«Το πόδι μας πάτησε το ελληνικό χώμα. Συγκινήθηκα, έκλαψα. Πόσο πιο όμορφα θα ήταν αν ήσαν και οι δικοί μου μαζί! Να ζουν; Να τους σκότωσαν; Να πέθαναν από τις ταλαιπωρίες και τις στεναχώριες; Μέσα σε τόσο κόσμο κανείς δικός σου, κανείς συγγενής». Ανέστης Παπαδόπουλος από το Καράνταγ της Σαμψούντας του Πόντου (Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, «Η Εξοδος», τ. 5).
Αρθρο στην εφημερίδα «Βραδυνή» (3/12/1923), με τίτλο «Αφγανιστανούπολις» που σχολιάζει επιτιμητικά την εικόνα της Αθήνας των προσφυγικών καταυλισμών: «(…) Η πολυανθρωπία έφερε και την ασχήμιαν μαζί της. Η παράγκα, η οποία το πολύ να ενεφανίζετο άλλοτε εις τα άκρα της πόλεως, ευδοκιμεί εις τα κέντρα μας όσον ούτε οι καμέλιες εις φιλανθή οίκον. (…) Πολλά είχομεν επιτύχει εις την πόλιν μας, αν και υπήρχον δι’ αυτήν οι πλέον δυσμενέστεροι όροι. Και προ παντός είχομεν πραγματοποιήσει κάποιαν τάξιν, ευπρέπειαν, ανθρωπισμόν. Κουρελόπανα δεν ενεφανίζοντο εις τα κέντρα της πρωτευούσης, ούτε οι εμπορικοί δρόμοι της είχον όψιν εμποροπανηγύρεως».
Βίωμα του ξεριζωμού
Χάρη σε τεκμήρια της εποχής –αποσπάσματα από εφημερίδες, μαρτυρίες προσφύγων– ο κόσμος εκείνου του δύσκολου καιρού συναντάει το παρόν.
Αυτά τα αποσπάσματα αποτελούν δύο από τα πολλά κείμενα για το βίωμα του ξεριζωμού, την εμπειρία της προσφυγιάς και τη δοκιμασία της νέας εγκατάστασης, που αφηγούνται μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στην έκθεση «Θυμάμαι στο ’22». Πρόκειται για μια έκθεση με πλούσιο ηχητικό υλικό, που παρουσιάζεται στην Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων, σχεδιασμένη ειδικά για μαθητές και εκπαιδευτικούς στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού προγράμματος του Δήμου Αθηναίων «Το παιδί, η πόλη και τα μνημεία».
Ομως δεν απευθύνεται μόνο στις νεαρές ηλικίες, καθώς το περιεχόμενό της είναι ενδιαφέρον, πρωτότυπο και, ευτυχώς, χωρίς διδακτισμό. Χάρη σε τεκμήρια της εποχής –αποσπάσματα από εφημερίδες, μαρτυρίες προσφύγων από τους τόμους της «Εξόδου» του ΚΜΣ και ανέκδοτα ημερολόγια–, που έχει διαλέξει με προσοχή ο ιστορικός και αρχειονόμος των ΓΑΚ Γιάννης Γκλαβίνας, ο κόσμος εκείνου του δύσκολου καιρού συναντάει το παρόν. Σκοπός δεν είναι να διαιωνιστεί το τραύμα της Μικρασιατικής Καταστροφής, αλλά να βγει η Ιστορία από τα σχολικά βιβλία και να γίνει σύγχρονη εμπειρία, συνεπώς γνώση για τους μελλοντικούς πολίτες.
Ο επισκέπτης μπορεί να ακούσει ηχογραφημένες τις πολύ προσεγμένες αναγνώσεις των μαθητών, ηχητικά αρχεία που εκτίθενται σε τέσσερις αίθουσες-μουσειακούς χώρους στις εγκαταστάσεις του παλαιού εργοστασίου φωταερίου. Μαζί τους παρουσιάζεται καλοδιαλεγμένο φωτογραφικό υλικό, το οποίο προέρχεται από τη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου (Library of Congress), το ΚΜΣ και το αρχείο Πουλίδη της ΕΡΤ. Τα παιδιά διαβάζουν με συναίσθημα και επίγνωση του κειμένου, υπογραμμίζοντας με τη φωνή τους τα σημεία που φαίνεται ότι τα εντυπωσιάζουν. Ο εκθεσιακός σχεδιασμός έχει δημιουργήσει οκτώ θεματικές ενότητες. Η αφήγηση ξεκινά από την Καταστροφή και συνεχίζει με το ταξίδι προς την Ελλάδα, την προσωρινή εγκατάσταση, την αναζήτηση των συγγενών, την εργασία, τις σχέσεις με τους γηγενείς, τα συναισθήματα και τα στερεότυπα που, ιδίως το πρώτο διάστημα, δυσκόλεψαν την αφομοίωση των προσφύγων από τον ντόπιο πληθυσμό.
Σε αυτές τις προσεκτικά επιμελημένες ηχογραφήσεις, ο επισκέπτης θα ανακαλύψει σίγουρα άγνωστες πληροφορίες για την εγκατάσταση των προσφύγων του ’22 στην Αθήνα, απαραίτητες για να συνθέσει την εικόνα εκείνης της περιόδου. Το ηχογραφημένο υλικό είναι διαθέσιμο επίσης στην ιστοσελίδα του προγράμματος με τη μορφή podcast. Η έκθεση διαρκεί έως τέλος Οκτωβρίου και παρουσιάζεται παράλληλα με τη μόνιμη έκθεση του Βιομηχανικού Μουσείου Φωταερίου.