«Να πάρει η ευχή, έχω αρχίσει να γερνάω…» ήταν η πρώτη μου σκέψη όταν πέρασα το κατώφλι του νεότευκτου Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης πάνω στον Βόσπορο, πριν από λίγες ημέρες. Η διαπίστωση της παρόδου του χρόνου ήρθε από τη δική μου σχέση με το Istanbul Modern, που μετράει μια ολόκληρη δημοσιογραφική δεκαπενταετία.
Το είχα πρωτοεπισκεφθεί το 2007, μόλις τρία χρόνια από τα εγκαίνιά του, ως έδρα της Μπιενάλε της Πόλης. Εκτοτε, σχεδόν κάθε χρόνο πήγαινα για εκθέσεις και στις φουάρ, μιας και ήταν ο πρώτος χώρος στην Τουρκία αφιερωμένος εξ ολοκλήρου στην πρωτοποριακή εικαστική δημιουργία. Κάποια στιγμή έκλεισε τελείως, στο πλαίσιο της ανάπλασης της παράκτιας ζώνης του Γαλατά. Κατεδαφίστηκε και στη θέση του ανεγέρθη διά χειρός Ρέντσο Πιάνο ένα ολοκαίνουριο λαμπρό οικοδόμημα. Λογικό ήταν λοιπόν να αισθανθώ λίγο όπως κάτι ηλικιωμένοι που συνηθίζουν να λένε όλο νοσταλγία: «Τη θυμάμαι τη δείνα ή τον τάδε στα νιάτα του», υπονοώντας βεβαίως τα δικά τους νιάτα.
Η άνοδος ψηλά σε κάνει να υποκλίνεσαι στο μεγαλείο του αρχιτέκτονα, που έφτιαξε έναν συμβολικό «βατήρα» για τον επισκέπτη ώστε να θαυμάσει με την άνεσή του τον Κεράτιο Κόλπο.
Το πρώτο που μου έκανε εντύπωση, ωστόσο, δεν ήταν τόσο το αιθέριο κτίριο του Πιάνο που βρίσκεται σε απόλυτο διάλογο με το νερό, αλλά το γεγονός ότι για να το πλησιάσω, να εισέλθω δηλαδή στην περιφραγμένη έκταση που αναπλάστηκε και περιλαμβάνει το μουσείο, μεγάλο εμπορικό κέντρο με πανάκριβες φίρμες ενδυμάτων, εστιατόρια και σταθμό για τα κρουαζιερόπλοια, έπρεπε να περάσω από έλεγχο ασφαλείας αεροδρομίου. Αν κάποτε αυτά τα σοκάκια του Γαλατά ήταν για τους λιμενεργάτες, τα μικρά μαγαζάκια με ναυτιλιακό εξοπλισμό, τις κιγκαλερίες και τις καντίνες, τώρα έχει γίνει ένα τουριστικό hot spot υψηλού κομίστρου. Αλλάζουν οι καιροί και η Κωνσταντινούπολη πουλάει ένα μικρό –προς το παρόν– κομμάτι της ψυχής της στον δυτικόστροφο αστικό εξωραϊσμό.
Το υγρό στοιχείο
Το ίδιο το κτίριο αναπτύσσεται σε πλάτος, με τρεις ορόφους ύψος και σε απόλυτη σχέση με το υγρό στοιχείο που απλώνεται μπροστά του. Ακολούθησα τη συμβουλή που μου έδωσαν να αρχίσω την επίσκεψη από την οροφή. Οντως, η άνοδος στο ψηλότερο σημείο είναι αυτό που σε κάνει να υποκλίνεσαι στο μεγαλείο του αρχιτέκτονα, να βγάζεις το καπέλο στον Πιάνο που έφτιαξε έναν συμβολικό «βατήρα» για τον επισκέπτη ώστε να θαυμάσει με την άνεσή του τον Κεράτιο Κόλπο και τη χερσόνησο που βρίσκεται η Αγία Σοφία από τη μία και την ασιατική πλευρά της Πόλης από την άλλη. Το πιο σατανικό κόλπο του, όμως, είναι ότι σε δύο τεράστιες επιφάνειες δεξιά και αριστερά από το μέρος όπου στέκονται οι θεατές στην bella vista, έχει τοποθετήσει νερό. Το τέχνασμα κάνει τους γλάρους να πιστεύουν ότι είναι θάλασσα, μια νοητή προέκταση του Βοσπόρου, και έτσι κάθονται κατά δεκάδες εκεί, δημιουργώντας έναν απίθανο αντικατοπτρισμό με τον ουρανό και τα σύννεφα. Ωστόσο, αυτό δημιουργεί παράλληλα και ένα πρόβλημα. Είναι μια τόσο ισχυρή εικόνα αυτή, που καταπίνει όλα τα έργα τέχνης στο μουσείο. Γύριζα αίθουσα την αίθουσα με σπουδαίες δημιουργίες ξένων και Τούρκων καλλιτεχνών από το 1945 έως σήμερα. Ωραία γλυπτά του Τόνι Κραγκ, εγκαταστάσεις από τον Ολαφουρ Ελίασον και του Αντριάν Βιλάρ Ρόχας, της Τρέισι Εμιν και πάει λέγοντας. Τίποτα δεν μπορούσε να αγγίξει την καρδιά μου ούτε το βλέμμα μου. Αναρωτήθηκα λοιπόν φεύγοντας αν ο Πιάνο πέτυχε τον σκοπό του ή έκανε με μαεστρία την ίδια την Κωνσταντινούπολη ένα τεράστιο έκθεμα με αιώνες ιστορίας που σβήνει τα μάταια έργα των ανθρώπων.
