Β. Π. ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΤΗΣ
Ο κουρασμένος της ηδονής
(Εξομολογήσεις σ’ ελεύθερο ρυθμό)
εκδ. Κίχλη, σελ. 126
Ο κοινός αναγνώστης θα διαβάσει έκπληκτος ένα άγνωστο μέχρι τώρα πρώιμο ελληνικό μοντερνιστικό ποίημα, με πολύ ζωντανή εικονοποιία. Ο φιλόλογος, ο κριτικός, θα παρακολουθήσει την οξεία επιχειρηματολογία της επιμελήτριας της έκδοσης Αλεξάνδρας Σαμουήλ. Η ποιητική σύνθεση ανήκει στον Βασίλη Μεσολογγίτη (1906-1988) και έχει ως θέμα της, όπως επισημαίνει η Σαμουήλ, την είσοδο του ρομαντικού ποιητή στη (μοντέρνα) πόλη. Οπως σημειώνεται, ο Μεσολογγίτης παραμένει στη μνήμη παλαιότερων γενεών ως κωμικός ηθοποιός και ως πρόεδρος του σωματείου των ηθοποιών. Φαίνεται ωστόσο πως ο «Κουρασμένος της ηδονής», που επί χρόνια λάνθανε μέχρι να έρθει στο φως το 2010 χάρη στη μελέτη της Χρυσόθεμης Σταματοπούλου-Βασιλάκου (εκδ. Παπαζήση 2010), έχει, όπως γράφει η Σαμουήλ, «ιδιαίτερο ιστορικό και κριτικό ενδιαφέρον» καθώς «είναι το πρώτο έργο σε πραγματικά μοντερνιστικό ελεύθερο στίχο που δημοσιεύτηκε αυτοτελώς». Μολονότι πρόκειται για ακαταστάλαχτο ποίημα του εικοσάχρονου μόλις Μεσολογγίτη, το οποίο ο νεαρός γαλλοτραφής Κωνσταντινουπολίτης κυκλοφόρησε το 1926, δεν είναι αδιάφορο έργο. Οπως φαίνεται από τη μελέτη της Σαμουήλ, η κριτική της εποχής το άφησε να περάσει απαρατήρητο. Αραγε αυτό συνέβη επειδή παραήταν επαναστατικό για να το εισηγηθεί ένας νέος και άσημος λογοτέχνης; Ο Μεσολογγίτης είχε προλάβει, ωστόσο, να αποσπάσει πολύ θετικές κριτικές για έργα που δημοσίευσε ακόμη νωρίτερα, όταν δηλαδή ήταν μόλις 16-17 ετών. Σε εκείνα επιχειρεί ήπιες μόνον καινοτομίες που γίνονται δεκτές με κάποιον ενθουσιασμό, καθώς στην πιο παραδοσιακή φόρμα τους παραμένουν αναγνωρίσιμες ως «ποιήματα». Μυθιστορηματικά –γιατί όχι και ιστορικά;– ας υποθέσουμε ότι ο νεαρός, παίρνοντας θάρρος από την ευμενή υποδοχή που του επιφυλάσσουν ο Ξενόπουλος και ο Αγρας, ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, ο Στασινόπουλος και ο Παράσχος, βιάζεται να ανοιχτεί στον καθαρό μοντερνισμό του ελεύθερου στίχου με τον «Κουρασμένο», για να εισπράξει την ψυχρότητα και να αναδιπλωθεί εντυπωσιακά στις επόμενες, πιο συμβατικές εργασίες του, ώσπου να εγκαταλείψει ολότελα την ποίηση. Αποκαλύπτεται ένα μικρό αλλά πολύ χαρακτηριστικό νεοελληνικό λογοτεχνικό – φιλολογικό δράμα. Οσοι ασχολούνται με τη θεωρία και την πράξη της πρόσληψης και του πώς αυτή επηρεάζει, με τη σειρά της, τη συγγραφή –θυμάμαι φυσικά εδώ την κομβική μελέτη του Μίλτου Πεχλιβάνου για την Τριλογία του Τσίρκα με τον εύγλωττο τίτλο «Από τη Λέσχη στις Ακυβέρνητες Πολιτείες» (εκδ. Πόλις, 2008)– θα βρουν ενδεχομένως ενδιαφέρουσες αφορμές για συζήτηση γύρω από την τεθλασμένη λογοτεχνική πορεία του Μεσολογγίτη. Η υπό συζήτηση έκδοση υποστηρίζει και αυτή την πλευρά, αφού δημοσιεύει ακόμη τέσσερα μοντερνιστικά πεζά του Μεσολογγίτη, το σύνολο των κριτικών του πρώιμου έργου του και ένα πολύ θελκτικό αυτοβιογραφικό απόσπασμα. Η Σαμουήλ ωστόσο έχει στραμμένο το κύριο ερευνητικό της ενδιαφέρον σε διαφορετική κατεύθυνση, στις «ποιητικές αναζητήσεις της δεκαετίας του 1920, που προετοίμασαν την ποιητική αλλαγή της γενιάς του ’30». Με αφορμή, ειδικότερα, τις «προσωδιακές ζυμώσεις», παίρνει δυναμικά θέση στη σχετική με τον Καρυωτάκη συζήτηση. Αναδεικνύει προσεκτικά τη συγγένεια του υπό συζήτηση ελάσσονος έργου με τον ελιοτικό μοντερνισμό. Υποδεικνύει ως πιθανό υπόβαθρο της συγγένειας αυτής τον Μποντλέρ και τον Λαφόργκ. Εμπλέκει στη σύγκριση το σεφερικό «Hampstead». Αν τη διαβάζω σωστά, ο ελληνικός μοντερνισμός ριζώνει με κάποια φυσικότητα σε ευρωπαϊκές ρίζες και αλληλεπιδρά με αυτές δυναμικά. Το κατά Λορεντζάτο και κατά άλλους μελετητές (ελληνοκεντρικότερο;) καρυωτακικό σχήμα, που προτείνεται για την ανάλυση της καθ’ ημάς μετάβασης στον μοντερνισμό, ελέγχεται από τη συγγραφέα ως ανακριβές. Το βιβλίο συνδυάζει ευσύνοπτα την ενδιαφέρουσα ποίηση και τον κοφτερό κριτικό λόγο.