Το 1993 ένα τρομερό φονικό συντάραξε τη Γαλλία. Ο Ζαν-Κλοντ Ρομάν, σαράντα χρόνων, δολοφόνησε τη γυναίκα του, τα δύο μικρά παιδιά του και τους γονείς του. Βαριές υποψίες τον βάρυναν επίσης ότι πέντε χρόνια νωρίτερα είχε σκοτώσει και τον πεθερό του. Ο συγγραφέας Εμανουέλ Καρρέρ (γενν. 1957), όταν διάβασε την είδηση στις εφημερίδες, έστειλε ένα γράμμα στον δολοφόνο και ζητούσε να τον συναντήσει. Εκείνος θα απαντήσει δύο χρόνια αργότερα. Τελικά η συνάντηση θα γίνει, ο Καρρέρ θα παρακολουθήσει τη δίκη, θα αλληλογραφήσει επί τρία χρόνια μαζί του (σ. 196) και, έπειτα από επτά χρόνια, το 2000, κυκλοφορεί επιτέλους το μυθιστόρημά του «L’ Adversaire» (την ίδια χρονιά και στα ελληνικά: «Ο εχθρός», εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, από τις οποίες κυκλοφορούν και όλα σχεδόν τα άλλα βιβλία του που έχουν μεταφραστεί στη γλώσσα μας). Ο δολοφόνος Ζαν-Κλοντ Ρομάν παρουσιαζόταν στο περιβάλλον του ως γιατρός, ενώ είχε εγκαταλείψει τις σπουδές του στο δεύτερο έτος, και ερευνητής στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, όπου δεν είχε πατήσει ποτέ το πόδι του. Eζησε όλη τη ζωή του μέσα στο ψέμα, ήταν ένας βιρτουόζος του ψεύδους. Τον πίστευαν όλοι. Eνα μικρό παιδαριώδες ψέμα που στάθηκε η αρχή χρειάστηκε χιλιάδες άλλα για να μη φανερωθεί. Ο Ρομάν έγινε το ψέμα του. Το ψέμα θα τον οδηγήσει στην κατάχρηση ξένου χρήματος και, όταν κινδυνεύει να αποκαλυφθεί, στο αποτρόπαιο έγκλημα, για να μην το μάθουν οι μόνοι άνθρωποι που τον ενδιέφερε να μην το μάθουν. Oταν μπαίνει στη φυλακή, τώρα πια που όλοι ξέρουν, ο Ρομάν ζει «μια τελείως πρωτόγνωρη ψυχική ελευθερία» (σ. 40), «η ζωή δεν υπήρξε ποτέ τόσο ωραία. Είμαι ένας δολοφόνος, έχω τη χειρότερη δυνατή εικόνα στα μάτια της κοινωνίας, είναι όμως πιο εύκολο να αντέξω αυτή την κατάσταση παρά τα είκοσι προηγούμενα χρόνια του ψεύδους» (σ. 171-172).
Τον Καρρέρ δεν τον ενδιαφέρουν τα γεγονότα, όταν αποφασίζει να συναντήσει και να γράψει για τον Ρομάν, αλλά τι συνέβαινε στο μυαλό αυτού του ανθρώπου τις χιλιάδες ώρες που έλεγε ότι ήταν στο γραφείο του και δεν ήταν, μα περιπλανιόταν στα δάση (σ. 30-31), τι συνέβαινε στο μυαλό του, όταν έβαλε στο βίντεο να δει μαζί με τα παιδιά του τα «Τρία γουρουνάκια» λίγο πριν τα σκοτώσει (σ. 149). Αυτή η απόφαση τον φέρνει σε δύσκολη θέση, αφού τον τοποθετεί αναγκαστικά από τη μεριά του δολοφόνου (σ. 41, 44). Αν ο συγγραφέας θέλει να καταλάβει τι γινόταν στο μυαλό του Ρομάν, και από τη μεριά του δολοφόνου υπάρχει μια προσδοκία: περιμένει από τον συγγραφέα να του κάνει τη φοβερή ιστορία πιο κατανοητή στον ίδιο και στον κόσμο (σ. 38). Ποια απάντηση έδωσε τελικά ο Καρρέρ στα ερωτήματα που τον κίνησαν να ασχοληθεί με αυτή την εφιαλτική ιστορία; Ουσιαστικά, καμία! Επιβεβαιώνει απλώς εκείνο που ήταν η αρχική του διαίσθηση, ότι δηλαδή αυτό που έκανε ο Ρομάν ήταν μια πράξη ενός ανθρώπου που «ωθήθηκε στα άκρα από δυνάμεις που τον ξεπερνούν» (σ. 32). Ναι, αλλά ποιες είναι αυτές οι δυνάμεις; Είναι ο εχθρός, απαντάει ο συγγραφέας ήδη από τον τίτλο του βιβλίου, ο εχθρός του Θεού και του ανθρώπου: «αυτό[ς] που η Βίβλος αποκαλεί σατανά, δηλαδή εχθρό» (σ. 24), είναι ο «αντικείμενος» της χριστιανικής γραμματείας. Αυτό που θέλει να πει ο Καρρέρ με τον τίτλο του μυθιστορήματος δεν είναι ότι ο Ρομάν είναι δαίμονας, αλλά ότι τα σκοτάδια της ψυχής του δεν εκλογικεύονται, ότι δεν υπάρχει ανθρώπινη απάντηση σε αυτό που έκανε. Το ακραίο κακό δεν εξηγείται, δεν εκλογικεύεται, μένει ανεξήγητο για να μας σαστίζει και να μας τρομάζει για το τι μπορεί να κάνει ο άνθρωπος στον άνθρωπο, ακόμη και στο ίδιο το παιδί του.
Τι συνέβαινε στο μυαλό ενός ανθρώπου που έβαλε στο βίντεο να δει μαζί με τα παιδιά του τα «Τρία γουρουνάκια» λίγο πριν τα σκοτώσει;
Μετά την αρχική επιστολή που έστειλε στον Ρομάν και όσο εκείνος δεν απαντάει, ο Καρρέρ θα γράψει το μυθιστόρημα «Τα μαθήματα στο χιόνι» (εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 1997 / «La Classe de neige», 1995). Ενα δεκάχρονο αγόρι συνθλίβεται από μια διάχυτη αγωνία, επινοεί και τροφοδοτεί διαρκώς τους φόβους και τους εφιάλτες του. Ποιος μπορεί να ξέρει τι συμβαίνει στην ψυχή ενός παιδιού, ποιοι φόβοι και ποιες αγωνίες την αυλακώνουν; Αυτά που φοβάται ο μικρός, τη στιγμή της πρώτης αφύπνισης της σεξουαλικότητάς του, είναι αυτά που υποψιάζεται και προαισθάνεται σχετικά με τον πατέρα του, αυτά που δεν μπορεί να πει, ώσπου να έρθει η πραγματικότητα να επιβεβαιώσει τους τρόμους του: ο παιδόφιλος πατέρας του είναι ο δολοφόνος ενός μικρού αγοριού. Ο Ρομάν θα διαβάσει το μυθιστόρημα και θα πει στον Καρρέρ «πως ήταν η ακριβής διήγηση της παιδικής του ηλικίας» (σ. 50). Ηταν πράγματι; Ποιος μπορεί να απαντήσει; Μέσα στη φυλακή ο Ρομάν μεταστρέφεται στη χριστιανική πίστη. Είναι αλήθεια ή «μήπως δεν είναι πάλι ο εχθρός που τον ξεγελά;» (σ. 205). Κανείς δεν ξέρει. «Τις γαρ οίδεν ανθρώπων τα του ανθρώπου» (Α΄ Κορ. 2:11);
Αντιγράφω την τελευταία φράση του μυθιστορήματος: «Σκέφτηκα πως το ότι γράφω αυτή την ιστορία δεν μπορεί παρά να είναι έγκλημα ή προσευχή». Πιστεύω ανεπιφύλακτα το δεύτερο, γιατί για να μιλήσει κανείς για το αποτρόπαιο, για το πιο μαύρο σκοτάδι, χωρίς νοσηρή φιλοφροσύνη, «πρέπει να πιστέψει πως υπάρχει ένα φως μέσα στο οποίο έγινε ό,τι έγινε, ακόμη και η υπερβολή της δυστυχίας και του κακού, θα του γίνει κατανοητό» (σ. 39). Θα του γίνει κατανοητό ότι το ακραίο κακό, ο φόνος, ανήκει στην υπαρκτική δυνατότητα του ανθρώπου, αλλά δεν θα γίνει ποτέ κατανοητό –δεν χρειάζεται– ο τρόπος και ο λόγος που το γέννησε στην ψυχή ενός ανθρώπου. Ο Καρρέρ, την εποχή τουλάχιστον που γράφει το μυθιστόρημα, πιστεύει πως το φως αυτό υπάρχει και έχει Ονομα! Οποιος σκεφτεί ότι όσα γράφω εδώ για το μυθιστόρημα του Καρρέρ είναι ένα έμμεσο σχόλιο σε όσα διάφοροι και διάφορες που ξέρουν την επιστήμη της ψυχής λένε και γράφουν, με απόλυτη βεβαιότητα, για τα κίνητρα και τον ψυχισμό μιας σύγχρονης Ελληνίδας παιδοκτόνου, δεν έχει πέσει έξω.