Είναι δυνατόν να «φυλακιστεί» το πνεύμα μιας πόλης σε 500 τετραγωνικά μέτρα ενός μουσείου, με τη βοήθεια 300 εκθεμάτων; Γίνεται να παρουσιαστούν «ψηφίδες από την ψυχή της» και να προσφέρουν στο κοινό μια πλούσια αντίληψη για την ιστορία και τους ανθρώπους της, η οποία θα αιχμαλωτίζει τον καθένα με διαφορετικό τρόπο; Και αν ναι –αν η πόλη μπορεί να παρουσιαστεί ως «έκθεμα» και μάλιστα ανεπιτήδευτο, «ωμό»– θα καταφέρει «να γαργαλήσει την περιέργεια και το ενδιαφέρον όλων μας –αυτών που δεν έχουν πάει ποτέ, αυτών που έχουν περάσει για οποιονδήποτε λόγο και αυτών που είναι γέννημα-θρέμμα και νομίζουν πως την ξέρουν– ώστε να την ανακαλύψουν σε μια προσωπική επίσκεψη»;
Με λόγια σαν τα παραπάνω περιέγραφε την έκθεση «Μυστήριο_29: Ελευσίνα – Ωμό Μουσείο» η επιμελήτριά της, Ερατώ Κουτσουδάκη, στη χθεσινή παρουσίασή της στο Μουσείο Μπενάκη – Πειραιώς, όπου το εγχείρημα θα φιλοξενηθεί από τις 13 Οκτωβρίου έως τις 27 Νοεμβρίου, με ελεύθερη είσοδο. Πρόκειται για ένα έργο που προαναγγέλλει το πρόγραμμα του θεσμού «Ελευσίνα 2023 Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης» και το οποίο αποτελεί μια διαδρομή στην Ελευσίνα από τους αρχαίους μέχρι τους νεότερους χρόνους, από τις παραδόσεις της μέχρι την εκβιομηχάνισή της και την πολύπαθη εργασιακή πραγματικότητά της, αλλά και από τη σχέση της με τις τέχνες και τον Αισχύλο μέχρι τους κατοπινούς κατοίκους της και τις κοινότητές τους.
«”Ελευσις” σημαίνει άφιξη του αξιοσημείωτου, προσώπου, αντικειμένου ή γεγονότος», έλεγε χθες ο Μιχαήλ Μαρμαρινός, καλλιτεχνικός διευθυντής της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας, ενώ η Δέσποινα Γερουλάνου, πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου του οργανισμού, εξέφραζε την πίστη ότι πλέον ο κόσμος θα θέλει να επισκεφθεί την πόλη και δεν θα «αποστρέφει το βλέμμα», όπως έλεγε ο Φίλιππος Κουτσαφτής, σκηνοθέτης του ντοκιμαντέρ «Αγέλαστος πέτρα».
Η έκθεση προαναγγέλλει το πρόγραμμα της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, που ξεκινάει σε λίγους μήνες.
Πώς ακριβώς, όμως, παρουσιάζει η έκθεση τη θεατή και αθέατη ιστορία της Ελευσίνας; Ενας πρώτος άξονάς της περνάει μέσα από τη λογική των «cabinets of curiosities» της Αναγέννησης: τα εκθέματα που παρουσιάζονται σε ειδικές προθήκες, περιλαμβάνουν από ένα αττικό ερυθρόμορφο κανάτι του 5ου π.Χ. αιώνα μέχρι ένα νυφικό σεγκούνι των αρχών του 20ού αιώνα, ένα καταστατικό του Συνδέσμου Ποιμένων Ελευσίνας του 1907, εισιτήρια κινηματογραφικών αιθουσών και προσωπικά ημερολόγια του Φίλιππου Κουτσαφτή.
Ακολούθως, στα «ομιλούντα πορτρέτα» σύγχρονων Ελευσινίων, μπορεί κανείς να παρακολουθήσει βίντεο με την καταξιωμένη στην Ελευσίνα αρχαιολόγο Καλλιόπη Παπαγγελή, με τον πρόεδρο του Εργατοϋπαλληλικού Κέντρου Ελευσίνας-Δυτικής Αττικής Βαγγέλη Λίγγο ή με την, ιδιαίτερα αγαπητή στην πόλη, Ευαγγελία Νοδάρα, που διαχειρίζεται στο Facebook τη σελίδα «Η γωνιά της παλιάς Ελευσίνας μας». Ο χώρος της έκθεσης περιβάλλεται από λιθογραφίες, φωτογραφίες (μεταξύ των οποίων κάποιες του Νικόλαου Τομπάζη από την Ελευσίνα του 1955 και κάποιες του Γιώργη Γερόλυμπου από τα βιομηχανικά κελύφη της το 2014), αλλά και από λογοτεχνικά αποσπάσματα με αναφορά στην Ελευσίνα και την υπογραφή του Σατωβριάνδου και του Γκιστάβ Φλομπέρ. Στη μυστηριακή «στοά» με τα κρυμμένα μυστικά της πόλης, που δεσπόζει στο κέντρο, μπορεί κανείς να βρει από ευρωπαϊκές εκδόσεις του 17ου αιώνα με αναφορά στην Ελευσίνα μέχρι δίσκους του Στέλιου Καζαντζίδη, ο οποίος έχει ταφεί στην πόλη. «Αξιοσημείωτο» είναι επίσης το γλυπτό «Γυναίκα με κοσμήματα» (1968) του Γιάννη Παππά, που συνδέθηκε με τη θεά Δήμητρα.
Την ίδια στιγμή, στην ίδια την πόλη, οι προετοιμασίες για την έναρξη του θεσμού καλά κρατούν. Κάποιοι στεγασμένοι χώροι του Παλαιού Ελαιουργείου, των οποίων η ανακαίνιση εκκρεμούσε, θα είναι έτοιμοι εντός του έτους, ενώ μέσα στο 2023 θα έχει ολοκληρωθεί η ανακαίνιση του εργοστασίου χρωμάτων «Ιρις» και του παλιού κινηματογράφου Ελευσίς. Πώς το έλεγε όμως ο συγγραφέας Χένρι Μίλερ; «Στην πραγματικότητα η Ελευσίνα είναι ακόμα ακέραιη και είμαστε εμείς που έχουμε γίνει κομμάτια, διασκορπισμένοι και θρυμματισμένοι σε σκόνη».
Η έκθεση πραγματοποιείται από την «Ελευσίνα 2023» σε συνδιοργάνωση με το Μουσείο Μπενάκη και από τον Δεκέμβριο έως τον Φεβρουάριο θα παρουσιαστεί και στο παλαιό δημαρχείο της Ελευσίνας.