Χαράλαμπος Μπούρας
Εργα σχόλης
Εκδ. Μέλισσα, σελ. 335
O Χαράλαμπος Μπούρας υπήρξε ένας κόσμος από μόνος του. Αρχιτέκτων που έγραψε ιστορία στην αναστήλωση μνημείων, ένας στοχαστής πάνω στο σύνολο του ιστορικού αποθέματος της χώρας, άφησε εποχή ως μια προσωπικότητα πολυσχιδής, που λειτουργούσε προς όφελος του συνόλου.
Ενα νέο βιβλίο των εκδόσεων «Μέλισσα» φωτίζει με έναν τρόπο λοξό και ρηξικέλευθο, αν όχι αναπάντεχο, την αφοσίωση του Χαράλαμπου Μπούρα (1933-2016) σε όλα όσα όριζαν αυτό το πυκνό σύμπαν, τη στρωματογραφία της μνήμης και του ίχνους.
Το βιβλίο «Εργα σχόλης» γεννήθηκε αβίαστα όταν ένας φάκελος με αυτήν ακριβώς την οδηγία βρέθηκε μέσα στα χαρτιά του. Εκείνος είχε δώσει αυτόν τον τίτλο. Το εύρημα μέσα στα κατάλοιπα αυτής της γεμάτης δραστηριότητας, σκέψης και μελέτης, ζωής εντοπίστηκε από την Κορνηλία Χατζηασλάνη-Μπούρα, η οποία σταδιακά βρήκε διάσπαρτα και άλλα τέτοια σκίτσα, που είχαν συγγενή γενέθλιο πράξη.
Ηταν σχέδια μνημείων που ο Χαράλαμπος Μπούρας έκανε σε στιγμές χαλάρωσης ή αναμονής, σχέδια που φανερώνουν ότι στιγμή δεν καθόταν. Η ευρυμάθειά του φαίνεται σε όσα άφησε ως έργο, ως κείμενα, ως βιβλιοθήκη. Ηταν δεινός αναγνώστης. Αγαπούσε τη λογοτεχνία.
Οσα ο Χαράλαμπος Μπούρας εξέφραζε, υψιπετή και ευθύβολα, μεταβολίζονται σε αυτά τα αδρά σκίτσα, απόδειξη της ακατάπαυστης δραστηριότητάς του.
Αλλά το βιβλίο αυτό δεν περιλαμβάνει μόνο τα έργα της σχόλης, καθώς η ιδέα της παρουσίασής τους επεκτάθηκε ώστε να περιλάβει και αποτυπώσεις αλλά και φωτογραφικά τεκμήρια. Ετσι συγκροτήθηκε ένα σώμα σχεδιαστικών και φωτογραφικών καταλοίπων, που, με άλλον τρόπο πλέον, ανασυνθέτουν την προσωπικότητα του Χαράλαμπου Μπούρα και, βεβαίως, τη δεινή παρατηρητικότητά του, την τελειομανία του, τη σχεδιαστική ικανότητα (μια τέχνη ξεχασμένη στον αρχιτεκτονικό κόσμο).
Εδώ έχουμε τον «καλλιτέχνη» Μπούρα στη σκιά του «δημόσιου» Μπούρα, όπως σχολιάζει ο μαθητής του Μανόλης Κορρές, ο οποίος επιμελήθηκε την έκδοση, ταξινομώντας και σχολιάζοντας το υλικό.
Η έκδοση είναι το αποτέλεσμα της αγάπης εκ μέρους συγγενών, φίλων και συνεργατών. Είναι ένα αντίδωρο αλλά για όλους εμάς τους αναγνώστες και όσους είχαν γνωρίσει αυτόν τον σπάνιο άνθρωπο με τη θαυμαστή ευθυκρισία, είναι ένας τρόπος βαθύτερης γνωριμίας. Και πέραν αυτού, μια αφορμή να σκεφθεί κανείς πάνω στο τι συνιστά τη στόφα ενός επιστήμονα, «αφιερωμένου στην προστασία του δομημένου παρελθόντος», όπως σημειώνει η Ναταλία Μπούρα, που υπογράφει το κεφάλαιο «Μνημείο και τεκμηρίωση. Η παρακαταθήκη του Χ. Μπούρα».
Πολλά θα μπορούσε να πει κανείς για όλα όσα συναπαρτίζουν μια σύνθετη προσωπικότητα σαν αυτή του Χαράλαμπου Μπούρα, αλλά το πιο ενδιαφέρον στοιχείο που προκύπτει από αυτήν την εκδοτική πρωτοβουλία είναι ο απόηχος μιας μακράς διαδρομής. Τα κείμενα που εν συνόλω υπογράφουν οι Λάζαρος Κολώνας, Μανόλης Κορρές, Ναταλία Μπούρα, Αλέξανδρος Παπαγεωργίου-Βενετάς, Μιλτιάδης Πολυβίου, Αλίκη Τσίργιαλου και Δημήτρης Φιλιππίδης, αντανακλούν όψεις της ισόβιας αφοσίωσης του επιστήμονα στο αντικείμενό του. Το αρχείο του είναι κατατεθειμένο ήδη από το 2017 εκ μέρους της οικογένειάς του στο Μουσείο Μπενάκη και εκεί βρίσκεται προφυλαγμένο. Ομως, αυτά τα «έργα σχόλης», σκιτσάκια και γραμμές σε μπλοκ και περιθώρια σημειώσεων, σε κόλλες χαρτί και περιγράμματα ανακοινώσεων, πολλά μαρτυρούν για τις μύχιες σκέψεις του Χαράλαμπου Μπούρα. Ενα μυαλό αεικίνητο. Ενα χέρι ακάματο.
Λόγος, πνεύμα, ήθος. Δηλαδή ορθή σκέψη, καλλιτεχνική έκφραση, συμπαγής κλίμακα αξιών. Αυτό το τρίπτυχο, βάση κατά μία έννοια της ανθρωπιστικής παιδείας, του ουμανιστικού πνεύματος και της θαυμαστής σύνθεσης, μέσα σε αυτό το κάδρο, της δυτικής και της ελληνικής σκέψης (σαν η μια προσέγγιση να αποτελεί φυσικό βραχίονα της άλλης), βρίσκεται ενδεχομένως στο θεμέλιο κατανόησης όσων ζούσαν για να προσφέρουν.
Θα μπορούν άραγε να υπάρξουν στο μέλλον επιστήμονες για τα μνημεία όπως ήταν ο Χαράλαμπος Μπούρας; Θα υπάρξει αυτή η δυνατότητα διανόησης, στοχασμού, πρακτικής εφαρμογής και καλλιτεχνικής αξιοσύνης, μέσα σε ένα κάδρο ελληνικού δημόσιου χώρου;
Οσα ο Χαράλαμπος Μπούρας εξέφραζε, υψιπετή και ευθύβολα, μεταβολίζονται σε αυτά τα αδρά σκίτσα και τις απέριττες φωτογραφίσεις. Στις μονοκονδυλιές του, στην ικανότητα απόδοσης, όχι μόνο των μνημείων και των σπαραγμάτων, αλλά και μιας ορισμένης ατμόσφαιρας του χώρου, στα λεπτομερή περιγράμματα, στα επιτύμβια, στους θυρεούς, στις καρικατούρες, στις αρχιτεκτονικές σκηνογραφίες, στα διακοσμητικά μοτίβα, στα πρόσωπα των αγίων, στις ακροπόλεις, στους πύργους και τους τρούλους, στα ανθέμια, στα επιστύλια και τις οχυρώσεις, στις οικίες, στις περίκλειστες αυλές και τις πάσης φύσεως εστίες, στους πάσης φύσεως βωμούς των Ελλήνων ανιχνεύεται η θεία έμπνευση.
Αυτό το βιβλίο γεμάτο, με τις αδρές γραμμές του Χαράλαμπου Μπούρα, μας μιλάει τόσο όσο και κάθε άλλο επιστημονικό βιβλίο του. Είναι μια προέκταση στο μεδούλι της σκέψης.
