Η συναυλία του Θεσσαλονικιού ράπερ ΛΕΞ στις 3 Ιουλίου, στη Νέα Σμύρνη, δεν ήταν μόνο μια συναυλία που εξέπληξε με τη μαζικότητά της αρκετούς μη μυημένους στον χώρο της εγχώριας χιπ χοπ. Ούτε ήταν απλώς μια συναυλία που κατέδειξε την αδυναμία των παραδοσιακών μέσων να αντιληφθούν τον προ πολλού ερχομό μιας υπόγειας αλλά ολοζώντανης καινούργιας καλλιτεχνικής τάσης. Hταν και μια συναυλία που στα σόσιαλ μίντια κυρίως πυροδότησε αρκετές συζητήσεις γύρω από το αποτύπωμά της: ήταν αισθητικό, εμπορικό ή μήπως, πάνω απ’ όλα, κοινωνικό και πολιτικό; Ο «αστικός ρεαλισμός» των στίχων του ΛΕΞ ευνοούσε τέτοιες ερμηνείες.
Σηματοδοτεί, όμως, η συναυλία του κάποιου είδους μετατόπιση της κοινωνίας; Μπορεί το γεγονός να αντιστοιχιστεί με κάποια πολιτική τάση ή να φανερώσει κάποιο πολιτισμικό παράδειγμα που μέχρι τώρα παρέμενε αόρατο; Και αν ναι, την εντάσσουν όλα αυτά στην ίδια κατηγορία με παλιότερες μαζικές συναυλίες, όπως εκείνες των Λαμπράκηδων πριν από τη χούντα, του Μίκη Θεοδωράκη μετά την πτώση της και κατόπιν του Διονύση Σαββόπουλου και του Γιώργου Νταλάρα στο Ολυμπιακό Στάδιο των ’80s; Ή μήπως παραπέμπει σε ένα μεταγενέστερου τύπου συναυλιακό γεγονός, το οποίο ευνοεί μικρότερες, πιο προσωπικές αφηγήσεις και που τα εργαλεία για την κατανόησή του δεν θυμίζουν τα αντίστοιχα παλιά;
Μια πρώτη απάντηση επιχειρούν να δώσουν ένας διδάσκων πολιτισμικής ιστορίας και ένας τραγουδοποιός.
Ανεμοδείκτες κοινωνικών αλλαγών
Toυ Κώστα Κατσάπη*
Είναι οι συναυλίες ανεμοδείκτες κοινωνικών αλλαγών; Στην πολιτισμική ιστορία επιχειρούμε συχνά αυτό που αποκαλούμε «πολιτισμική ανάλυση των πολιτικών φαινομένων»: να ψηλαφήσουμε τις πολιτισμικές προϋποθέσεις αλλαγών στο πολιτικό σκηνικό, που η παραδοσιακή πολιτική ιστορία τις αντιμετωπίζει ως κάτι «αυτονόητο». Οι συναυλίες μπορεί να είναι ανεμοδείκτες κοινωνικών αλλαγών, δεδομένου ότι λειτουργούν ως ρωγμές που δίνουν ορατότητα σε συναισθήματα, ιδέες, ουτοπίες, ελπίδες και απογοητεύσεις, πράγματα που δημιουργούν «κοινότητες συναισθημάτων», φέροντας κοντά ανθρώπους που ίσως στεγάζονται σε διαφορετικούς πολιτικούς χώρους ή και αδιαφορούν για την πολιτική. Βεβαίως, δεν έχει κάθε συναυλία τέτοια κοινωνική λειτουργία. Η οποία, δε, ουδεμία σχέση έχει με τον αριθμό των συμμετεχόντων. Κάποιες «ιστορικής σημασίας» συναυλίες έχουν υπάρξει συναπάντημα γενεών. Το Γούντστοκ το 1969 ήταν μια τέτοια περίπτωση, όπως και οι συναυλίες του Γιώργου Νταλάρα στο ΟΑΚΑ το 1983, του Διονύση Σαββόπουλου στον ίδιο χώρο (την ίδια χρονιά) αλλά και το πάρτι του Λουκιανού στη Βουλιαγμένη, τον Ιούλιο του 1983. Η συναυλία των Ρόλινγκ Στόουνς στο γήπεδο του Παναθηναϊκού, τον Απρίλιο του 1967, επίσης μπορεί να ταξινομηθεί στην κατηγορία των «ιστορικής σημασίας» συναυλιών, ενώ για συναυλίες με χιλιάδες θεατές, όπως αυτή του ίδιου συγκροτήματος το 1998 στο ΟΑΚΑ, δύσκολα θα έλεγα το ίδιο. Αντιθέτως, μικρές συναυλίες, όπως εκείνες που πραγματοποιήθηκαν προδικτατορικά από τη Νεολαία Λαμπράκη, γνωρίζουμε ότι λειτούργησαν ως κέλυφος ευρύτερων διεργασιών και ζυμώσεων.Στο ντοκιμαντέρ «Τραγούδια της φωτιάς», ο Νίκος Κούνδουρος καταγράφει τις μεγάλες συναυλίες που πραγματοποιήθηκαν τους τελευταίους μήνες του 1974. Το πάθος του πλήθους, η αίσθηση μυσταγωγίας και η συνειδητοποίηση εκ μέρους των θεατών του βάρους της ιστορικής στιγμής την οποία συνδιαμορφώνουν, ξεκλειδώνουν σε μεγάλο βαθμό την πολιτική ηγεμονία του σοσιαλιστικού κόμματος που ακολούθησε την επόμενη δεκαετία. Αν συναυλίες όπως αυτή του ΛΕΞ μπορούν να έχουν ανάλογη λειτουργία, είναι κάτι που κανείς δεν μπορεί να πει ακόμα με σιγουριά.
* Ο κ. Κώστας Κατσάπης είναι ιστορικός, Πάντειο Πανεπιστήμιο.
Ζούμε σε μια κοινωνία του θεάματος
Toυ Στάθη Δρογώση*
Ακούω τον ΛΕΞ από το 2014. Οι στίχοι του μου μοιάζουν με μια πιο άγρια εκδοχή των Στέρεο Νόβα – μιλάει κι αυτός για αστικά τοπία. Στη συναυλία του, λοιπόν, ένιωσα μια ψυχική ανάταση γιατί πονάω την ελληνική μουσική και γιατί είδα πολλούς νέους ανθρώπους που μου θύμισαν ότι κι εμείς γεμίζαμε κάποτε θέατρα για να ακούσουμε Ξύλινα Σπαθιά, Τρύπες, Ενδελέχεια, Ονειροπαγίδα, Διάφανα Κρίνα.
Το απίστευτο ήταν ότι οι νέοι αυτοί γνώριζαν όλους τους στίχους. Και ενώ χόρευαν και φώναζαν συνθήματα, δεν έφτασαν σε επεισόδια. Ηταν μια γιορτή· μια πολύ ωραία συναυλία.
Είναι πολύ στενόμυαλο να κομματικοποιείς έναν καλλιτέχνη. Στον ΛΕΞ ειδικά ακούω κυρίως μια αστική ποίηση και αν 25.000 νέοι χτυπιούνται με τις ρίμες του, αυτό, ναι, είναι μια νίκη: πολύς κόσμος ασφυκτιά στο mainstream και δεν θέλει μόνο να διασκεδάζει, αλλά και να σκέφτεται.
Ο ΛΕΞ σε κάνει να σκέφτεσαι, όμως δεν είναι διδακτικός· δεν κηρύσσει το μίσος, αλλά αυτοσαρκάζεται. Είναι ένας καλλιτέχνης που θέτει ερωτήματα. Τι πιο υγιές;
Ναι, οι συναυλίες της μεταπολίτευσης ήταν πολιτικά γεγονότα. Από εκεί και πέρα, όμως, ζούμε σε μια κοινωνία του θεάματος και καταναλώνουμε τέχνη από εδώ κι από εκεί. Και επειδή το ελληνικό τραγούδι έχει μια μεγάλη ιστορία με αρκετές επαναλήψεις, λίγες συναυλίες μπορούν να με συγκινήσουν πια, να με κάνουν να πω «ήμουν εκεί» – συνήθως είναι πολύ επαγγελματικές. Η συναυλία του ΛΕΞ ήταν μια μαγική στιγμή, αλλά και μια πολύ ωραία διοργάνωση.
Ηταν συγκινητική, όπως πρέπει να είναι μια συναυλία –γιατί αλλιώς αρκείσαι να παίζει ο δίσκος–, και ήταν επίσης μια συναυλία που περνούσες ωραία. Ας μην εστιάζουμε, λοιπόν, μόνο στο πόσοι πήγαν, αλλά και στο γιατί: κάποιοι απλώς δεν μπορούν να εκφραστούν με τα μεσημεριανάδικα, με το πανηγύρι της αυτοβελτίωσης, με τη δυστοπική ευδαιμονία· θέλουν καλλιτέχνες που να τους συνδέουν με την κανονική ζωή και τους κανονικούς ανθρώπους. Και ο ΛΕΞ εκφράζει έναν τέτοιο κόσμο πολύ καιρό πριν από τη συναυλία αυτή.
* Ο κ. Στάθης Δρογώσης είναι τραγουδοποιός.