Για πέμπτη φορά δοκιμάζεται ο Αρης Σερβετάλης στην Επίδαυρο. Προηγήθηκαν οι «Βάκχες», «Αχαρνής», «Ορνιθες», «Ορέστης». Η Εφη Μπίρμπα επιχειρεί το επιδαύριο βάπτισμά της. Η κοινή κάθοδος τους ζεύγους στο αργολικό θέατρο στις 28 και 29/7 για τον πρωταγωνιστή είναι μια γιορτή, για τη σκηνογράφο, ενδυματολόγο, σκηνοθέτιδα και δραματουργό «μια αγκαλιά με ένα ιστορικά φορτισμένο χώρο, αφετηρία όλων των τεράστιων δημιουργών», αλλά και «μια συνάντηση με τη σκέψη του Αριστοφάνη».
Διάλεξαν τους «Βατράχους» του γιατί ήθελαν να αναμειχθούν με μια κωμωδία. Κυρίως, γιατί το έργο αυτό «είναι ένας βαθύς στοχασμός πάνω στο πρόβλημα της ανθρωπότητας». Το ταξίδι στον Κάτω Κόσμο που κάνει ο Διόνυσος για να φέρει τον σπόρο της αναγέννησης, την ποίηση, που θα σώσει τους πολίτες της Αθήνας η οποία βρίσκεται σε πολιτική και πνευματική κρίση, για την Εφη Μπίρμπα «είναι μια μεγάλη πράξη αυτοθυσίας». Ο σωτήρας θα είναι ποιητής.
Ο Αρης Σερβετάλης συγκινείται με την προσπάθεια του Αριστοφάνη να αναδείξει «ότι μια κοινωνία θα μπορούσε να είναι αφυπνισμένη σε άλλη κατεύθυνση, αν είχε την ποίηση οδηγό. Εδώ έχουμε μια ύστατη προσπάθεια του Αριστοφάνη να δηλώσει ότι ο δρόμος που έχουν πάρει οι πολίτες δεν οδηγεί πουθενά, ότι βυθίστηκαν στη διαφθορά και η μόνη σωτηρία είναι η ποίηση». Οπως λέει στην «Κ», είναι ένα καθαρά ποιητικό-πολιτικό έργο. «Δείχνει πως τοποθετείται ο άνθρωπος σε μια κοινωνία. Οτι οφείλει να έχει οξύ κριτήριο, ακονισμένη αίσθηση και κρίση, να είναι ενεργός πολίτης, πρόσωπο που δεν θα χειραγωγείται».
Στην παράστασή τους οι «Βάτραχοι» έγιναν «Βατράχια», επειδή πρόκειται για σύγχρονη διασκευή της αριστοφανικής κωμωδίας, σε μετάφραση του Κωνσταντίνου Μπλάθρα. «Ο Κωνσταντίνος δεν πείραξε τους άξονες του Αριστοφάνη, βασιστήκαμε στη μετάφρασή του. Το μόνο σημείο που “κουνήθηκε” είναι οι αναφορές του ποιητή για τα πολιτικά πρόσωπα της εποχής του», εξηγεί ο ηθοποιός.
Η Εφη Μπίρμπα αναφέρει το μότο της παράστασής τους: «”Είναι μια κωμωδία με DNA τραγωδίας”. Ο Αριστοφάνης χρησιμοποιώντας την κωμική φόρμα μάς ενθέτει το μεγάλο πρόβλημα της βαθιάς πνευματικής και ψυχικής κρίσης. Αποθηκεύει μέσα στο έργο νάρκες. Μικρές εκρήξεις που ένιωθα προχωρώντας βαθύτερα στο κείμενο».
Ο Αριστοφάνης παρουσίασε τους «Βατράχους» στα Λήναια το 405 π.Χ. σε μια εποχή ταραγμένη για την Αθήνα, βάζοντας τον Διόνυσο να αναζητήσει σωτήρα-ποιητή κι όχι πολιτικό. «Θεωρεί ότι η πολιτική πέθανε, άποψη με την οποία ταυτίζομαι. Αφού δεν πιστεύει πια στην πολιτική, προτείνει να επαναπροσδιορίσουμε τους εαυτούς μας σε σχέση με την ποίηση», λέει η σκηνοθέτις και τονίζει ότι δεν είναι αφελές ούτε ουτοπικό, «διότι είναι ο τρόπος να ζεις, να σκέφτεται και να συνδέεσαι με το υψηλό».
Για τον Αρη Σερβετάλη υπάρχουν πολλές ομοιότητες σήμερα με όσα θίγει ο ποιητής. «Οι προβληματισμοί του για τη δυστοπία της εποχής του είναι παρόμοιοι με τη δική μας που επίσης είμαστε σε βαθύ τέλμα, ζούμε κρίσεις, πολέμους δίπλα μας. Σύμφωνα με τον Αριστοφάνη, όλο αυτό μπορεί να αλλάξει αν δούμε τα πράγματα αλλιώς. Στη ζωή συχνά το πιο απλό είναι το πιο δύσκολο».
Εδώ έχουμε μια ύστατη προσπάθεια του Αριστοφάνη να δηλώσει ότι ο δρόμος που έχουν πάρει οι πολίτες δεν οδηγεί πουθενά, ότι βυθίστηκαν στη διαφθορά και η μόνη σωτηρία είναι η ποίηση.
Οι «Βάτραχοι» για τη σκηνοθέτιδα «ήταν μια τελευταία κραυγή απελπισίας. Ο Αριστοφάνης ήθελε να ταρακουνήσει τον άνθρωπο, γιατί ο θάνατος ήταν προ των πυλών. Σαφώς είναι ένα έργο για τη δημοκρατία».
Κατάβαση στον Αδη
Ο Διόνυσος, σύμφωνα με τη δραματουργία της παράστασης, είναι ο Αριστοφάνης, λέει ο Αρης Σερβετάλης. «Είναι ο ποιητής που κάνει την κατάβαση με τον υπηρέτη του, τον Ξανθία. Εμείς τον Διόνυσο τον σχεδιάσαμε με βάση τη σαλότητα και το πώς εύκολα μεταβάλλεται. Γιατί σε όλη την πορεία της κατάβασης αλλάζει διαρκώς ρόλους, μεταβάλλεται άμεσα και ακαριαία. Ο Διόνυσος έχει κάτι δονκιχωτικό. Η παράσταση διακατέχεται από το πνεύμα του Θερβάντες –το ντουέτο του Δον Κιχώτη με τον Σάντσο Πάντσα–, αλλά και την ατμόσφαιρα του Μπέκετ. Αλλωστε και οι δύο αυτοί συγγραφείς είχαν επηρεαστεί από τον Αριστοφάνη».
Τον Διόνυσο και τον Ξανθία (τον υποδύεται ο Μιχάλης Σαράντης) η σκηνοθέτις τους κρατάει σε αδιάρρηκτη σχέση σε όλη την παράσταση. «Γιατί ο θεός Διόνυσος έχει αποδεχτεί ότι μόνος δεν μπορεί να τα καταφέρει παρά μόνο με τη βοήθεια του ανθρώπου. Κατεβαίνει στον Αδη με τον Ξανθία φορώντας τα ρούχα του Ηρακλή για να αποφύγει τις κακοτοπιές, ανταλλάσσει ρόλους, ιδιότητες, ταυτότητες. Συνεχώς επιβεβαιώνει το στραπατσάρισμα, την αδυναμία να φέρει εις πέρας το έργο, χωρίς τη βοήθεια του ανθρώπου. Είναι βαθιά ανθρωποκεντρικό έργο». Ποια είναι τα βατράχια στην εποχή μας; «Είναι οι εκατοντάδες λογισμοί που μας πολιορκούν, το ασυνείδητο που δεν μπορούμε να διαχειριστούμε», λέει ο Αρης Σερβετάλης. «Είναι ό,τι μας βασανίζει. Ενώ η ψυχή φωνάζει για κάποια θέματα, εμείς έχουμε το μυαλό σε πιο υλικά πράγματα».
Σχέση ζωής
Ταιριαστό ζευγάρι οι δυο τους, διαβάζοντας κατά καιρούς δηλώσεις της Εφης Μπίρμπα και του Αρη Σερβετάλη, νομίζεις ότι οι συνεργασίες τους στο θέατρο συνδέονται μόνο με κατανόηση και θετικές στιγμές. Δεν υπάρχουν διαφωνίες; «Η συνεργασία με τον Αρη είναι έμπονη όπως όλες οι συνεργασίες και οι σχέσεις, όταν εμπλέκεται το εγώ», λέει η Εφη Μπίρμπα. «Ομως η χαρά να δουλεύω μαζί του δικαιώνει οποιαδήποτε στιγμή που μπορεί να μας φέρει σε ένα όριο». Λέει επίσης ότι συμβαίνουν απίστευτα συγκρουσιακά φαινόμενα και εσωτερικά και σε επίπεδο συνεργασίας. «Οπότε πρέπει κανείς να ακούει, να υποχωρεί, να αγκαλιάζει, να ταπεινώνεται, να συνδεθούμε με την αρετή και μέσα στην καθημερινότητα για να το φέρουμε εις πέρας. Αλλιώς όλο το περιβάλλον της ανθρώπινης λειτουργίας, η πραγματικότητά μας είναι ανθρωποφαγική». Συχνά και ο χώρος τους: «Είναι υπέρμετρα ναρκισσιστικός και ναρκισσευόμενος. Εκεί από πίσω κρύβεται το τραύμα. Επί το πλείστον επιτίθεται εκείνος που πονάει».
Σε ένα τέτοιο περιβάλλον άκουσε τα σχολιανά του ο Σερβετάλης το 2021 σαν αποχώρησε από την παράσταση του «Ρινόκερου» επειδή δεν ήθελε να παίζει μόνο για εμβολιασμένο κοινό. «Ηταν μια αποκάλυψη ο τρόπος που έγινε, αυτό που λέμε επίθεση. Ομως δόξα τω Θεώ ήμασταν τόσο προστατευμένοι γι’ αυτό που σκεφτήκαμε και αποφάσισε ο Αρης να κάνει, που χωρίς την επιβεβαίωση της πράξης από τον πνευματικό μας ότι είναι το σωστό, ίσως και να μην είχαμε τη δύναμη να το φέρουμε εις πέρας», λέει η σύζυγός του.
Η πίστη είναι δώρο και αγώνας
Τα συζητoύν όλα με τον πνευματικό τους. Οχι μόνο προσωπικά, αλλά και επαγγελματικά θέματα. «Μα δεν διαχωρίζεται το εργασιακό από το προσωπικό», απαντά η Εφη Μπίρμπα.
Η διαδικασία είναι ίδια με όσα μοιράζεσαι με τον ψυχαναλυτή; Διαφωνεί. «Επειδή τη στιγμή της εξομολόγησης επιτελείται ένα μυστήριο, όπου μαζί με τον εξομολόγο και τον εξομολογούμενο παρευρίσκεται και ο Θεός, η διαδικασία αυτή καθαγιάζεται. Στην ψυχανάλυση δεν έχω αισθανθεί ποτέ αυτή τη λύτρωση και την ψυχική κάθαρση».
Ευγενικά, η Εφη Μπίρμπα δέχεται τις αδιάκριτες ερωτήσεις. «Η εκκλησία είναι μέρος της ζωής μου, δεν μπορώ να υπάρξω χωρίς την εκκλησία. Η κυριακάτικη λειτουργία είναι αυτή που ανοίγει τον ορίζοντα. Χωρίς αυτή δεν ζούμε. Η πίστη είναι δώρο, δεν είναι πράξη, είναι καθημερινός αγώνας. Είναι ένα δώρο που διεκδικείς καθημερινά και παλεύεις με τη φιλεπίστροφη στα πάθη, τάση σου».
Με τον Αρη τους ενώνει η πίστη. Εκείνος, μικρός, όπως δήλωσε στην «Κ» το 2021, είχε όλα τα δεδομένα να πιστέψει στον Θεό, λόγω της γιαγιάς και της νονάς του. «Οι ιστορίες και τα παραμύθια τους ήταν όλα μέσα από τους βίους των αγίων. Στο δημοτικό αποστασιοποιήθηκα από τον Θεό, χωρίς να τον αρνούμαι». Και όταν συνέβη κάτι, έπιασε πάτο είχε πει, βρήκε στήριγμα. Η Εφη Μπίρμπα δεν μεγάλωσε σε ένθεη οικογένεια. «Μικρή η εμπειρία μου με την εκκλησία ήταν στο σχολείο, όταν πηγαίναμε για θεία κοινωνία. Ο πατέρας μου λίγο πριν φύγει –αναλογιζόμενος και το τέλος του–, άρχισε να μπαίνει σε μια διαδικασία και εκεί κάτι συνέβη. Και σε μένα προσωπικά, με τη δική του ανάγκη να συνδεθεί με τον Θεό και τον επικείμενο θάνατό του. Ημουν 16 χρόνων».
Με τον Αρη όταν συναντήθηκαν, «καταλάβαμε ότι είναι να είμαστε μαζί, το νιώσαμε και έκτοτε επιβεβαιώνουμε την κάθε μέρα μας μέσα απ’ αυτόν τον αγώνα, να διεκδικούμε την πίστη και να βοηθάει ο ένας τον άλλον σ’ αυτή τη συνοδοιπορία. Το να είσαι ερωτευμένος είναι η βάση, χωρίς πίστη ο έρωτας αυτός μεταμορφώνεται σε θηρίο. Οπότε η πίστη έρχεται να ευθυγραμμίζει τον εαυτό σε σχέση με τον άλλον στο μαζί».
«Από την ώρα που δήλωσες την πίστη σου κάποιοι άλλαξαν συμπεριφορά απέναντί σου;», ρωτάω τον Αρη Σερβετάλη. «Ισως κάποιοι δυσαρεστήθηκαν, άλλοι συμπορεύτηκαν. Δεν εισπράττω κάτι στην καθημερινότητά μου, αλλά σίγουρα αισθάνομαι κάποια βλέμματα κάπως διαφορετικά. Οσο κανιβαλιστική είναι η συμπεριφορά και τα σχόλια στο Διαδίκτυο, άλλο τόσο στην τηλεόραση που καλλιεργεί την επανάληψη του ιδίου θέματος. Σε προσωπικό επίπεδο δεν περνάνε πολύ μέσα μου, το αντιμετωπίζω ως φαινόμενο. Είναι σαν ένα τέρας που ξυπνάει και είναι έτοιμο να σε καταπιεί».