BRET EASTON ELLIS
The Shards
εκδ. Alfred Knopf, 2023, σελ. 608
Ο πρωταγωνιστής του λογοτεχνικού έργου «The Shards» (Τα θραύσματα), συνονόματος του συγγραφέα Μπρετ Ιστον Ελις, αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο και συνδέεται ιδιαιτέρως με τη Σούζαν, φίλη του καλύτερου φίλου του. Το τραγούδι που μοιράζονταν αναφερόμενοι κρυφά σε αυτό σαν να ήταν ένα κωδικοποιημένο μήνυμα, είναι το Icehouse των Icehouse, πρώην Flowers, ενός αυστραλιανού new wave και synth-pop συγκροτήματος της δεκαετίας του ’80. Το μυθιστόρημα εκτυλίσσεται τους φθινοπωρινούς μήνες του δεύτερου έτους της εν λόγω δεκαετίας στην πόλη του Λος Αντζελες, στη δυτική ακτή των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής και πρωτεύουσα του παγκόσμιου κινηματογράφου· το ύφος και η αισθητική των ανθρώπων της πόλης αντανακλώνται σε κάθε σελίδα του βιβλίου. Η σχέση του Μπρετ με τη Σούζαν, η οποία μόνο περιστασιακά διαφαίνεται ως σημαντική για την πλοκή του μυθιστορήματος, είναι το στημόνι πάνω στο οποίο υφαίνεται η ιστορία. Στην προτελευταία παράγραφο του βιβλίου επισημαίνεται εμφατικά η σπουδαιότητα της σχέσης των δύο φίλων με την υποβόσκουσα σεξουαλική, ανεκπλήρωτη έως το τέλος, επιθυμία. Η υποβολιμαία ατμόσφαιρα τρόμου που διατρέχει την αφήγηση, οι ρεαλιστικές σεξουαλικές σκηνές, οι κινηματογραφικής εντάσεως διηγήσεις της ζωής μέσα και έξω από το σχολείο, καθώς και η υποκριτική στάση και ενέργεια του πρωταγωνιστή απέναντι στην κοπέλα του, τους ερωτικούς συντρόφους του και φίλους, παρόλο που αυτονόμως δημιουργούν ένα καθηλωτικό ενδιαφέρον στον αναγνώστη, είναι τελικώς μόνον οι εικόνες. Την προοπτική αυτών των εικόνων, το νόημά τους με άλλα λόγια, στερεώνει η σχέση Μπρετ – Σούζαν. Αλλά πρέπει να διαβάσει κανείς προσεκτικά μέχρι τέλους και όχι μόνον το τέλος, γεγονός όχι ασυνήθιστο σε αναγνώστες που δεν αντέχουν ψυχικά τη διάρκεια ή φείδονται υπομονής – καταστάσεις σχετικές μεταξύ τους άλλωστε. Μην ξεκινήσετε την ανάγνωση από το τέλος σε μία προσπάθεια κατευνασμού της αγωνίας.
Εγκλήματα
Στο «παγοποιείο» δεν υπάρχει ζεστασιά, γι’ αυτό δεν υπάρχει αγάπη. Μόνο φόβος και αγωνία.
Η διήγηση βασίζεται σε ένα κεντρικού ενδιαφέροντος θέμα που αφορά, όμως, τον πρωταγωνιστή. Σε μία εποχή πριν από τις βιντεοεπιτηρήσεις, τα κινητά τηλέφωνα και το προφίλ DNA, όταν οι κατά συρροήν δολοφόνοι μπορούσαν να είναι επιπόλαιοι και υπερδραστήριοι – ο αριθμός των δολοφονιών που μπορούσαν να διαπραχθούν από ένα πρόσωπο έφτανε τις είκοσι ή τριάντα κατά τη διάρκεια της συγκεκριμένης δεκαετίας (τους αντικατέστησαν οι μαζικοί εκτελεστές). Δεν δημιουργούνται στον αναγνώστη περιθώρια προσωρινής ανακούφισης, σημεία εξελίξεως των ερευνών ή πιθανά διαφαινόμενες λύσεις. «Ισως το Trawler δεν φαινόταν αρκετά απειλητικό με μόνο τρεις επιβεβαιωμένες δολοφονίες και ίσως όλοι γύρω μου να ένιωθαν τόσο νέοι και ανίκητοι και γι’ αυτό η αρχική είδηση για τα θύματά του δεν κατάφερε να πυροδοτήσει τη συζήτηση που πίστευα ότι άξιζε», εκφωνεί ο συγγραφέας που συγχέεται ως πρόσωπο με τον πρωταγωνιστή, σύγχυση που ενισχύεται από το κοινό τους όνομα. Ομως η απειλή ήταν συνεχώς παρούσα και τελικώς εκδηλώθηκε. Ηταν αναγκαίο στο τέλος του βιβλίου να τονιστεί ότι τα πρόσωπα και γεγονότα είναι φανταστικά, αλλιώς αιωρείται η εντύπωση της συμμετοχής του Ελις σε καταστάσεις πολύ δυσάρεστες και εκκρεμείς. Η σύγχυση, ως αναγνώστη, ακόμα με καταδιώκει. Πρέπει να αποστασιοποιηθώ λογικά για να αντιμετωπίσω τον εφιάλτη.
Σπίτι του διαβόλου
Το υλικό από το οποίο είναι φτιαγμένο το υφάδι της ιστορίας είναι η ιδέα ότι η νεότητα και η καλοπέραση αδιαφορεί για το Τέλος, την οριστική κατάληξη την αισθάνεται πολύ μακρινή. Την προσεγγίζει διανοητικά, αδυνατεί να τη βιώσει ως απειλή, γι’ αυτό αδιαφορεί ή εθελοτυφλεί. Ομως το Icehouse, το παγοποιείο, το παγωμένο σπίτι, είναι το σπίτι του διαβόλου. Το τραγούδι που συνδέει τις δύο νεανικές ψυχές αναφέρεται στην απειλή της ψυχρότητας που φέρνει μαζί του το Τέλος: «…Υπάρχει ένα κορίτσι έξω από το Icehouse/Μπορώ να τη δω καθαρά μέσα από τα δέντρα/Και τώρα ονειρεύεται μια νέα αγάπη… …Δεν υπάρχει αγάπη μέσα στο Icehouse/Ο διάβολος ζει μέσα στο Icehouse/ Τουλάχιστον αυτό λένε οι παλιοί. … Δεν υπάρχει αγάπη μέσα στο παγοποιείο/Και τώρα ονειρεύεται μια νέα αγάπη… Δεν παρατηρεί ότι οι μέρες γίνονται πιο κρύες/Δεν θυμάται να μεγαλώνει…». Αυτό είναι το τραγούδι που μοιράζονται, αποκλειστικά, ο Μπρετ και η Σούζαν. Η υπενθύμιση της παγωμένης υπάρξεως, μιας στοιχειώδους ζωής που στερείται το πλήρες εύρος των τριών διαστάσεων. Η ζωή ενός ολικώς κατεσταλμένου όντος που μοναδική του ελπίδα είναι η απόψυξη σε ένα απροσδιόριστο μέλλον. Ο παγωμένος άνθρωπος είναι έργο διαβολικό όπως μία ζωή σε αναστολή. Το Trawler ή οι Trawler, οι κατά συρροήν δολοφόνοι του βιβλίου, είναι επαναδιαμορφωτές σωμάτων από μέλη ανθρώπων και ζώων. Σε μία σύνθεση επανεκκινήσεως και ελέγχου δεν μπορούν να ζήσουν στο παρόν και αρκούνται στη φενάκη ενός κάποιου μέλλοντος. Αναβάλλουν συνεχώς τη ζωή στην προσδοκία ιδανικών συνθηκών. Προσπαθούν να επιβάλουν μέσω ενός κολάζ ανθρώπων και ζώων μία δημιουργία υβριδικών όντων μεγεθύνοντας την ήδη υπάρχουσα σύγχυση σε μία κοινωνία που υπολείπεται του κοινού αγαθού. Συνθέτουν Tableau Vivant (Ζωντανούς Πίνακες – μία αστική συνήθεια του 19ου αιώνος όπου οι άνθρωποι ζωντάνευαν, διά της φυσικής τους παρουσίας, διάσημους πίνακες), αλλά με την πανεποπτική ματιά του Πικάσο και των μοντέρνων συναδέλφων του. Αυτών που στην προσπάθεια να αποτινάξουν την αβίωτη φόρμα των παλαιών χρόνων προέβαλλαν την προοπτική στο επίπεδο, κάνοντας εικόνα το σύνολο των σημείων ανεξαρτήτως βάθους, εκφράζοντας τον καινούργιο χρόνο που ήδη πιέζει ασφυκτικά τις δυτικές κοινωνίες του 19ου αιώνος: τον χρόνο του παρόντος και της ατομικής υπάρξεως. Τον χρόνο του Τώρα και της Εποπτείας. Τον χρόνο της προσωπικής αλήθειας που ενώ κάνει πλουσιότερη τη ζωή των ανθρώπων αποπροσανατολίζει τη συνισταμένη των κοινωνιών τους. Στις αρχές του 20ού αιώνα ο άνθρωπος βαθαίνοντας ψυχικά μένει μετέωρος κοινωνικά, χάνει τη σύνδεσή του με τους άλλους. Το Trawler ή οι Trawler, δεν διευκρινίζεται στο βιβλίο ο αριθμός τους, πλανώνται ως μόνιμη απειλή θανάτου και γενετησίου αιτίας υβριδικών (μη αναπαραγώγιμων εξατομικευμένων υπάρξεων) σωμάτων άνευ ζωής.
Το μοναδικό όριο
Το κρίσιμο ζήτημα, που διαπνέει σύνολο το λογοτεχνικό έργο του Ελις, είναι νοηματοδότηση των άπειρων δυνατοτήτων του σύγχρονου ανθρώπου, η ηθική μορφοποίηση μιας εξατομικευμένης υπάρξεως που στερείται, πλέον, του τυπικού ορίζοντα των παραδοσιακών κοινωνιών. Η Σούζαν είναι ανυποψίαστη για τον θάνατο και την ασθένεια, ο Μπρετ είναι συνεχώς κατακεκλιμένος στη φθορά – γι’ αυτό συνήθως ζει με ναρκωτικά, αποφεύγοντας την αγωνία. Στον νέο κόσμο το μόνο όριο είναι το τελικό όριο, το οποίο, κατά τη διάρκεια της νεότητος, είτε αποσκορακίζεται είτε εξαφανίζεται από το καθημερινό κοινωνικό πεδίο. Τα δύο παιδιά ζουν μακριά από τον θάνατο και τον παγωμένο του κόσμο ώσπου το Trawler ή οι Trawler θα τον φέρουν κοντά τους, τόσο κοντά τους που μία επαφή ζωής και θανάτου, εσκεμμένα αναπόδεικτη εντός της δραματικής πλοκής, θα στιγματίσει τις ζωές τους. Μόνο υπόνοιες αφήνει ο συγγραφέας για τις οριστικές επιπτώσεις.
There’s no love inside the icehouse (Δεν υπάρχει αγάπη μέσα στον πάγο) επαναλαμβάνει το τραγούδι. Η αγάπη θέλει ζεστασιά, χρειάζεται ζωντανούς, εν κοινωνία, ανθρώπους, εντός ενός χρόνου τριών διαστάσεων, όπου παρελθόν, παρόν και μέλλον ενοποιούνται, εξασφαλίζοντας τη διάρκεια της ζωής πέραν του βιολογικού της πεπερασμένου.