Μέχρι πρότινος υπήρχαν τρεις διαφορετικές εκδόσεις και μεταφράσεις της «Καρδιάς του σκότους» του Τζόζεφ Κόνραντ. Είχε προηγηθεί το 2000 η εκδοχή του Γιώργου-Ικαρου Μπαμπασάκη από τις καλαίσθητες εκδόσεις Ερατώ. Ακολούθησε το 2012 εκείνη της Αλεξάνδρας Παπαθανασοπούλου από τις εκδόσεις Πατάκη και στη συνέχεια ένας σκληρόδετος τόμος από τις εκδόσεις Καρακώτσογλου, σε μετάφραση της Ελπίδας Ζιάβρα.
Σε αυτές, θα πρέπει τώρα να προσθέσουμε μια νέα μεταφραστική εκδοχή, από τη Μαργαρίτα Ζαχαριάδου και τις εκδόσεις Δώμα. Το νέο γίνεται δεκτό με μεγάλη περιέργεια. Το μεταφραστικό έργο της Μ. Ζαχαριάδου τα τελευταία κάμποσα χρόνια είναι άκρως εντυπωσιακό, τόσο ως επιλογή τίτλων αλλά κυρίως ως αποτέλεσμα, το δε Δώμα βρίσκεται σαφώς σε φάση απογείωσης, επίσης εδώ και πολύ καιρό.
Γιατί όμως η «Καρδιά» προκαλεί τόσο μεγάλη έλξη, τόσο στο κοινό όσο και σε εκδότες και μεταφραστές; Είναι μάλλον η μοίρα του μικρού-μεγάλου βιβλίου, το οποίο, χωρίς να είναι από τα κορυφαία του Κόνραντ (συγκριτικά, π.χ., με τη «Νίκη» ή τον «Νοστρόμο» ή τον «Λόρδο Τζιμ»), αποτελεί σημείο αναφοράς για πολλούς λόγους.
Πρώτ’ απ’ όλα είναι ο ίδιος ο Κόνραντ: αυτός ο τρομερός Πολωνός που έμαθε να γράφει στα πιο ωραία αγγλικά που μπορεί κάποιος να διαβάσει. Είναι ακόμα ο Κόνραντ, ο κοσμογυρισμένος ναυτικός, ο οποίος μισούσε, ωστόσο, να θεωρείται συγγραφέας «ναυτικών ιστοριών» (μισούσε επίσης τον «Μόμπι Ντικ», αλλά τι να κάνουμε…) και είναι ο Κόνραντ, ο μεγάλος μυθιστοριογράφος.
Το λέει ο ίδιος ο Μάρλοου: «Ηταν τόσο αξιοπρόσεχτος άνθρωπος ο Κουρτς. Γιατί εκείνος είχε κάτι να πει. Και το είπε».
Επειτα είναι η ίδια η ιστορία της εν λόγω νουβέλας· βασισμένη (και αυτή) σε προσωπικές εμπειρίες του συγγραφέα όταν για ένα μικρό διάστημα (δεν άντεξε για περισσότερο) υπηρέτησε σε ατμόπλοιο πάνω στον ποταμό Κόνγκο τη δεκαετία του 1890, την περίοδο που το Κονγκό αποτελούσε προσωπική ιδιοκτησία του Λεοπόλδου του Βελγίου, την εποχή της κτηνωδίας δηλαδή, είναι η κάθοδος του Μάρλοου στα βάθη του ποταμού Κόνγκο σε αναζήτηση του μυστηριώδους Κουρτς ο οποίος επιδίδεται σε θηριωδίες έχοντας εγκαταστήσει ένα δικό του παρακράτος στην καρδιά της ζούγκλας. Το βιβλίο προσεγγίστηκε από την αρχή σαν μια καταβύθιση στα σκοτάδια, αφενός, της ανθρώπινης φύσης, αφετέρου, του δυτικού (αποικιοκρατικού) πολιτισμού.
Η νουβέλα, ωστόσο, είναι τόσο ανοιχτή στην ανάγνωσή της, που το 1980 με έναν πολύ γόνιμο, ευφάνταστο τρόπο, ο Κόπολα μετέφερε τη δράση της στο εμπόλεμο Βιετνάμ. Η ταινία «Αποκάλυψη τώρα» έγινε και αυτή με τη σειρά της cult, όπως η πρωταρχική νουβέλα.
Η «Καρδιά του σκότους» λατρεύτηκε και συνεχίζει να λατρεύεται. Οχι ότι δεν είχε τους επικριτές της. Ο Νιγηριανός συγγραφέας Τσινούα Ατσέμπε δεν έπαψε να ισχυρίζεται ότι, στο βάθος, ο Κόνραντ απλώς αναμάσησε τα γνωστά ρατσιστικά στερεότυπα που έχει η Δύση για την Αφρική. Στην εποχή της πολιτικής ορθότητας, το επιχείρημά του ακούγεται πιο ηχηρό.
Η «Καρδιά του σκότους», όμως, ανθίσταται σθεναρά διότι έχει τη δυναμική της και το βαρύ «μέταλλο» του λογοτεχνικού έργου που υπερβαίνει εποχές και συγκυρίες. Το λέει ο ίδιος ο Μάρλοου: «Ηταν τόσο αξιο-πρόσεχτος άνθρωπος ο Κουρτς. Γιατί εκείνος είχε κάτι να πει. Και το είπε». Τρομακτική δήλωση και πολύ αληθινή επίσης. Οπότε, όσοι δεν έχετε φύγει ακόμα για κάποιο απόμερο καταφύγιο και ψάχνετε για βιβλίο ελαφρύ και βαρύ συνάμα, αυτή είναι η επιλογή σας.