ΑΛΕΞΗΣ ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΣ
Λάδι σε καμβά
εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 224
Το κεντρικό θέμα του καμβά, πάνω στον οποίο δουλεύει ο Αλέξης Πανσέληνος, είναι μια κληρονομημένη ήττα. Ο πατέρας αγαπούσε τη μουσική, αλλά τα όνειρά του για καριέρα μουσικού θανατώθηκαν μέσα σε ένα μαγαζί λευκών ειδών. Σε ένα ράφι μάζευαν σκόνη φτηνοί δίσκοι κλασικής μουσικής, με άγνωστους διευθυντές ορχήστρας, σε κακές ηχογραφήσεις. Τα βράδια κρατώντας μια βελόνα πλεξίματος παρίστανε τον μαέστρο, ακούγοντας στο σαλόνι αυτές τις άτεχνες εκτελέσεις. Oταν δεν έπλεκε, η αταξίδευτη μητέρα ξεφύλλιζε άλμπουμ των γνωστότερων ευρωπαϊκών μουσείων, ατενίζοντας άφταστες για εκείνην εικόνες. Ο γιος, πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος και κληρονόμος της αποτυχίας, μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον διάψευσης. Η περιβόητη δεκαετία του ’60 υποθάλπει τις φαντασιώσεις για μια ένδοξη ενηλικίωση. «Τότε, μέσα της δεκαετίας του ’60, ο κόσμος όλος ήταν όπως εμείς – είκοσι χρονών».
«Τότε ακόμη τα καλοκαίρια είχαν τη γεύση της αιωνιότητας». Ο γιος αποζητούσε το θαύμα στη ζωγραφική. Το καλοκαίρι του 1966 πηγαίνει στο γενέθλιο νησί του πατέρα του για να παραθερίσει στο σπίτι ενός διάσημου κάποτε ζωγράφου, ο οποίος είχε εδώ και καιρό παραιτηθεί από την τέχνη του. Η άφιξή του στο νησί προκαλεί στον ήρωα δέος αντάξιο μιας δεξίωσης στον παράδεισο. Βέβαια, ο παράδεισος φέρνει συνειρμικά την απειλή της εκδίωξης. Εδώ την απειλή ενσαρκώνει η Γωγώ, η δωδεκάχρονη κόρη του ζωγράφου. Από την αρχή της φιλοξενίας η Γωγώ εκδηλώνει ανενδοίαστα το ερωτικό της ενδιαφέρον για τον εικοσάχρονο φιλοξενούμενο. Το απαγορευμένο κορίτσι δοκιμάζει τις αντιστάσεις του ήρωα. Κάθε άγγιγμα ήταν μια στιγμή μαγείας, στο πέρας της οποίας έχαινε η άβυσσος της ενοχής. Η Γωγώ δεν προσωποποιεί μόνο τον ερωτικό πειρασμό, αλλά και το ιδεώδες της ομορφιάς, ζητούμενο για κάθε καλλιτέχνη. Ο ήρωας σαγηνεύεται από το άσπιλο, αρράγιστο κάλλος της, έχοντας επίγνωση της ιδεαλιστικής του αυταπάτης. «Η Γωγώ ήταν ένα αερικό, πλάσμα ενός κόσμου όπου η αθωότητα ξεπερνάει σε μαγεία τη σαγήνη του σώματος και αυτό που μας κεντρίζει είναι το όνειρο της βεβήλωσης, της κατάκτησής της». Η φαντασιώδης φύση της Γωγώς αποκαλύπτεται σε έναν καμβά. Αντικρίζοντας τον πίνακα, όπου απεικονιζόταν ένα εράσμιο κοριτσίστικο γυμνό κορμί, ο ήρωας συνειδητοποιεί πως αυτή την όψη αγωνιούσε να κατακτήσει, την επίπλαστη, τη μυθοποιημένη μέσω της τέχνης. Oμως, η Εδέμ σκοτεινιάζει απότομα όταν η Γωγώ η Γοργόνα μεταμορφώνεται σε Γοργώ, στην τρομερή Μέδουσα.
Η μυθική δεκαετία του ’60, όπου τα καλοκαίρια κρατούσαν μια αιωνιότητα, βρέθηκε λίγο πριν από την εκπνοή της σε βαθύ σκοτάδι. Την περίοδο της επταετίας ο γιος γίνεται επιτέλους αποδέκτης της πατρικής κληρονομιάς. Κάθε του χειρονομία φέρει το μούδιασμα της ματαιοπονίας. Κλείνεται και αυτός στο μαγαζί της οδού Ιπποκράτους, παλεύοντας να επιβιώσει σαν εμποράκος. Ο στρατιωτικός, που περιδιάβαζε στο νησί, πολιορκώντας τη Γωγώ, από αντίζηλος μετατρέπεται σε επικίνδυνο εχθρό. Στο τέλος του βιβλίου παρατίθενται τρεις σελίδες με εξώφυλλα σημαντικών έργων του Πανσέληνου, όπως η «Μεγάλη πομπή» και «Ζαΐδα ή Η καμήλα στα χιόνια». Eχει σημασία αυτή η υπενθύμιση, διότι, μολονότι το τωρινό μυθιστόρημα δεν φτάνει το ύψος προγενέστερων συλλήψεων, φανερώνει πίσω από την υποτονική, αστόλιστη, βραδύκαυστη γραφή, την καλλιέργεια του τεχνίτη. Με πολύτιμη εμπειρία και λεπτό μυθοπλαστικό αισθητήριο, ο Πανσέληνος χαμηλώνει την ένταση της γλώσσας για να εξεικονίσει έναν κόσμο που σβήνει ανεπαισθήτως, εκπίπτοντας από τη φανταχτερή του παλέτα. Αυτό το πένθιμο, αργόσυρτο σβήσιμο αποδίδεται με υδατογραφίες, με θνήσκοντα χρώματα ακουαρέλας. Μόνον ένας συγγραφέας που έχει αντιμετρηθεί με υψηλές, πολυφωνικές συνθέσεις, θα εμπιστευόταν συριγματώδεις συχνότητες.