CORMAC McCARTHY
Ο επιβάτης
μτφρ. Γιώργος Κυριαζής
εκδ. Gutenberg, 2022, σελ. 608
Stella Maris
μτφρ. Γιώργος Κυριαζής
εκδ. Gutenberg, 2022, σελ. 264
Απέφευγε τη δημοσιότητα και τη σύγχρονη ζωή των υπολογιστών. Αποστρεφόταν άλλους συγγραφείς, προτιμώντας τη συντροφιά επιστημόνων.
Ο Κόρμακ ΜακΚάρθι, που απεβίωσε στο σπίτι του την Τρίτη σε ηλικία 89 ετών, ήταν ένας από τους πιο διάσημους Αμερικανούς μυθιστοριογράφους, με την προσθήκη δύο θεατρικών έργων, πέντε σεναρίων για κινηματογραφικές ταινίες και τριών διηγημάτων στην τεσσαρακονταετή συγγραφική ζωή του. Το πρώτο βιβλίο του εκδόθηκε το 1965 και τα δύο τελευταία στα τέλη του 2022, με διαφορά ενός μήνα. Αρχικώς ο «Επιβάτης» και μετά το συνοδευτικό «Stella Maris». Και τα δύο κυκλοφορούν με την ελληνική μετάφραση του Γιώργου Κυριαζή από τις εκδόσεις Gutenberg. Το γενικό πλαίσιο της ιστορίας των δύο βιβλίων είναι αυτό: Η Αλις, εξαιρετικής ευφυΐας μαθηματικός, είναι ερωτευμένη με τον αδελφό της, Μπόμπι Γουέστερν, που είναι φυσικός, μέτριος μαθηματικός, δύτης και οδηγός αγώνων. Ο πατέρας τους ήταν στην ομάδα κατασκευής της ατομικής βόμβας, γεγονός που σκιάζει όλο το έργο ως γενέθλιο στοιχείο της δομής των χαρακτήρων. Το μυθιστόρημα έχει ως δραματικό χρόνο τις αρχές του 1970. Η Αλις πάσχει από σχιζοφρένεια και το «Stella Maris» είναι οι διαγνωστικοί και θεραπευτικοί διάλογοι με τον ψυχίατρό της. Στον «Επιβάτη» διαδραματίζεται μέρος της ζωής του Μπόμπι μετά την αυτοκτονία της αδελφής του, και θα ήταν προτιμότερο για τον αναγνώστη να τα διαβάσει με αυτήν τη σειρά. Πρώτα το «Stella Maris», ακολούθως ο «Επιβάτης». Φυσικά αυτά τα πενιχρά στοιχεία της διηγήσεως δεν είναι παρά το πλαίσιο για την περίτεχνη ανάπτυξη του πολύπλοκου ψυχισμού του συγγραφέα.
Το 2003, ο κριτικός λογοτεχνίας Χάρολντ Μπλουμ ονόμασε τον ΜακΚάρθι ως έναν από τους τέσσερις σημαντικότερους εν ζωή Αμερικανούς μυθιστοριογράφους, μαζί με τον Ντον ΝτεΛίλο, τον Τόμας Πίντσον και τον Φίλιπ Ροθ. O ίδιος ο συγγραφέας είχε αναφέρει το «Μόμπι Ντικ» (1851) του Μέλβιλ ως το αγαπημένο του μυθιστόρημα και ακολουθούν οι «Αδελφοί Καραμάζοφ» (1880) του Ντοστογιέφσκι, ο «Οδυσσέας» (1922) του Τζόις και το «Η βουή και η μανία» (1929) του Φόκνερ. Η ζωή του ήταν αφιερωμένη αποκλειστικά στο γράψιμο με την αγαπημένη του γραφομηχανή, γεγονός που τον έφερε αρχικώς σε μια πολύ φτωχική διαβίωση και σε περιπέτειες με τις συζύγους του. Απέφευγε τη δημοσιότητα και τη σύγχρονη ζωή των υπολογιστών. Ο ΜακΚάρθι είχε μια αποστροφή προς άλλους συγγραφείς, προτιμώντας τη συντροφιά των επιστημόνων. Σε μια από τις λίγες συνεντεύξεις του αποκάλυψε ότι σέβεται μόνο τους συγγραφείς που «ασχολούνται με θέματα ζωής και θανάτου».
Μέχρι το 1991, κανένα από τα μυθιστορήματά του δεν είχε πουλήσει περισσότερα από 5.000 αντίτυπα σε σκληρό εξώφυλλο και «για το μεγαλύτερο μέρος της καριέρας του δεν είχε καν ατζέντη». Χρησιμοποιεί τα σημεία στίξης αραιά, αντικαθιστώντας ακόμη και τα περισσότερα κόμματα με το «και». Δήλωσε στην Οπρα Γουίνφρεϊ ότι προτιμά «απλές δηλωτικές προτάσεις» και ότι χρησιμοποιεί κεφαλαία γράμματα, τελείες, περιστασιακά κόμμα ή άνω και κάτω τελεία για την έναρξη μιας λίστας, αλλά ποτέ άνω τελεία, την οποία έχει χαρακτηρίσει «ηλιθιότητα». Δεν χρησιμοποιούσε εισαγωγικά στους διαλόγους.
Δεν είχε εκφράσει τις πολιτικές πεποιθήσεις του, αλλά τον αγαπούν οι δεξιοί της Αμερικής, κυρίως για τη δεδηλωμένη άποψή του ότι η ζωή είναι θέατρο μάχης και όχι συναινέσεων: «Δεν υπάρχει ζωή χωρίς αιματοχυσία. Η ιδέα ότι το είδος μπορεί να βελτιωθεί με κάποιον τρόπο, ότι όλοι θα μπορούσαν να ζήσουν αρμονικά, είναι μια πραγματικά επικίνδυνη ιδέα. Αυτοί που έχουν προσβληθεί από αυτήν την ιδέα είναι οι πρώτοι που εγκαταλείπουν την ψυχή τους, την ελευθερία τους. Η επιθυμία σας να είναι έτσι θα σας υποδουλώσει και θα κάνει τη ζωή σας κενή». Με άλλα και λίγα λόγια, ο αναγνώστης έχει να αντιμετωπίσει την απέριττη έκφραση ενός γνωστικού που προσδοκά τη μυστικιστική απελευθέρωση προς τη θέωση, αποσκορακίζοντας την κακότητα του υλικού κόσμου μέσω της επιστήμης, κυρίως των μαθηματικών. Ενός πεδίου που δεν απαιτεί τη σωματική διάσταση του ανθρώπου, αφήνοντας χώρο αποκλειστικά στην πνευματική, διανοητική πλευρά του. Τα μαθηματικά δεν μπορούν να προδώσουν ποτέ. Εξάλλου, ως ατομικά νοητικά κατασκευάσματα παραμένουν αναλλοίωτα μέσα στον χρόνο της φθοράς και του θανάτου.
Η υπερευφυής μαθηματικός πρωταγωνίστριά του Αλίκη, στο διαλογικής μορφής «Stella Maris», συζητώντας με τον ψυχίατρό της στο ομώνυμο ίδρυμα, όπου οικειοθελώς νοσηλεύεται, υπεραμύνεται των αριθμών, ως μεταφυσικής αξίας στοιχείων: «Οι λέξεις είναι πράγματα που έχουμε επινοήσει εμείς (οι άνθρωποι). Τα μαθηματικά όμως όχι». Εξ ου και οι συχνές αναφορές στον Πλάτωνα, στον Γκέντελ και στον Κάντορ, όπου εμπνεόμενοι από τον πρώτο, οι άλλοι δύο υποστηρίζουν τη στερέωση του σύμπαντος κόσμου στις αρχές της τελειότητας των μαθηματικών ως οντοτήτων που πλησιάζουν ή μπορεί και να είναι οι περιβόητες Ιδέες του θεμελιωτή της παγκόσμιας φιλοσοφίας.
Πέραν της αφελείας μιας πεποιθήσεως που υποδεικνύει ότι η θεϊκή οντότητα είναι ένα μητρώο αλγορίθμων με τα σημεία εισόδου και εξόδου να έχουν απόλυτη αντιστοιχία ή ότι το θεώρημα της μη πληρότητας του Γκέντελ δεν βρίσκει έδαφος συζητήσεως γιατί οι αληθείς προτάσεις του συστήματος είναι και αποδείξιμες εντός του, δηλαδή μπορεί να αυτοαξιολογηθεί, πρέπει να σχολιαστεί η δήλωση διά στόματος Αλίκης: «Υποτίθεται πως ο τελευταίος οικουμενικός μαθηματικός ήταν ο Κάντορ. Μετά, ο Πουανκαρέ. Μετά, κανείς».
Η σχολή της Μόσχας
Είναι γνωστή η εμμονή του συγγραφέα στη λεπτομερή έρευνα που έκανε για τα θέματα των βιβλίων του. Ακόμη και εάν δεν ήταν γνωστό το παραπάνω στοιχείο, θα μπορούσε να το συμπεράνει κανείς από τις λεπτομέρειες και τις εύστοχες παρατηρήσεις στις εκτεταμένες αφηγήσεις τόσο μαθηματικών θεωρημάτων όσο και πραγματολογικών στοιχείων γύρω από αυτά. Παρ’ όλα αυτά αποσιωπά ή δεν γνωρίζει τη μεγάλη συνδρομή των Ρώσων μαθηματικών και ονοματολατρών στις αρχές του 20ού αιώνος, που πήραν το νήμα από τους εξαντλημένους, υπερορθολογιστές Γάλλους, αναπτύσσοντας περαιτέρω τη θεωρία των συνόλων του Καντόρ: «Ονοματίζοντας το άπειρο», που είναι ο ομώνυμος ελληνικός τίτλος του βιβλίου των Loren Graham και Jean-Michel Kantor («Ονοματίζοντας το άπειρο. Μια αληθινή ιστορία θρησκευτικού μυστικισμού και δημιουργικότητας», μτφρ. Τεύκρος Μιχαηλίδης, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2009).
Η αιρετική πρακτική για την επίσημη Ορθόδοξη Ρωσική Εκκλησία της Λατρείας του Ονόματος και η μυστικιστική της διάσταση ενέπνευσε σπουδαίους μαθηματικούς όπως οι Λούζιν, Εγκόροφ και Φλορένσκι στην περαιτέρω ανάπτυξη της έννοιας του απείρου, οδηγώντας τους από τις θρησκευτικές ενοράσεις της παρουσίας του Χριστού, άμα τη κλήση του ονόματός του, στην περιγραφική θεωρία των συνόλων. Είχαν δεχθεί την επιρροή Ρώσων μοναχών που είχαν διωχθεί από τη Μονή Αγίου Παντελεήμονος του Αγίου Ορους από πεζοναύτες του ρωσικού αυτοκρατορικού ναυτικού, τον Ιούνιο του 1913. Εν ολίγοις, με τη νοερή προσευχή τους στον Χριστό, καλούσαν κοντά τους το Απειρο, απλώς ονοματίζοντάς το.
Η απορία δεν είναι ευτελής, ούτε προκλητική με σκοπό να μειωθεί η συγγραφική ικανότητα ή να επισημάνει ελλιπείς γνώσεις του ΜακΚάρθι. Ούτε το ερώτημα είναι ρητορικό για να αναπτυχθεί μια προσχεδιασμένη απάντηση. Στην περίπτωση που γνωρίζει την ιστορική παρουσία της σχολής της Μόσχας, φαίνεται ότι την απαξιώνει. Στην περίπτωση που δεν τη γνωρίζει, φαίνεται ότι δεν ενδιαφέρθηκε να τη μελετήσει. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, το κενό μοιάζει σημαντικό όχι τόσο για την πραγματολογική αξία του, αλλά κυρίως για την άρνηση της θετικής παρουσίας του Θεού στον κόσμο, που ανεξαρτήτως των δογματικών ή πολιτισμικών προβλημάτων της Ορθοδόξου Πίστεως για τον σύγχρονο άνθρωπο προσανατολίζεται ευμενώς σε έναν ελεήμονα Θεό, ως δημιουργό ενός –έστω και– ψεύτη ντουνιά.