «μνημείο – έργο τέχνης» (1993) εκλεκτικιστικό κτίριο του Μεσοπολέμου, που διατηρεί ενεργή τη μνήμη στην πόλη. Το θρυλικό εστιατόριο «Ολυμπος-Νάουσα», σημείο αναφοράς στο πεντάστερο ξενοδοχείο ON Residence, μπαίνει και πάλι στον χάρτη της Θεσσαλονίκης για να γράψει το τρίτο κεφάλαιο της ιστορίας του. Ισως σε μια γωνιά του τα αγγλικά σερβίτσια να βρουν μια θέση στο πολυτελές ξενοδοχείο, όπως είχαν πριν από έναν και πλέον αιώνα.
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr