Στα μέσα της δεκαετίας του ’70, ο 20άρης τότε Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος γνώρισε την Ελλη Παπαδημητρίου στις εκδόσεις Κέδρος, όπου εργαζόταν. Με τον καιρό έγιναν φίλοι, παρότι εκείνη είχε ξεπεράσει τα 70. «Θυμάμαι το ισόγειο σπίτι της, στο αδιέξοδο στην οδό Φωκυλίδου όπου έμενε με τη μητέρα της. Το καλό δωμάτιο το είχε δώσει σε εκείνη και το πιάνο της για να παίζει, ενώ το μικρότερο δωμάτιο η Ελλη το κράτησε για τον εαυτό της. Τη θυμάμαι να κάθεται οκλαδόν στο κρεβάτι», λέει στην «Κ» ο καταξιωμένος σκηνοθέτης.
Οταν ήταν πλέον σπουδαστής στη δραματική σχολή του Ωδείου Αθηνών, η Ελλη Παπαδημητρίου τον προσκάλεσε ένα καλοκαίρι στην Πάτμο και τον φιλοξένησε στο πανδοχείο στο οποίο νοίκιαζε δωμάτιο και η ίδια. Ενδιαφερόταν να ανεβεί στη σκηνή το κατεξοχήν θεατρικό της έργο, η «Ανατολή», «που το δούλευε εμμονικά, από έκδοση σε έκδοση ανά δεκαετία, στις επετείους της Μικρασιατικής Καταστροφής, χωρίς να λυπάται να πετάει ό,τι δεν βοηθούσε στη θεατρικότητα του έργου. Η Ελλη μου έδινε σκηνοθετικές οδηγίες! Εγώ όμως τότε ήθελα να γίνω ηθοποιός. Πέρασαν 15 χρόνια ώσπου να στραφώ στη σκηνοθεσία».
Το περασμένο καλοκαίρι ο σκηνοθέτης παρουσίασε για δύο μόνο παραστάσεις την «Ανατολή» στον αρχαιολογικό χώρο της Τίρυνθας στο πλαίσιο του «Ολη η Ελλάδα ένας πολιτισμός». Τώρα, η «Ανατολή» ανεβαίνει κανονικά στο ΘτΝΚ με τους Μανώλη Μαυροματάκη, Ελένη Ουζουνίδου, Μιχάλη Τιτόπουλο, Αποστόλη Ψυχράμη, Δημήτρη Καπουράνη, Τάσο Μισυρλή. Το έργο είχε μεγάλη σημασία για τη συγγραφέα. Οταν, στην Κατοχή, έφυγε στη Μέση Ανατολή, ήταν το μόνο χειρόγραφο που πήρε μαζί της. Στο Κάιρο την εκδίδει πρώτη φορά το 1941 και την ξαναδούλευε κάθε δεκαετία: 1952, 1962, 1972, 1982, στις επετείους της Μικρασιατικής Καταστροφής.
«Η Ελλη μου έδινε σκηνοθετικές οδηγίες! Εγώ όμως τότε ήθελα να γίνω ηθοποιός – Πέρασαν 15 χρόνια ώσπου να στραφώ στη σκηνοθεσία».
Για την ιστορικό Ιωάννα Πετροπούλου, που αποτύπωσε τη ζωή της ποιήτριας στο «Ελλη Παπαδημητρίου: μια γυναίκα του 20ού αιώνα» (εκδ. Ερμής) και επιμελήθηκε στο Μπενάκη/Πινακοθήκη Γκίκα την έκθεση με τα φωτογραφικά στιγμιότυπα της Παπαδημητρίου, «Η “Ανατολή” είναι έργο μεθοριακό. Ποιητικό δράμα σε ελεύθερο στίχο όπου ενυπάρχει ο σπόρος του θεατρικού λόγου». Η ποιήτρια δίνει τον λόγο στους αυτόπτες. «Στις γυναίκες των συνοικισμών, στις χήρες του πολέμου, στις καθαρίστριες που συνοδεύονται από τον τελευταίο αιχμάλωτο, τον στρατιώτη, τον καραβοκύρη, μα και εκείνον τον νέο που πάνω στην πρώτη του ικμάδα παρατάει τα γράμματα για να μάθει σημάδι – να γίνει πολεμιστής».
Το προσφυγικό
Η Παπαδημητρίου γεννήθηκε στη Σμύρνη πριν από το 1900, σε αστική εύπορη οικογένεια, σε ένα οικογενειακό περιβάλλον που σύμφωνα με την Ι. Πετροπούλου, «οι γυναίκες διέθεταν ισότιμη πρόσβαση στη γνώση μετέχοντας εξίσου με τους άρρενες στα κοινά – πράγμα που καθόρισε και τη διαπαιδαγώγησή της». Στα γεγονότα του 1922 σπούδαζε Γεωπονική στη Βρετανία. Αργότερα στην Ελλάδα πια, αφοσιώνεται στο προσφυγικό ζήτημα, περιηγείται παντού, κατέγραψε μαρτυρίες, προφορικές αφηγήσεις, φωτογράφισε, εντάχθηκε στην Αριστερά, έλαβε μέρος στον αντιφασιστικό αγώνα της Μέσης Ανατολής, φυλακίστηκε, είχε ενεργό ρόλο στην αντίσταση, στο προσφυγικό, στις τέχνες. Πέθανε το 1993. Τελευταία φορά που την είδε ο Β. Θεοδωρόπουλος ήταν σε γηροκομείο, με προχωρημένη άνοια.
Πόσο δυσκολεύτηκε να ξαναφτιάξει την παράσταση που παρουσίασε σε αρχαιολογικό χώρο και τώρα ανεβάζει σε κλειστό χώρο; Ολες οι πρόβες είχαν γίνει στο ΘτΝΚ, απαντά ο σκηνοθέτης που για πρώτη φορά ανέλαβε τον σχεδιασμό σκηνικού με τον Κ. Πολίτη. «Επηρεάστηκα πολύ από την αρχαία Τίρυνθα. Ετσι αποκαλύψαμε τον αρχικό πέτρινο τοίχο του κτίσματος που όταν έγινε το θέατρο καλύφθηκε από γυψοσανίδα. Στην αρχή της σεζόν την αφαιρέσαμε. Μια σκαλωσιά για να ανεβαίνουν οι ηθοποιοί της παράστασης και μια προστατευτική σήτα αποτελούν το σκηνικό». Μια παρέα προσφύγων σ’ έναν αρχαιολογικό χώρο, σε μια τελετή μνήμης για τη χαμένη τους πατρίδα.