«Η σπουδαία ποιήτρια και θεωρητικός Οντρ Λορντ στο κείμενό της “Η ποίηση δεν είναι πολυτέλεια”, βρίσκει τις λέξεις που απηχούν τέλεια τη δημιουργική διαδικασία που ακολουθώ: “Μπορούμε να εκπαιδεύσουμε τον εαυτό μας να σεβόμαστε τα συναισθήματά μας και να χρησιμοποιούμε μια γλώσσα που τους ταιριάζει ώστε να μπορούμε να τα μοιραστούμε. Οπου αυτή η γλώσσα δεν υπάρχει ακόμη, είναι η ποίησή μας που βοηθάει να τη διαμορφώσουμε. Η ποίηση δεν είναι μόνο όνειρο ή όραμα, είναι η αρχιτεκτονική του σκελετού της ζωής μας”».
Μιλώντας με τη Γαλλοαυστριακή καλλιτέχνιδα Ζιζέλ Βιεν, η συζήτηση περνάει πολύ εύκολα από το θέατρο στη φιλοσοφία, και από την πράξη στη θεωρία. Διόλου παράξενο για τη 47χρονη σκηνοθέτιδα και χορογράφο της οποίας τα έργα γίνονται συχνά πρωτοσέλιδα, για την εμμονή της γύρω από τις έννοιες του κακού, της βίας και του παραλόγου. Γεννημένη σε μια καλλιτεχνική, διανοούμενη οικογένεια, σπούδασε φιλοσοφία, μουσική και κουκλοθέατρο. Εδώ και 20 χρόνια χτίζει στη σκηνή τον δικό της κόσμο που διαθέτει έντονα εικαστικά στοιχεία, ενώ συναντιέται συχνότατα με έργα της λογοτεχνίας, του κινηματογράφου και της μουσικής. Αυτή τη φορά έρχεται στην Αθήνα –κάνει σήμερα πρεμιέρα στην Πειραιώς 260– με το έργο «Η λίμνη» του Ρόμπερτ Βάλζερ, που αναφέρεται σε ένα δυσλειτουργικό οικογενειακό περιβάλλον. Ενα παιδί που νιώθει απόρριψη από την οικογένειά του σκηνοθετεί απεγνωσμένο την αυτοκτονία του σε μια λίμνη.
«Στη σκηνοθεσία της “Λίμνης” υπάρχουν πολλά επίπεδα ερμηνείας, τρία από τα οποία είναι τα πιο εύκολα κατανοητά», λέει όταν τη ρωτώ πώς μεταφέρει στη σκηνή το σύντομο θεατρικό του Βάλζερ, συγγραφέα εκλεκτικά συγγενή με τον Κλάιστ και τον Κάφκα. «Το πρώτο είναι η ίδια η ιστορία όταν τη διαβάζει κανείς κυριολεκτικά. Το δεύτερο, που κατά τη γνώμη μου είναι αρκετά προφανές, προϋποθέτει ένα άτομο που φαντασιώνεται αυτή την ιστορία, με τρόπο που μοιάζει περισσότερο με την εμπειρία που θα μπορούσε να έχει ο ίδιος ο συγγραφέας από το κείμενό του. Ορισμένα στοιχεία είναι εξαιρετικά ακριβή και ζωντανά, ενώ άλλα είναι πιο ασαφή και περιπεπλεγμένα: το πραγματικό, η φαντασία, η μνήμη, το παρελθόν, το προσδοκώμενο μέλλον», εξηγεί η σκηνοθέτις. «Το τρίτο επίπεδο, είναι αυτό που βλέπουμε αν δεν ακολουθήσουμε τις συμβάσεις του θεάτρου: δύο ηθοποιοί, η Αντέλ Ενέλ και η Ζιλί Σαναάν, και δεκαπέντε κούκλες σε φυσικό μέγεθος μέσα σε ένα λευκό κουτί, ερμηνεύουν το κείμενο το Βάλζερ. Είναι πάντα εκπληκτικό να ανακαλύπτεις ότι αυτό που αποδέχεται κανείς ότι βλέπει σε σχέση με αυτό που φαίνεται, καθορίζεται από τις συμβάσεις της ανάγνωσης. Στο θέατρο το βλέμμα εξαρτάται από τις πολιτισμικές μας κατασκευές».
Αυτό που αποδέχεται κανείς ότι βλέπει καθορίζεται από τις συμβάσεις της ανάγνωσης. Στο θέατρο εξαρτάται από τις πολιτισμικές μας κατασκευές.
Εντέλει η Βιεν δημιουργεί ένα ψυχολογικό δράμα φωτίζοντας τους υπαινιγμούς του Βάλζερ για την παιδική κακοποίηση, την αιμομιξία και το οικογενειακό τραύμα. Οι δύο πρωταγωνίστριες, που μοιράζονται όλους τους ρόλους επί σκηνής, ο φωτισμός και η ηλεκτρονική μουσική φέρνουν στην επιφάνεια καταπιεσμένα συναισθήματα. Ο εαυτός σκορπίζει μέσα στον πόνο. Κάθε πρόταση τυλίγεται στην αμφιβολία. Ειπώθηκαν στ’ αλήθεια όλα αυτά ή μήπως ήταν όνειρο;
«”Η λίμνη” θέτει το ζήτημα της αναπαράστασης της πραγματικότητας και του κοινωνικού κανόνα», σχολιάζει. «Ο πολιτισμός και οι τέχνες παίζουν βασικό ρόλο στη δημιουργία και την ενδεχόμενη διεύρυνση του πλαισίου της αντίληψής μας: τι βλέπουμε και τι ακούμε, τι μας εκπαιδεύουν να μη βλέπουμε και να μην ακούμε; Για να μετακινηθεί η κοινωνία σε ένα άλλο σύστημα, είναι σημαντικό να αναλύσουμε και να διευρύνουμε το πλαίσιο αντίληψης, και αυτό ίσως δημιουργήσει άλλους τρόπους σκέψης. Καμία κίνηση δεν είναι ασήμαντη, κανένα βλέμμα αμετακίνητο».
«Τι θα θέλατε να πάρει το κοινό από την παράστασή σας», τη ρωτώ. «Ελπίζω να προσφέρω κάτι που εγώ η ίδια αναζητώ από άλλα έργα τέχνης όλων των ειδών: μια ουσιαστική και δυνατή εμπειρία που θα επιτρέψει να παραμείνουμε σε σύνδεση με την ευαισθησία μας και την ενεργή σκέψη».
