Ηταν ο τόπος όπου έγινε η πρώτη ενάλια αρχαιολογική έρευνα στην Ελλάδα το 1900-1901 με πρωτόγονα τεχνικά μέσα όπως τα σκάφανδρα των Συμιακών σφουγγαράδων. Το μέρος όπου επέστρεψε ο Κουστό το 1976 με το «Καλυψώ» για να δει αν είχαν μείνει ακόμα αγάλματα ή αντικείμενα στον πυθμένα. Ομως από το 2014 και μετά που ξεκίνησε η επιχείρηση «Επιστροφή στα Αντικύθηρα», η προσέγγιση των αρχαιολόγων σε ένα από τα διασημότερα ναυάγια της υφηλίου, αυτό των Αντικυθήρων, είναι πια πέρα για πέρα διαφορετική, χρησιμοποιώντας τεχνολογία αιχμής που έχει παραγάγει μέχρι σήμερα πολύ ενδιαφέροντα αποτελέσματα. Συμπεράσματα δηλαδή που μας κάνουν να πιστεύουμε ότι το σκαρί αλλά και η περιοχή στην οποία ποντίστηκε κρατούν ακόμα πολλά μυστικά.
Χθες το υπουργείο Πολιτισμού ανακοίνωσε τα νέα ευρήματα που έφερε στο φως η συντονισμένη προσπάθεια που κάνουν η Ελβετική Αρχαιολογική Σχολή στην Ελλάδα, υπό τη συν-διεύθυνση της Αγγελικής Γ. Σίμωσι, δρος αρχαιολόγου, διευθύντριας της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων, και του καθηγητή Κλασικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου της Γενεύης, Lorenz E. Baumer. Πρόκειται για την τρίτη περίοδο του πενταετούς ερευνητικού προγράμματος «Επιστροφή στα Αντικύθηρα» (2021-2025), διεξήχθη από τις 19 Μαΐου έως τις 18 Ιουνίου 2023 με καιρικές συνθήκες όπου υπήρχαν αντιξοότητες αλλά δεν πτόησαν την ομάδα των καταδυόμενων.
Ποια είναι η φετινή έκπληξη; Ο εντοπισμός –στην ευρύτερη περιοχή του ναυαγίου– θραυσμάτων αγγείων της πρώιμης βυζαντινής εποχής, γεγονός που τεκμαίρει ότι το σκαρί της Ρωμαϊκής εποχής κατάφορτο με έργα τέχνης, πολύτιμα αντικείμενα και τον μηχανισμό δεν ήταν το μόνο που κατέληξε στον βυθό. Αιώνες αργότερα υπήρξε άλλη μια βύθιση στο ίδιο σημείο. Να, κάτι που σίγουρα θα στρέψει το παγκόσμιο ενδιαφέρον για άλλη μια φορά στα Αντικύθηρα ιδιαίτερα από τους οπαδούς θεωριών συνωμοσίας που δεν θέλουν να δεχτούν ότι ο μηχανισμός που ανασύρθηκε από το νερό είναι τεχνούργημα της εποχής των αρχαίων Ελλήνων. Αλλη μια έκπληξη από τη φετινή «σοδειά» είναι μικρά τμήματα γλυπτών. Το ένα ίσως να προέρχεται από κώμη ή από γενειάδα (μήπως της κεφαλής του Ηρακλέους που είχε βρεθεί πέρυσι;), ενώ το δεύτερο είναι προς το παρόν αδιάγνωστο. Κάτι άλλο που προκάλεσε την προσοχή των αρχαιολόγων είναι ότι αποκαλύφθηκαν ανθρώπινα οστά, που ενδεχομένως ανήκουν σε περισσότερους από έναν ναυαγούς, μαζί με πλήθος αντικειμένων χαρακτηριστικών του ναυαγίου, όπως τμήματα πήλινων και γυάλινων αγγείων αλλά και πολλά καρφιά επενδεδυμένα με ξύλο. Αξίζει να σημειωθεί ότι είναι σπάνιο να βρίσκονται ανθρώπινα υπολείμματα έπειτα από τόσους αιώνες στον βυθό και σίγουρα θα δώσουν περισσότερα στοιχεία για το πλήρωμα και τους επιβάτες του ναυαγίου. Να θυμίσουμε ότι τα περασμένα χρόνια εντοπίστηκαν και οστά μιας γυναίκας, για τα οποία η ειδική ανθρωπολογική εξέταση έδειξε ότι προέρχεται από την περιοχή του Λιβάνου.
Εκτός από τμήματα αγαλμάτων ανασύρθηκαν πήλινα και γυάλινα αγγεία αλλά και πολλά καρφιά επενδεδυμένα με ξύλο.
Ολα αυτά είναι ιδιαίτερα σημαντικά καθώς φέτος η ομάδα δεν περίμενε να ανασύρει από τον βυθό εντυπωσιακά ευρήματα. Και αυτό διότι ήταν άλλη η στόχευση σε σχέση με τις περασμένες χρονιές. Κύριος στόχος της έρευνας του 2023 ήταν να διεξαχθεί στρωματογραφική διασκόπηση του ίδιου του ναυαγίου με το φορτίο του, καθώς και να διερευνηθούν νέοι χώροι του. Πέρυσι το τιτάνιο έργο της ομάδας ήταν να μετακινήσει τεράστιους βράχους βάρους πολλών τόνων και μήκους 43-46 μέτρων που είχαν κατρακυλήσει στον πυθμένα από σεισμούς που έγιναν μέσα στους αιώνες. Ετσι οι αρχαιολόγοι είχαν φέτος την ευκαιρία να δουν για πρώτη φορά ζώνες που «απελευθερώθηκαν» από τους πέτρινους όγκους. Ο θαλάσσιος χώρος βύθισης του πλοίου είναι άλλωστε αρκετά εκτεταμένος καθώς τα αντικείμενα σκόρπισαν εδώ και εκεί, ενώ και η κατωφερής μορφολογία του βυθού δεν επέτρεψε έως τώρα μια στρωματογραφική απεικόνιση της κατάστασης του ναυαγίου. Φέτος, λοιπόν, τα στρωματογραφικά στοιχεία που ήρθαν στο φως έκρυβαν νέες πληροφορίες για την κατάσταση διατήρησης του σκαριού του πλοίου, και εμπλουτίστηκαν οι πληροφορίες μας σε σχέση με την πορεία του, αλλά και για τις συνθήκες βύθισής του.
Πλήρης χαρτογράφηση
Το σημαντικότερο είναι ότι οι αρχαιολόγοι έχουν κάνει πλέον πλήρη χαρτογράφηση όπου με νέες τεχνολογικές μεθόδους μπορούν να αποφανθούν από πού ανασύρθηκαν τα ευρήματα από το 1900 και το 1976, κάτι που βοηθάει εξαιρετικά στις στοχευμένες μελλοντικές καταδύσεις.
Επιπροσθέτως, στο νησί στήθηκε ένα εργαστήριο αναλύσεων πεδίου με όργανα κατάλληλα για μικρομορφολογικές επιτόπιες παρατηρήσεις, ώστε να διευκολύνεται η πορεία της έρευνας με συμμετοχή από αρχαιολόγους, τεχνικούς βυθού και δύτες, αλλά και επιστήμονες άλλων ειδικοτήτων, όπως γεωλόγους, χημικούς και φυσικούς. Το ερευνητικό πρόγραμμα στηρίζουν το Ιδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη, η ελβετική ωρολογοποιία Hublot και το Ιδρυμα Nereus Research, ενώ η Cosmote παρέχει την τηλεπικοινωνιακή στήριξη.