Η έκθεση που εγκαινιάζεται αύριο στο «Μουσείον της Πόλεως των Αθηνών – Ιδρυμα Βούρου-Ευταξία» τιμά έναν ζωγράφο, τον Γιώργο Βακιρτζή. Τιμά όμως και το σινεμά, την τέχνη που προσέφερε στον Βακιρτζή το υλικό για να ξεδιπλώσει όλη του τη μαστοριά στις περίφημες διαφημιστικές γιγαντοαφίσες του, που για τουλάχιστον δύο δεκαετίες «έντυναν» τις προσόψεις των κινηματογράφων της πρωτεύουσας.
Με τίτλο «Οταν ο Γιώργος Βακιρτζής ζωγράφιζε για τον κινηματογράφο Αττικόν», η έκθεση παρουσιάζεται από τους Φίλους της Starlet Collection σε μια ιδιαίτερη στιγμή, καθώς αφενός φέτος κλείνει ένας αιώνας από τη γέννηση του ζωγράφου, αφετέρου συμπληρώθηκε πλέον μία δεκαετία που το «Αττικόν», ένας από τους ιστορικούς κινηματογράφους της πόλης, παραμένει κλειστό περιμένοντας τη νέα του χρήση.
Μιλώντας με τον Χρήστο Φ. Μαργαρίτη, από τους οργανωτές της ομάδας Starlet, καταλαβαίνουμε ότι η συγκεκριμένη συλλογή είναι καρπός αγάπης και αφοσίωσης. Δημιουργήθηκε από λάτρεις της Εβδομης Τέχνης που θέλησαν να διασώσουν και να τεκμηριώσουν τις κινηματογραφικές γιγαντοαφίσες, όχι μόνον ως έργα εικαστικής αξίας αλλά επίσης ως μάρτυρες μιας εποχής που τελείωσε κι ενός τρόπου δουλειάς που πλέον έχει εκλείψει.
Με αφετηρία το καθαρά κινηματογραφικό υλικό, τις ίδιες τις αφίσες, απευθύνθηκαν στους δημιουργούς και στη συνέχεια σε διανομείς και αιθουσάρχες. Επίσης επισκέφθηκαν γνωστά φωτογραφεία της Αθήνας, όπου ανακάλυψαν τις ουσιαστικές «μαρτυρίες εργασίας» των ζωγράφων. «Οι ελληνικές αφίσες για τον κινηματογράφο, σχεδιασμένες από ζωγράφους, όπως ο Στέφανος Αλμαλιώτης και ο Γιώργος Βακιρτζής, αποτελούν την προϊστορία της οπτικής επικοινωνίας στον τόπο μας, σε ό,τι τουλάχιστον αφορά τον χώρο του πολιτισμού μαζί με τις ελάχιστες αφίσες για το θέατρο», σχολιάζει ο σχεδιαστής Δημήτρης Θ. Αρβανίτης, μέλος της Alliance Graphique Internationale.
Ο Στέφανος Αλμαλιώτης υπήρξε ο ιδρυτής της λεγόμενης «Σχολής των Αθηνών στο ντεκόρ» τη δεκαετία του 1930 και σε αυτόν μαθήτευσε ο Βακιρτζής. Είχαν προηγηθεί δύο χρόνια που δούλεψε βοηθός του Τούρκου Κιαμίλ Νουρ στην Κοκκινιά, το εργαστήριο του οποίου έκανε ταμπέλες, επιγραφές για μαγαζιά, διακοσμήσεις για το τσίρκο, για πανηγύρια, σκηνικά για πλανόδιους θιάσους, καθώς και διαφημιστικές επιγραφές με ασβέστη πάνω σε μαντρότοιχους. Μαζί με τον Κιαμίλ έκανε τις πρώτες διαφημίσεις για τους κινηματογράφους της Κοκκινιάς, πάνω σε χαρτί του μέτρου με χρώματα που αναμειγνύονταν με ψαρόκολλα. Εντυπωσιασμένος από τα πανό των κινηματογράφων «Ορφεύς» και «Κρόνος» (αργότερα «Κοτοπούλη») στο κέντρο της Αθήνας, έμαθε ότι ήταν έργα του Αλμαλιώτη. Ετσι το 1938, μόλις 15 ετών, έγινε βοηθός στο εργαστήρι του.
«Οι ελληνικές αφίσες για τον κινηματογράφο αποτελούν την προϊστορία της οπτικής επικοινωνίας στον τόπο μας», λέει ο Δημήτρης Θ. Αρβανίτης.
Εκεί διδάχτηκε την τεχνική του ντεκουπέ και τα μυστικά των κατασκευών από μαραγκούς, επιγραφοποιούς και ζωγράφους. Εμαθε να σχεδιάζει συνθέσεις που προέρχονταν από θέματα φωτογραφιών, να κατασκευάζει υποστρώματα από χαρτί στηριγμένο σε τελάρα διαφόρων σχημάτων και πολύ μεγάλων μεγεθών, έμαθε να μεταφέρει γρήγορα ένα σχέδιο. Η παιδεία του Βακιρτζή συμπληρώθηκε με τη φοίτησή του στη Σχολή Καλών Τεχνών και στη συνέχεια προσελήφθη από την εταιρεία διανομής ταινιών «Σπύρος Δ. Σκούρας», για τον σχεδιασμό του διαφημιστικού υλικού της εταιρείας. Το 1948 οργάνωσε το δικό του εργαστήριο στην αυλή πίσω από το «Αττικόν».
Το φωτογραφικό υλικό
Κάθε νέα ανάθεση ξεκινούσε από τα λεγόμενα «ντοκουμέντα», δηλαδή το φωτογραφικό υλικό, που παραλάμβανε το εργαστήριο από τους διανομείς των ταινιών. Για τη δημιουργία των γιγαντοαφισών, αυτό το υλικό παραδινόταν συνήθως Παρασκευή απόγευμα, ώστε να ετοιμαστούν και να αναρτηθούν την Κυριακή το βράδυ. «Οι πρώτες ταινίες που διαφημίστηκαν ήταν ασπρόμαυρες, άρα, o ζωγράφος έπρεπε να μεταμορφώσει ένα ουδέτερο χρωματικά υλικό πληροφοριών σε ένα έργο-μαγνήτη», εξηγεί η ιστορικός τέχνης Ειρήνη Οράτη. «Τα κτίρια που συνόρευαν με τον κινηματογράφο και η ατμόσφαιρα της πόλης αποτελούσαν το φυσικό πλαίσιο για τις συνθέσεις του».
Η εμπειρία που είχε ο Βακιρτζής στο να επιλέγει τη φωτογραφία με το μεγαλύτερο ενδιαφέρον και με την ισχυρότερη εντύπωση, του εξασφάλιζε τον πυρήνα της σύνθεσης. Οι παραπληρωματικές συνθέσεις που πλαισίωναν τις κύριες μορφές πολύ συχνά έδιναν την αίσθηση της ταινίας, ενώ σπάνια εικονογραφούσαν κάτι συγκεκριμένο.
«Ο Βακιρτζής θεωρούσε τον εαυτό του πρωτίστως μάστορα», σχολιάζει η κ. Οράτη. «Η γιγαντοαφίσα ήταν ένα λαϊκό είδος, που απαιτούσε σκληρή δουλειά, γρήγορες αποφάσεις και έως τότε, βασιζόταν στην εμπειρία του καλλιτέχνη. Ο Βακιρτζής το μεταμόρφωσε σε ένα είδος κοινωνικής τοιχογραφίας που γέννησε μια “σχολή” μοναδική, η πορεία της οποίας διακόπηκε απότομα με την κρίση των κινηματογραφικών αιθουσών στην Ελλάδα, τη δεκαετία του ’70».
Στοιχεία για το ρεπορτάζ αντλήθηκαν από το λεύκωμα «Προσεχώς» (εκδ. Ιτανος). Διάρκεια έκθεσης έως 9/4.