Το τεράστιο ατελιέ του Μπράις Μάρντεν στην Υδρα κυριολεκτικά κολυμπάει στο φως. Ο επάνω όροφος του πάλαι ποτέ αρχοντικού των Κριεζήδων ήταν ανέκαθεν χώρος εργασίας: το δωμάτιο όπου ράβονταν τα ιστία των καραβιών τους. Από το 1993 εδώ ζωγραφίζει ο Νεοϋορκέζος καλλιτέχνης τις περιόδους που ζει στο νησί. Στη δική μας επίσκεψη, ο ίδιος δεν βρισκόταν στην Ελλάδα, αλλά το εργαστήριο, στη λιτότητά του, διατηρεί έντονη τη παρουσία του: ένας μακρόστενος πάγκος εργασίας με απλωμένα τα εργαλεία του και τα χρώματα, ένας παλιός καναπές σε μια άκρη κι ελάχιστα αντικείμενα τριγύρω, που η δύναμη του μεσημεριανού ήλιου κυριολεκτικά εξαϋλώνει. Ακουμπισμένος στον τοίχο στέκεται ένας πίνακας, πολύ καιρό τώρα ημιτελής, λέει ο εικαστικός Δημήτρης Αντωνίτσης, φίλος του Μάρντεν και της συζύγου του Ελεν, ιδανικός συνοδός στην ξενάγησή μας στη οικία Μάρντεν. Κοιτάζοντας τον πίνακα, αναρωτιόμαστε τι του λείπει. Για εμάς είναι ολοκληρωμένος.
Ο Μάρντεν δεν συμφωνεί. Συχνά, ύστερα από μια ημέρα δουλειάς, καλύπτει ολόκληρη την επιφάνεια του έργου με ένα στρώμα χρώματος και αρχίζει από την αρχή κρατώντας μόνο μία φωτογραφία της προηγούμενης σύνθεσης. «Ακόμη και σε έργα που πίστευα ότι έχουν τελειώσει, υπάρχουν τόσες διακυμάνσεις στην επιφάνεια που σε δυσκολεύουν να τα “διαβάσεις”», εξηγεί όταν τον ρωτούν γιατί δουλεύει με αυτόν τον τρόπο. «Η αφηρημένη ζωγραφική είναι περισσότερο ανοιχτή στο βλέμμα, κι έχει μεγαλύτερη σχέση με τον πραγματικό κόσμο. Αλλά δεν είναι συγκεκριμένη, αφηγηματική, δεν σου λέει τι πρέπει να δεις. Ας κοιτάξει κανείς τους πίνακες ως οχήματα, που θα τον μεταφέρουν κάπου αλλού», σχολιάζει.
Αυτός είναι ο δικός του τρόπος να προσεγγίζει την αφαίρεση. Η τέχνη του τον τοποθετεί ανάμεσα στους πιο σημαντικούς εκπροσώπους του αμερικανικού αφηρημένου εξπρεσιονισμού, μέλος της δυναμικής γενιάς που ανδρώθηκε στη Νέα Υόρκη των ’60s και σημάδεψε τη σύγχρονη ζωγραφική στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. «Ο μεγαλύτερος από τους παλιούς», όπως τον έχουν ονομάσει οι New York Times, στα 83 του χρόνια παραμένει πιστός στο όραμά του, από τις μονόχρωμες συνθέσεις που θυμίζουν τη πρώτη του φάση, όταν χρησιμοποιούσε μια σπάτουλα κουζίνας αντί για ένα συμβατικό πινέλο, μέχρι τις πρόσφατες «θηλιές» ασπρόμαυρων καλλιγραφικών σχημάτων που τις δουλεύει με ξερά κλαδάκια αντί πινέλου. Κι εδώ στο εργαστήριο της Υδρας, δίπλα στα πανάκριβα χρώματα Κρέμερ που έρχονται από τη Νέα Υόρκη, υπάρχουν ραβδιά διαφόρων μεγεθών. Τα μαζεύει στους περιπάτους του, για να δημιουργήσει αυτή τη ζωγραφική που μοιάζει με απλή χειρονομία – σχέδια ρευστά, γραμμές που στην πορεία δουλεύονται και ξαναδουλεύονται. Οσο για τις αυστηρές γεωμετρίες του, «το παραλληλόγραμμο είναι μια μεγάλη ανθρώπινη εφεύρεση!» έχει πει. «Ειδικά στους μονοχρωματικούς πίνακες, αναζητώ ακριβώς το σωστό χρώμα για το συγκεκριμένο ορθογώνιο».
«Ας κοιτάξει κανείς τους πίνακες ως οχήματα, που θα τον μεταφέρουν κάπου αλλού».
Τα πάντα στη ζωγραφική σχετίζονται με το φως και ίσως είναι αυτό που τον έδεσε με το νησί, και την Ελλάδα, ήδη από τη δεκαετία του 1970. Μποέμ και κοσμοπολίτης, έχει ρίξει έκτοτε γερές άγκυρες εδώ, παραμένοντας σε επαφή όχι μόνο με το τοπίο αλλά και με τους ντόπιους, σε σύνδεση επίσης με την καλλιτεχνική κοινότητα του νησιού. Σε ένα ντουλάπι στο δωμάτιό του μέσα σε αυτό το καταπληκτικό σπίτι που διατηρείται όπως ακριβώς ήταν όταν εδώ ζούσε η Ελένη Κριεζή με τον σύζυγό της, κόμη ντε Γκενερόν, υπάρχουν κολλημένες παλιές ασπρόμαυρες καρτ ποστάλ με αρχαιοελληνικά έργα, αυτές που κάποτε διέθεταν τα πωλητήρια των μουσείων. Η ματιά του Μάρντεν πέφτει σαν μεγεθυντικός φακός επάνω στην Ελλάδα αναδεικνύοντας στοιχεία που του μιλούν, οικεία στην προσωπικότητα και στο έργο του.
Από το συγκεκριμένο κομμάτι της δουλειάς του, που εμπνέεται από την πνευματικότητα της αρχαιοελληνικής κληρονομιάς, αντλεί υλικό η έκθεσή του στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, η οποία εγκαινιάζεται την προσεχή εβδομάδα στο πλαίσιο της σειράς «Θεϊκοί Διάλογοι». Ζωγραφικοί πίνακες, σχέδια, σημειωματάρια θα παρουσιαστούν σε διάλογο με επιλεγμένες αρχαιότητες από τις μόνιμες συλλογές του μουσείου προσκαλώντας τον θεατή να αποκωδικοποιήσει το εικαστικό λεξιλόγιο του ζωγράφου. Η έκθεση επίσης περιλαμβάνει τρία νέα έργα του Μάρντεν σε μάρμαρο και για πρώτη φορά την ενότητα των σχεδίων του για τους κυματισμούς στη θάλασσα του Αργοσαρωνικού.
Η έκθεση με τίτλο «Brice Marden και Ελληνική Αρχαιότητα» θα πραγματοποιηθεί στο Μέγαρο Σταθάτου, από τις 20 Μαΐου έως τις 29 Αυγούστου 2022.