Για τη Σιρίν Νεσάτ αυτό που συμβαίνει αυτές τις μέρες στο Ιράν είναι αντίστοιχο των αντιδράσεων που ξέσπασαν μετά τον θάνατο του Τζορτζ Φλόιντ στις ΗΠΑ. «Τα παιδιά μας και οι γυναίκες μας δεν πρέπει να είναι αναλώσιμα, οι ζωές τους μετρούν, το αίμα τους μετράει», λέει η διάσημη Ιρανή εικαστικός στην «Κ» σχολιάζοντας τις πολυπληθείς και αιματηρές διαδηλώσεις που ξέσπασαν μετά τον θάνατο της 22χρονης Μαχσά Αμίνι. Γεννημένη το 1957 έφυγε από την πατρίδα της για σπουδές στην Αμερική το 1973. Επιστρέφοντας δέκα χρόνια μετά την Ισλαμική Επανάσταση αντίκρισε τη μεταμόρφωση που είχε υποστεί η χώρα της και οι γυναίκες του Ιράν από το θεοκρατικό καθεστώς του Χομεϊνί.
Ο προβληματισμός της για τη ζωή των γυναικών εκφράστηκε στη φωτογραφική σειρά οι «Γυναίκες του Αλλάχ» (Women of Allah) που της χάρισε διεθνή αναγνώριση. Οι γυναίκες φορούν τσαντόρ και κρατούν όπλα αλλά το πρόσωπό τους, τα χέρια και τα πόδια, τα μόνα σημεία του σώματος που έμεναν ακάλυπτα, είναι γεμάτα με στίχους φεμινιστικών ποιημάτων γραμμένα με την παραδοσιακή περσική καλλιγραφία. Μία από αυτές τις εικόνες έστειλε στην «Κ» όταν της ζητήσαμε ένα έργο της που να αποτυπώνει διαχρονικά τον αγώνα των Ιρανών γυναικών κατά της καταπίεσης του θεοκρατικού καθεστώτος.
Η ίδια είναι μία από τις πιο δυναμικές φωνές της ιρανικής διασποράς που γνωρίσαμε στην Ελλάδα χάρη στην Αννα Καφέτση και το ΕΜΣΤ. Στη μόνιμη συλλογή του μουσείου βρίσκεται άλλωστε το έργο της «Mαχντόχτ» (2004), μια βιντεοεγκατάσταση του κύκλου «Γυναίκες χωρίς άντρες» (Women without Men), μια μεταφορά το ομώνυμου, απαγορευμένου, μυθιστορήματος της Σαρνούς Παρσιπούρ που αφηγείται τη ζωή πέντε γυναικών που προσπαθούν να επιβιώσουν σε μια αυταρχική ανδροκρατούμενη κοινωνία.
«Ο,τι έχω κάνει μέχρι τώρα σχετίζεται συμβολικά με αυτό που συμβαίνει τώρα», μας λέει από το σπίτι της στη Νέα Υόρκη, «όπως το θέμα του γυναικείου σώματος που χρησιμοποιείται ως καμβάς για τις ιδεολογικές συγκρούσεις της ισλαμικής κουλτούρας».
Η νέα γενιά δεν θέλει ένα δημοψήφισμα, δεν θέλει μόνο μεταρρυθμίσεις, θέλει αυτή η κυβέρνηση να φύγει.
Σε μια χαρακτηριστική ομιλία της, η Νεσάτ έχει πει ότι η πολιτική ιστορία του Ιράν από την Ισλαμική Επανάσταση και έπειτα «ενσαρκώνεται» στη ζωή και στη μορφή των γυναικών που εμφανίζονται να κραδαίνουν όπλα, να καλύπτουν το σώμα τους ή να επαναστατούν. Εδώ και δέκα μέρες το Ιράν φλέγεται. «Απελευθερώθηκε η απογοήτευση και η οργή του κόσμου που έβραζε. Το τζίνι βγήκε από το λυχνάρι», λέει.
Είναι, λοιπόν, αυτή μια στιγμή αλλαγής για την ιρανική ιστορία; «Αυτό είναι το μεγάλο ερώτημα για όλους μας», σχολιάζει, «μετά την Ισλαμική Επανάσταση έχουν σημειωθεί κατά καιρούς διάφορες, σποραδικές, εξεγέρσεις αλλά τα τελευταία χρόνια γίνονται ολοένα και πιο συχνές. Νομίζω αυτή είναι η μεγάλη διαφορά καθώς και το διακύβευμα των διαδηλώσεων. Η νέα γενιά δεν θέλει ένα δημοψήφισμα, δεν θέλει μόνο μεταρρυθμίσεις, θέλει αυτή η κυβέρνηση να φύγει. Επίσης, αυτές οι διαδηλώσεις δεν συμβαίνουν πια στις μεγάλες πόλεις αλλά έχουν εξαπλωθεί σε όλη τη χώρα. Οι επόμενες μέρες θα είναι πολύ κρίσιμες».
Ενώ μιλάμε μας λέει ότι ο σύντροφός της, ο κινηματογραφιστής Σόγια Αζάρι, είναι μονίμως στο Διαδίκτυο ψάχνοντας τις τελευταίες ειδήσεις για την κατάσταση στο Ιράν. Η οικογένεια της Νεσάτ ζει εκεί και η επικοινωνία τους έχει δυσκολέψει από τη μέρα που η ιρανική κυβέρνηση απαγόρευσε τη σύνδεση στο Διαδίκτυο. «Είναι πρώτη φορά, ίσως και διεθνώς, που βλέπουμε ένα τέτοιο κίνημα να έχει επικεφαλής γυναίκες», σημειώνει και προσθέτει ότι ο φόβος της ιρανικής κυβέρνησης είναι πως αν «χαλαρώσει» τους κανόνες στο θέμα του χιτζάμπ τότε θα χάσει τον έλεγχο πάνω στους ανθρώπους. «Τη στιγμή που οι γυναίκες αποκτήσουν ένα δυτικό στυλ, θα έχει χάσει (η κυβέρνηση) τη λαβή της στην κοινωνία. Ακόμη μια φορά το γυναικείο σώμα γίνεται η ιδεολογική ρητορεία τους και όσο διατηρείται αυτή η κατάσταση, παραμένουν στην εξουσία. Οι γυναίκες όμως τώρα λένε, ως εδώ, η θρησκεία ασκείται μέσα στο σπίτι και όχι πάνω στο σώμα μου».
Στη νέα της δουλειά η Νεσάτ επιστρέφει και πάλι στο θέμα του γυναικείου σώματος που γίνεται στόχος κάθε λογής επιθέσεων. Αφηγείται την ιστορία μιας Ιρανής πολιτικής κρατουμένου που έχει κακοποιηθεί σεξουαλικά και την προσπάθειά της να επιβιώσει. Αν βγάλουμε από την εξίσωση τον γεωγραφικό προσδιορισμό, το θέμα αφορά τις γυναίκες σε κάθε γωνιά του κόσμου.
Σε μια άλλη αντιστοιχία, η κατάσταση στο Ιράν δεν αφορά μόνο το Ιράν. «Είναι ένα παγκόσμιο θέμα για τον αγώνα εναντίον των ανθρώπων με εξουσία, των αυταρχικών κοινωνιών, είναι για την Ουκρανία που πολεμά τη Ρωσία, όσους παλεύουν ενάντια στον Τραμπ. Αφορά τους ανθρώπους που ζουν σε καθεστώς καταπίεσης και εξεγείρονται και στην περίπτωση των γυναικών, που είναι στη χειρότερη κατάσταση απ’ όλους, αν κάνουμε αυτό που θεωρούμε σωστό και αντισταθούμε δεν υπάρχει περίπτωση να χάσουμε. Στο τέλος, αυτό που αντιμετωπίζουμε είναι το ερώτημα της τυραννίας».
