Το χέρι του με τον ανεξίτηλο αριθμό 116257 σκούπιζε συνέχεια τα δάκρυα. Εκείνη την ημέρα ήταν αποφασισμένος να τα διηγηθεί όλα. Για τους διωγμούς και τη βία στη κατοχική Θεσσαλονίκη, για τη ναζιστική θηριωδία στα στρατόπεδα του Αουσβιτς, για το τραύμα του ως «πειραματόζωο» στα «ιατρικά πειράματα» του Μένγκελε. Οσο η σιωπή είχε σφραγίσει τα χείλη του επί μισό και πλέον αιώνα, εκείνη την ημέρα ο λόγος του είχε γίνει χείμαρρος. «Πατέρα μην κλαις. Προσπάθησε να ξεχάσεις». «Η θύμηση πονάει αλλά η λησμονιά πονάει ακόμη περισσότερο, παιδί μου». Ηθελε να υπάρχουν οι ζωντανές μαρτυρίες για όσους αμφισβητούν το Ολοκαύτωμα. Να μην ξεχάσουμε.
Λίγους μήνες μετά την αφήγησή του ο Ιωσήφ Σαΐας έφυγε από τη ζωή και η κόρη του Βεατρίκη Σαΐας-Μαγρίζου που μας περιγράφει τη συγκλονιστική εκείνη ημέρα, κράτησε την υπόσχεσή της. Στο μυθιστόρημά της «Το βραχιόλι της φωτιάς» (εκδόσεις Καστανιώτη, 2006) ζωντάνεψε την ιστορία της οικογενείας της και τώρα, παίρνει δεύτερη ζωή στη νέα ομότιτλη σειρά της ΕΡΤ σε σκηνοθεσία Γιώργου Γκικαπέππα που κάνει πρεμιέρα απόψε από το πρώτο κανάλι της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης με τα δύο πρώτα επεισόδια. Τόσο στο βιβλίο όσο και στο σενάριο της τηλεοπτικής σειράς, τα πραγματικά γεγονότα παντρεύονται με μυθοπλαστικά για να αφηγηθούν το δραματικό οδοιπορικό της εβραϊκής οικογένειας Μωής Κοέν (Νίκος Ψαρράς) στις ζοφερές μέρες του 20ού αιώνα.
Διατρέχει την τραγική μοίρα των Εβραίων από την πυρκαγιά του 1917 όταν η σύζυγος του Μπενούτα (Ελισάβετ Μουτάφη) φέρνει τον κόσμο τον Ιωσήφ (Χρήστος Λούλης και Δημήτρης Αριανούτσος σε νεαρή ηλικία) ώς το Ολοκαύτωμα και την επιστροφή. Οι σεναριογράφοι Νίκος Απειρανθίτης και Σοφία Σωτηρίου άγγιξαν με σεβασμό τα ιστορικά γεγονότα για να μεταφέρουν, πρώτη φορά σε τηλεοπτικό κανάλι, «τις αλήθειες που οφείλουμε να πούμε για τον αφανισμό 45.000 Εβραίων της Θεσσαλονίκης από το Ολοκαύτωμα. Γιατί αν τους ξεχάσουμε, είναι σαν να τους σκοτώνουμε για δεύτερη φορά», μας λέει η συγγραφέας.
Στην πραγματικότητα, ο Ιωσήφ, ο μικρότερος από τα επτά αδέλφια της Μπενούτα και του επιχειρηματία Μεντές Σαΐας, δεν γεννήθηκε στην πυρκαγιά του 1917, εξηγεί στην «Κ» η κόρη του. Δεκαεξάχρονο παλικάρι ήταν το 1943, όταν με τον πατέρα του, τα δυο αδέλφια Δαβίδ και Μαΐρ (Μίκο) με τη σύζυγό του Εστρέγια και την κόρη τους Μπέτι, αναχώρησαν από τη Θεσσαλονίκη για το Αουσβιτς, στοιβαγμένοι στα βαγόνια με δυο βαρέλια νερό, το ένα για τη δίψα, το άλλο για τις ανάγκες τους – «η ύψιστη ταπείνωση του ανθρώπου», όπως έλεγε ο Ιωσήφ Σαΐας. Ο αδελφός του Ζακίνος είχε σκοτωθεί στο Αλβανικό Μέτωπο, ο Ραούλ είχε φύγει προπολεμικά για το Ισραήλ, η αδελφή του Φρίντα (Ζαγκλίν στη σει-ρά που υποδύεται η Νεφέλη Κουρή) αποκομμένη από την οικογένεια γιατί ερωτεύτηκε και παντρεύτηκε τον χριστιανό Κωνσταντίνο Δημάδη, κατέφυγαν στην Κοζάνη για να σωθούν παίρνοντας μαζί τους και τη δεύτερη αδελφή τους, τη Σάρα (Ρούλα – μητέρα του Αλμπερτ Μπουρλά, διευθύνοντα συμβούλου της Pfizer).
Οταν η Ρούλα επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη για να δει τι απέγινε η οικογένειά της, μια φίλη της την κατέδωσε στους Γερμανούς. Συνελήφθη αλλά δευτερόλεπτα πριν από την εκτέλεση της αφέθηκε ελεύθερη χάρη στον Κωνσταντίνο Δημάδη ο οποίος χρημάτισε τον Μαξ Μέρτεν. Σώθηκε κρυμμένη για ένα διάστημα σε μια ψυχιατρική κλινική.
Τα πειράματα του Μένγκελε
Ο πατέρας του Ιωσήφ, η νύφη του και η εγγονή του οδηγήθηκαν κατευθείαν στα κρεματόρια. Τα αδέλφια επιβίωσαν, χάρη στην άγνοια του κινδύνου του δεκαεξάχρονου που έκλεβε φαγητό από τα σκουπίδια. Ο Ιωσήφ ήταν ένας από τους κρατούμενους που είχε επιλεγεί για τα ιατρικά πειράματα του γιατρού Γιόζεφ Μένγκελε. Υποβλήθηκε σε εγχείρηση σκωληκοειδίτιδας χωρίς νάρκωση. Επέζησε αλλά τον στοίχειωσαν οι δολοφονίες με επώδυνα και τραυματικά πειράματα σε ζωτικά όργανα ακόμη και παιδιών. Τυχερός στάθηκε και ο αδελφός του Δαβίδ. Γλίτωσε από βέβαιο θάνατο λίγο πριν εισέλθει στο στρατόπεδο ο σοβιετικός στρατός. Σε μια ομαδική εκτέλεση έπεσε κάτω από τα στοιβαγμένα άψυχα σώματα χωρίς να έχει πυροβοληθεί.
Επέστρεψαν στη Θεσσαλονίκη ζωντανοί. Μέσα από τα ερείπια ξανάχτισαν τη ζωή τους. «Η επιβίωσή μας ήταν η νίκη μας στον ναζισμό. Νικήσαμε γιατί ζήσαμε», έλεγε ο πατέρας μου, αναφέρει η συγγραφέας. «Μας έμαθε να αγαπάμε τη ζωή μας, να ζούμε την κάθε μέρα, να αγκαλιάζουμε τις μειονότητες. Δεν μας ενστάλαξε το μίσος αλλά μας όρκισε να μην ξεχάσουμε ποτέ».
