Oταν το φως λιγοστεύει, οι άνθρωποι βάζουν κάθε φορά όλη τους τη δύναμη για να διασχίσουν το τελευταίο κομμάτι κούρασης και φόβου της σύνθετης δοκιμασίας που είναι ο χρόνος. Στο τέλος αυτού του δρόμου αντοχής, λάμπουν τα Χριστούγεννα του καθενός μας. Υπό το πρόσχημα, τώρα, του πραγματισμού, επικαλούμενοι τις αρνητικές όψεις που γενναιόδωρα μας χαρίζει η επικαιρότητα, οι κυνικοί και οι επιθετικοί ανάμεσά μας τείνουν συχνά να κατισχύσουν ως ένας πολιτισμός τάχα πιο έξυπνος, τάχα πιο ανθεκτικός. Τα Χριστούγεννα σκηνοθετούν, αντίθετα, ξανά και ξανά τη ζεστή αγκαλιά που μας περιμένει να χωθούμε μέσα της, την αναπνοή που, δεν μπορεί, θα ανακατευτεί με τη δική μας, την ελπίδα που δεν είναι αφέλεια. Τα παιδιά και τα ζώα είναι πιο έτοιμα από τον καθένα να δοθούν σε όλα αυτά. Ως αντίδοτο στα κύματα βίας και ψύχους που μας απειλούν, προτείνουμε για τις γιορτές παιδικά βιβλία που προκλητικά ξεχειλίζουν από γλυκύτητα και σφιχτές αγκαλιές, από τη θερμότητα και την ανακούφιση που κατακλύζουν σώμα και μυαλό όταν με εμπιστοσύνη και συντροφικότητα καθρεφτιζόμαστε στο βλέμμα ενός άλλου και του πιάνουμε το χέρι (ή του χαϊδεύουμε τη γούνα).
«Το θαυμαστό ταξίδι του Εντουαρντ Τιουλέιν» (εκδόσεις Διόπτρα) είναι άλλο ένα μικρό αριστούργημα της ήδη γνωστής στην Ελλάδα Αμερικανίδας Kate DiCamillo (1954), βραβευμένης συγγραφέως παιδικής λογοτεχνίας που ως παιδί υπέφερε από προβλήματα υγείας. Βρήκε λοιπόν η ίδια από νωρίς καταφύγιο στην ανάγνωση. Ο ήρωάς της θα γεννηθεί μέσα στη στοργή και την αγάπη, μα θα υποχρεωθεί κατόπιν να διασχίσει πραγματικούς και συμβολικούς ωκεανούς δυστυχίας. Μολονότι κάθε τόσο συναντά με εντελώς διαφορετική μορφή την αγάπη, ξανά και ξανά τη χάνει. Αλλάζει αμέτρητες φορές όνομα και ταυτότητα. Η καρδιά του παγώνει, το θάρρος τον εγκαταλείπει. Η αγκαλιά που τον περιμένει στο τέλος, ωστόσο, δεν θα απογοητεύσει ούτε τους πιο απαιτητικούς. Κατάλληλο από 10 ετών.
«Και τι ιστορία θέλεις να σου πω;» ρώτησε η μαμά αρκούδα. «Πες μου για μένα», απάντησε ο μικρός αρκούδος. «Πες μου για πράγματα που έκανα παλιά» («Ο Μικρός Αρκούδος», εκδόσεις Παπαδόπουλος). Μα ναι, όλα τα παιδιά ζητούν να τους πεις είτε τι έκαναν παλιά τα ίδια είτε τι έκαναν οι γονείς ή οι παππούδες τους όταν ήταν παιδιά. Γιατί το πρώτο και το σημαντικότερο παραμύθι είναι η ζωή μας η ίδια, κι αν εμείς το ξεχνάμε, το θυμίζει ο μικρός αρκούδος στη μαμά του. Οι εικόνες του εμβληματικού εικονογράφου και συγγραφέα για παιδιά των ’60s, του Maurice Sendak (1928-2012), πολλαπλασιάζουν την αξία της απλής αφήγησης της Else Holmelund Minarik (1920-2012). Είναι το πρώτο στα ελληνικά, από τη διάσημη σειρά βιβλίων «Little Bear» των ίδιων δημιουργών, στην οποία βασίστηκε και μια τηλεοπτική σειρά για παιδιά της δεκαετίας του ’90. Κατάλληλο από την προσχολική ηλικία.
Ο βραβευμένος συγγραφέας για παιδιά Πάνος Χριστοδούλου (1972) και η διακεκριμένη εικονογράφος Ντανιέλα Σταματιάδη (1972) μας δίνουν με τρόπο σπαρταριστό την αίσθηση του πρωτόγνωρου (που θα πρέπει να είχαν κάποια στιγμή στη ζωή του καθενός μας τα Χριστούγεννα) μέσα από τα μάτια ενός πολύ νεαρού γάτου («Τα πρώτα Χριστούγεννα του Κάπτεν Τζιμ», εκδόσεις Ικαρος). Υπάρχει άραγε κάτι που το μικρό παιχνιδιάρικο ζώο δεν θα θελήσει να γευτεί με νύχια και με δόντια, δοκιμάζοντας την υπομονή των «συγκατοίκων» του, όπως αποκαλεί τους ανθρώπους της οικογένειάς του; «Δεν είδα τι έγινε μετά. Παραδέχομαι πως όλος αυτός ο θόρυβος από το πέσιμο του δέντρου με τρόμαξε λιγάκι, οπότε κρύφτηκα στο μπάνιο. Ε, κι εκεί που κρυβόμουν, έριξα έναν υπνάκο». Κατάλληλο από την προσχολική ηλικία.
«Και τι ιστορία θέλεις να σου πω;» ρώτησε η μαμά αρκούδα. «Πες μου για μένα», απάντησε ο μικρός αρκούδος. «Πες μου για πράγματα που έκανα παλιά».
Ο γερμανόφωνος Bοημός Oτφριντ Πρόισλερ (1923-2013) γεννά τις, κλασικές πλέον, ιστορίες του κατευθείαν μέσα από τη μαγεμένη καρδιά της μεσαιωνικής Ευρώπης, που τριζοβολά σαν πυρωμένο τζάκι στη σκοτεινή καλύβα του δάσους. Ο «Χέρμπε, το μικρό ξωτικό με το μεγάλο καπέλο» (εκδόσεις Κέδρος) ξανοίγεται στη μεγάλη, επικίνδυνη περιπέτεια. Εκεί όμως που, σύμφωνα με τις δεισιδαιμονίες και τις προκαταλήψεις, θα έπρεπε να τον περιμένει ένα άγριο τέρας, βρίσκεται ο καλικάντζαρος Τσβότελ. Θα γίνουν κολλητοί, θα μοιραστούν το νόστιμο ξωτικόψωμο και θα προφυλαχτούν από την καταιγίδα χωμένοι κάτω από το μεγάλο καπέλο του Χέρμπε. Κι ύστερα; «Κάποτε οι καταιγίδες σταματούν και οι θύελλες κοπάζουν». Για παιδιά 7 ετών και άνω.
«Το παραμύθι της μάγισσας Βαλμπούργκα» (εκδόσεις Καστανιώτη) είναι το πρώτο βιβλίο της Αμαλίας Πέτροβα (1965), εικονογραφημένο από τον βραβευμένο Πέτρο Χριστούλια (1979). Ολα ξεκινούν στον μεγάλο χορό, που γίνεται κάθε χρόνο για όλους τους ήρωες των παραμυθιών. «Είναι η μόνη μέρα του χρόνου που η Κοκκινοσκουφίτσα δεν φοβάται τον λύκο, η ωραία κοιμωμένη μιλάει με την κακιά μάγισσα, η Σταχτοπούτα χορεύει με τις αδερφές της και όλοι διασκεδάζουν αγαπημένοι». «Θέλεις να χορέψουμε, πεντανόστιμε Χάνσελ;». «Μετά χαράς, χαζή μου μάγισσα!». «Χάρισέ μου έναν χορό, Ραπουνζέλ!». «Ευχαρίστως, μοχθηρή μου δεσμοφύλακα!». Ομως όλα τα παραμύθια και οι ήρωές τους θα κινδυνεύσουν από τη μάγισσα Βαλμπούργκα, που δεν δικαιούνταν να συμμετέχει στη γιορτή αφού δεν είχε «ούτε καν ένα μικρό ρολάκι στο παραμύθι ενός άλλου». Η συνέχεια της πολιτικά ορθότατης άρσης του άδικου αποκλεισμού επί των χαριτωμένων σελίδων του βιβλίου. Κατάλληλο από πέντε ετών.
Η Αρμέλ Μοντερέ (1971) με το «Φαρδύ Πουλόβερ» (εκδόσεις Μεταίχμιο) ανοίγει σίγουρα την πιο τεράστια αγκαλιά. Αλλο ένα από αυτά τα ζηλευτά γαλλικά βιβλία με το ελάχιστο κείμενο, άρτια συνυφασμένο με την εικονογράφηση που συν-αφηγείται. Η Μοντερέ αξιοποιεί τον παραδοσιακό, δοκιμασμένο τρόπο της επανάληψης ενός στοιχειώδους μοτίβου που, σαν χιονοστιβάδα, κορυφώνει την ιστορία. Πότε; Μα, φυσικά την Παραμονή. Οταν το χιόνι σκεπάζει τα πάντα, το χαρούμενο, ζεστό πουλόβερ θα έχει πολλαπλασιαστεί σαν άρτος και οίνος ζεσταίνοντας στο δίχτυ του όλα τα πλάσματα, πολύ τεράστια και πολύ, πολύ μικρά. Κατάλληλο για παιδιά προσχολικής ηλικίας.
Ανάλογα ισχύουν για τη χριστουγεννιάτικη εκδοχή του πολύχρωμου ελέφαντα, του πασίγνωστου πλέον και στην Ελλάδα Ελμερ, αγαπημένου ήρωα της κοινότητας ΛΟΑΤΚΙ ανά τον κόσμο («Ο Ελμερ και ο μπαρμπα-Κόκκινος», εκδόσεις Πατάκη). Ο μπαρμπα-Κόκκινος (δεν είναι, βέβαια, άλλος από τον Αγιο Βασίλη) συνεργάζεται με τον Ελμερ, που, την κρίσιμη στιγμή, τη βραδιά των θαυμάτων, είναι ο μπέιμπι-σίτερ όλων των μικρών ελεφάντων, που συνωμοτούν μαζί του για να… Ο Ντέιβιντ ΜακΚι (1935-2022) έδωσε με τους αμέτρητους εξαιρετικούς «Ελμερ» του το βέλτιστο παράδειγμα υπέρ της διαφορετικότητας, ένα δύσκολο θέμα γύρω από το οποίο εύκολα συγκεντρώνονται μέτρια ή και κακά βιβλία ενός αφόρητου διδακτισμού. Κατάλληλο από 3 ετών.
Τελευταίος στη σειρά μα όχι λιγότερο απολαυστικός είναι ο γενναίος και κάπως σοφιστικέ ποντικός Γουίνστον («Γουίνστον, επιστροφή στο σπίτι», εκδόσεις Ψυχογιός), που πέρυσι τέτοια εποχή γνωρίσαμε στην πρώτη του περιπέτεια. Ο δημοφιλής Βρετανός συγγραφέας και εικονογράφος Αλεξ Τ. Σμιθ (1985) επινοεί μια ευφάνταστη συνέχεια των περιπετειών του Γουίνστον. Το υπόβαθρο φλερτάρει ανάλαφρα λίγο με τον Φρόιντ, λίγο με τον Προυστ. Ακούγεται βαρύ μα είναι νόστιμο όπως οι συνταγές των μπισκότων που παρεμβάλλονται στην αφήγηση. Κορυφαία στιγμή: όταν ο νεαρός τάρανδος Λίτεν, που ντρέπεται γιατί είναι «αλλόκοτος», έχει δηλαδή τη χάρη να πετά όπως τα κορίτσια, ετοιμάζεται να απογειωθεί στους αιθέρες. «Κάθε τρίχα στο κορμί του Λίτεν άρχισε να λάμπει και να γυαλίζει. Αστραφτε από τα μικροσκοπικά κέρατά του ως την κοντή ουρά του σαν να τον είχαν βουτήξει σε αστερόφωτο. Ξαφνικά, η μύτη του άρχισε να φέγγει. Από σκούρα καφέ έγινε κίτρινη, μετά πορτοκαλιά, μετά κατακόκκινη σαν καρπός γκι. Και ύστερα οι οπλές του σηκώθηκαν απαλά από το έδαφος». Ποιος δεν θα ήθελε να τον οδηγήσει στην αγκαλιά της μαμάς του, σε ένα δωμάτιο που μοσχοβολά μπισκότα τζίντζερ, ένας τάρανδος που απογειώνεται όταν η μύτη του κοκκινίσει αρκετά; Κατάλληλο από πέντε ετών.