«Τον χρόνο που γεννήθηκα (1937), ο Ιλισός δεν ήταν ο μυθικός ποταμός αλλά ένας ακάλυπτος ρυπαρός χείμαρρος. Πλάι, η κοίτη του γεμάτη από παραπήγματα προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής. Στην απέναντι όχθη ήταν το σπίτι μου και οι πρώτες μου βόλτες γύρω από αυτό ήταν οι παράγκες. Θυμάμαι ακόμα πόσο γοητεύτηκα από το μέγεθος και την ευρηματικότητα της κατασκευής τους. Παραπήγματα από τενεκέδες, σπασμένα κοφίνια, κι άλλα ανακυκλώσιμα υλικά από σκουπίδια. Κι ανάμεσά τους, φυτεμένα δενδράκια, γλάστρες από κονσερβοκούτια, κλουβιά, πολλά κλουβιά με καναρίνια, και στενά κατακάθαρα δρομάκια με αμέτρητα φιλικά παιδιά της ηλικίας μου. Ολα, τόσο διαφορετικά από τα σπίτια της γειτονιάς μου!».
Ο Αλέξανδρος Τζώνης, αρχιτέκτονας, συγγραφέας, ερευνητής, ομότιμος καθηγητής στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο του Delft, που περιγράφει στην «Κ» τις παράγκες των Ιλισίων, δεν είναι μόνο μια ζώσα μαρτυρία ενός προσφυγικού οικισμού της Αθήνας. Ούτε μιλάει ως απλός παρατηρητής του «περίεργου κόσμου» που γνώρισε μικρός μεγαλώνοντας στη γειτονική απέναντι όχθη του Ιλισού, λίγα μόλις βήματα μακριά από την «παραγκούπολη» των Ιλισίων.
Στα παιδικά του χρόνια περπατούσε στα στενά της δρομάκια. Γύρω στα δεκατρία του, με μια προπολεμική φωτογραφική μηχανή Contax που «μου εμπιστεύτηκε ο πατέρας μου και για λόγους που ακόμα δεν καταλαβαίνω, διάλεξα να φωτογραφίζω τις παράγκες στα Ιλίσια».
«Το Γηροκομείο»
Στις τελευταίες τάξεις του γυμνασίου άρχισε να τις αποτυπώνει σε σκίτσα και ακουαρέλες προσθέτοντας ακόμα έναν καταυλισμό, λίγο μακρύτερα, κοντά στο λεγόμενο «Γηροκομείο». Στα φοιτητικά του χρόνια στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο με την ενθάρρυνση του καθηγητή του Δημήτρη Πικιώνη και την υποστήριξη των καθηγητών Κυπριανού Μπίρη και Αναστάσιου Ορλάνδου συνέχισε τις μελέτες. «Είχαν γίνει πια το πάθος μου. Με το ίδιο πνεύμα αποτύπωνα και τις καλύβες των Σαρακατσάνων. Με την ίδια θέρμη συνέχισα τις έρευνες στο Γέιλ και στο Χάρβαρντ».
«Θυμάμαι ακόμα πόσο γοητεύτηκα από το μέγεθος και την ευρηματικότητα της κατασκευής τους – παραπήγματα από τενεκέδες, σπασμένα κοφίνια, ανακυκλώσιμα υλικά από σκουπίδια», λέει ο κ. Τζώνης.
Επισκεπτόταν τακτικά τις παράγκες, δεν έπαψε να αναζητά τεκμήρια και, επί δεκαετίες, μαζί με τη σύζυγό του Λιάν Λεφέβρ, Καναδή φωτογράφο και επιμελήτρια μουσείων, εξακολουθούσε να τις ερευνά ως τρόπο βιώσιμης και κοινωνικής προσέγγισης της κατασκευής.
Στη γειτονιά των Ιλισίων όπου κάποτε ορθώνονταν οι παράγκες, πηγή έμπνευσης του επιστημονικού, εκτενούς συγγραφικού και διδακτικού του έργου σε πανεπιστήμια του κόσμου, επιστρέφει ο Αλέξανδρος Τζώνης, μαζί με το υλικό που συγκέντρωνε ολόκληρη τη ζωή του για την περιοδική έκθεση «Παράγκες: Καταστροφή και δημιουργία» στο Καναδικό Ινστιτούτο της Ελλάδας. Φωτογραφίες, σκίτσα και ακουαρέλες αποτελούν μέρος του αρχείου «Αλέξανδρου Τζώνη και Liane Lefaivre» που δωρήθηκε στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Παρισιού.
«Η έκθεση με γυρίζει πίσω στα παιδικά μου χρόνια», αναφέρει ο αρχιτέκτονας. «Στις όχθες του Ιλισού όπου γεννήθηκα και μεγάλωσα μισό χιλιόμετρο από το Καναδικό Ινστιτούτο, το οποίο στεγάζεται στο σπίτι του Μικρασιάτη συγγραφέα του μεσοπολέμου Στρατή Δούκα. Εκεί γνώρισα τις παράγκες των Ιλισίων αλλά και μια ακόμη προσφυγική παραγκούπολη: τα “Κουντουριώτικα”. Την περπατούσαμε συχνά, κατά τη διάρκεια του πολέμου, με τους γονείς μου όταν πηγαίναμε στη δουλειά τους στο νοσοκομείο “Αγιος Σάββας” όπου ήταν διευθυντές του Ινστιτούτου Ερευνών για τον Καρκίνο στην Ελλάδα».
Το θάρρος και την αντοχή αυτών των ανθρώπων που ήρθαν αντιμέτωποι με την τραγωδία και την καταστροφή, τιμά το Καναδικό Ινστιτούτο στην Ελλάδα σε μια συμβολική χρονική στιγμή, εν μέσω μιας σύγχρονης τραγωδίας προσφύγων στη Μεσόγειο.
«Παράγκες: Καταστροφή και δημιουργία», Καναδικό Ινστιτούτο, Ορμινίου 3Α, Χίλτον, έως 22 Ιουλίου.